IV. Devlet Giray

[bullvar_katip]

IV. Devlet Giray Han (d. 1730 – ö. 1780) Arslan Giray’ın küçük oğludur. İlki 1769 ila 1770, ikincisi 1775 ila 1777 yılları arasında olmak üzere iki kez saltanat sürmüştür. Amcası Kırım Giray Han'ın vefatı üzerine tahta geçmiştir. Kırım Hanlarının 38.'sidir. Saltanatı Rus Çariçesi II. Katerina ve Osmanlı İmparatoru I. Abdülhamit ile eş zamanlıdır. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı Osmanlıların aleyhine sonuçlar doğurmuş, bugün Ukrayna sınırları içinde kalan stratejik öneme sahip Hotin Kalesi düşmüş ve Ruslar Dinyeper (Turla) Irmağının batısına geçerek, Avrupa'daki Osmanlı varlığını tehdit eder bir konum elde etmişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun zafiyet içinde bulunduğu bir süreçte, Rus Çarlığı ile imzaladığı Küçük Kaynarca Antlaşması dönemine ve Kırım’ın çalkantılı günlerine rastlayan hanlığı, toplam iki yıl 10 ay devam etmiştir. IV. Devlet Giray istikrarı sağlamak ve hanlığı devralmak üzere İstanbul'dan görevlendirilerek 1775 yılında deniz yoluyla Kırım’a çıktı. Kırım'da bulunan Rus kuvvetleriyle mücadele etti ve savaşa girdi. Ruslardan Kafkasya ile doğrudan teması olan Kefe Limanını geri almayı başardı. Bu ilk başarıların ardından Kırım Han’ı olan II. Sahib Giray tahtı bırakarak İstanbul’ kaçtı. Böylece Devlet Giray, IV.Devlet Giray ’ unvanı ile fiilen Kırım Han'ı oldu. Kırım halkını, Osmanlı’yı ve Rusları ‘hoş tutacak’ acil önlemler alarak ülkede istikrarı yeniden tesis etmeye çalıştı. Çariçe Katerina bu dönemde de Kırım’ı istikrarsızlaştırma siyasetinı südürdü. Kısa süre sonra mevcut sorunlar ve hoşnutsuzluklar yeniden su üzerine çıktı. Kırım’dan Anadolu’ya göçler durmadı, artarak devam etti. İstanbul’daki Kırım muhacirleri ve ileri gelenleri Osmanlı Devleti üzerinde Kırım'ın kurtarılması ve Küçük Kaynarca Anlaşması'nın iptali talebi yönünde tesirlerini arttırdılar. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu artık bu taleplerin üstesinden gelecek bir iradeden yoksundu. IV. Devlet Giray döneminde Rus siyaseti Rusya’nın amacı Osmanlıya bağımlı IV. Devlet Giray'ın yerine batılı bir eğitim almış, kendisine bağımlı olan Şahin Giray'ı tahta geçirmekti. Rusya, Osmanlı Devleti'ni Kırım'ın içişlerine karışmakla itham ederken, Osmanlı Devleti de Rusya'yı kargaşalıklar çıkartmakla suçluyordu. Böylesi bir dönemde 1775 yılında Rusya Or Kapı bölgesi (Kırım’ı ana karaya bağlayan Perekop ya da Or Kapı Boğazı) ve Azak Denizi tarafından Kırım’a askeri müdahalede bulundu. Bu müdahaleler Devlet Giray Han’ın otoritesini zayıflatırken, Rusların himayesinde hanlık iddiasında bulunan Şahingiray'ı güçlendirdi. Rusya’nın bu siyaseti neticelerini verdi ve 1775 yılında Osmanlı taraftarı Kırım kuvvetleri ile Rusların tesiri altındaki ‘Küçük Nogay’ olarak adlandırılan Kuban bölgesindeki Şahingiray'ın taraftarları savaşa tutuştu. Bu savaşta Şahingiray yenilgiye uğradı. O ana kadar Şahingiray'ı destekleyen Kırım dışında yaşayan Nogaylar desteklerini çektiler. Böylece, Devlet Giray hanlık mücadelesini kazanarak resmen han oldu. Çariçe Katerina, Kırım ve Kuban bölgelerine askeri yığınağını sürdürdü. Şahingiray’ın, Kırım dışındaki Nogay boylarından teşkil ettiği kuvvetlerini de II. Katerina yeniden organize etti. Sonun başlangıcı Katerina güçleri 21 Kasım 1776 günü Or Kapı'dan Kırım’a saldırdı. Kırım’ın girişini denetleyen Or Kapı’daki kaleyi ellerine geçirdiler. Kırım’ın taht şehri Bahçesaray’a yöneldiler. Kafkasya’nın Kuzey’inde yer alan Küçük Nogay Bölgesi olarak adlandırılan Kuban'daki Nogay beyleri de Şahin Giray’a katılarak Rusya ile birlikte harekete geçtiler. Böylece VI. Devlet Giray Han, hem Kırım’da Rus işgaline karşı yalnız kaldı, hem de Rus siyaseti sonucu kendi halkından güçlerle savaşmak zorunda kaldı. Kırım ve çevresindeki Kırım Hanlığına ait topraklarda tam bir infial hakimdi. Kırımlılar Osmanlı ve Rusya arasına parçalanmış, Kırım kendini savunamaz hale gelmişti. Şahin Giray 1777 Ocak ayında Rus işgal güçlerinin yardımı ve Nogaylar’ın desteği ile Kırım Hanı ilân edildi. Böylece, Devlet Giray Kırım’ı terk etti, yardım istemek üzere İstanbul'a geldi 9 Nisan 1777 tarihinde İstanbul'a ulaştı ancak hanlıktan azledildi ve Türkiye’de kaldı. Üç yıl sonra, yıl sonra 1780 tarihinde Tekirdağ’ın Vize kasabasında 52 yaşında hayata veda etti. Böylece Osmanlı İmparatorluğu da Kırım'da 300 yılı aşkın süren hakimiyeti de VI. Devlet Giray'ın iktidarı yitirmesi ile son buldu. Uzun çalkantıların ardından 1783 yılında Kırım Hanlığı tarih sahnesinden silinerek, Kırım Rus toprağı oldu. Kategori:1730 doğumlular Kategori:1780 yılında ölenler Kategori:Kırım hanları