İran dilleri

[bullvar_katip]

İran dilleri veya İranî diller, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir. İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri. Eski İran dilleri, Hint-Âri dili olan Sanskritçeyle yakın akrabaydı ve MÖ 3. yüzyıla değin konuşuluyordu. Zerdüşt dininin kutsal kitabı Avesta’nın dili Avestaca, Ahamenişler döneminde resmî dil olmuş Eski Farsça ve büyük bir imparatorluk kuran Medlerin dili Eski İran dillerinin bir parçası olarak sınıflandırılmaktadır. Orta İran dilleri, MÖ 10. yüzyıl ile 3. yüzyıllar arasında konuşuluyordu. Part dili, Baktriya dili ve Pehlevi dili Orta İran dillerinin en önemlileriydi. Sakaca, Eski Osetçe veya İskit-Sarmat dili olarak da bilinen İskitçe, Soğdca, Manice, Hutence ve Harezmce de Orta İran dillerine giriyordu. Yeni Farsça, İslam dininin İran’da yayılmaya başlamasıyla ortaya çıktı. Modern Farsça, Afganistan’ın resmî dili olan Peştuca, Kafkasya’da konuşulan Osetçe, Zazaca, Beluci, Kürtçe ve Yağnup dilleri Yeni İrani dillerine bağlı dillerdir. Bu tarihsel sınıflandırmanın dışında diller, genellikle Doğu ve Batı İrani diller olmak üzere, gösterdikleri farklı özelliklere dayanaraktan genetik gruplara ayrılır. Bu ayrılmış alt gruplar ise daha sonra Kuzeybatı, Güneybatı, Kuzeydoğu ve Güneydoğu İran dilleri olarak alt gruplara ayrılabilir. Batı İrani Dilleri; Med dili, Partça, Farsça, Kürt dilleri, Zaza-Gorani dilleri, Beluçça, Gilanca ve Talışça dilleridir. İskit dilleri, Soğdca, Baktriya dili, Peştuca ve Osetçe ise Doğu İran dilleri olarak sınıflandırılır. İran dillerinin sınıfları [[Dosya:Iranian Family Tree v2.0.png|küçükresim|300px|İran dil ailesi ağacı. (Ölü diller dahil)]] İran dilleri 60 dil, 16 † (ölü) (150 Mio konuşan kişi) Batı grubu 33 dil, 5 † (115 Mio) Kuzeybatı grubu Medce † Partça † Kürtçe Zazaca Gilanca Mazenderanca Beluçça Talişçe Goranice Güneybatı grubu Farsça Tatça Lurca Açomca Bashkardi Kumzari Tacikçe (Farsça?) Doğu grubu 27 dil, 11 † (35 Mio) Kuzeydoğu grubu Avesta † Osetçe Baktrça † Soğdca-Yagnobice Choresmce † Güneydoğu grubu Peştuca Munji-Yidgha Sakça-Vahanca Şugnanca-Roşhani-Yazghulami Sangliçi-Zebaki Paratça-Ormuri Kaynakça