İyot

[bullvar_katip]

İyot (Yunanca "mor" anlamına gelen iodes 'ten), sembolü I, atom numarası 53 olan bir elementtir. Kimyasal olarak iyot halojenlerin en az reaktif olanı, astatin'den sonra en elektropozitif olanıdır. İyot başlıca tıpta, fotoğrafçılıkta ve boya imalatında kullanılır. Çoğu canlının eser miktarda iyota gereksinimi vardır. Diğer halojenler (periyodik tablonun Grup VII üyeleri) gibi iyot da iki atomlu moleküller oluşturur, dolayısıyla moleküler formülü I'dir. İyodür, iyot elementinin -1 yüklü hâlidir ve alkali elementlerle tuzlar oluşturur (potasyum iyodür, sodyum iyodür gibi.) Bulunduğu yerler sol|küçükresim|İyot İyot çevrede başlıca deniz suyunda çözümüş iyodür olarak mevcuttur, ayrıca bazı topraklarda, minerallerde ve bazı deniz ürünlerinde de bulunur. Potasyum iodürün bakır (II) sülfat ile reaksiyonu ile son derece saf halde iyot elementi elde edilebilir. Bu elementi saflaştırmanın birkaç başka yöntemi daha vardır. Element deniz suyunda seyrek bulunmasına rağmen kelp ve bazı başka deniz bitkileri iyodu bünyelerinde biriktirme yeteneğine sahiptirler. Bu sayede iyot gıda zincirine girer, ayrıca ucuz yoldan da saflaştırılabilir ve ayrıca balıkta da bulunur. Kullanım alanları İyot ilaç yapımında, tuzlarda, antiseptiklerde, gıda katkılarında, boyalarda, katalizörlerde ve fotoğrafçılıkta kullanılır. Ayrıca tentürdiyotta da iyot vardır. Eskiden apikal apseli dişlerin tedavisinde kullanılan iyot bu dişlerde renklenmeye yol açmaktadır. İzotopları İyotun 37 izotopu vardır, bunlardan bir tek I kararlıdır. I pek çok bakımdan Cl'ya benzer. Çok az çözünür, az reaktiftir ve nükleer reaksiyonlardan meydana gelir. Hidrolojik çalışmalarda I yoğunluğu genelde I'un toplam iyota (hemen hemen sırf I) olarak ifade edilir. Cl/Cl oranı gibi, doğadaki I/I oranı da çok düşüktür, 10-10 arası.Cl'dan farklı olarak I'un yarı ömrü daha uzundur (15,7 milyon yıl), canlılara alınma eğilimi yüksektir ve farkli kimyasal özelliklere sahip çeşitli ionik şekillerde mevcuttur (başlıca I ve IO). B yüzden I kolaylıkla biyosfere girebilir. Meteorlarda bulunan Xe, supernovalarda üretilen I'ın yıkımından kaynaklandığı, bunun da güneş sistemini oluşturan toz ve gazlarda yer aldığı gösterilmiştir. Güneş sistemimizin erken evrelerinde var olduğu gösterilmiş olan I'nin yıkımı I-Xe radyometrik tarihleme yönteminde kullanılır. Bu yöntem güneş sisteminin ilk 50 milyon yılının tarihlenmesinde kullanılır. İlginç özellikleri Koyu gri-koyu mor bir katı olan iyot, ısıtıldığı zaman süblimleşme ile burnu tahriş edici, pembe-mor bir gaza dönüşür. Bu halojen diğer pek çok elementle bileşik oluşturabilir, ama grubundaki diğer elementlerden daha az etkindir ve metalik bazı özellikleri de vardır. İyot; kloroform, karbon tetraklorür ve karbon disülfürde kolaylıkla çözünüp mor çözeltiler oluşturur. Suda az çözünüp sarı bir çözelti oluşturur. Nişasta-iyot komplekslerinin koyu mavi rengi serbest elementten kaynaklanır. Ayrıca deniz suyundaki iyot bazı yollarla saflaştırılabilir. Reaksiyonları Hava ile reaksiyonu İyot havadaki oksijen ve azot ile reaksiyon verecek kadar reaktif bir element değildir. Fakat ozon (O) ile reaksiyona girerek IO bileşiğini oluşturur. Su ile reaksiyonu İyodun su ile reaksiyonu ile hipoiyodit OI oluşur. Reaksiyonun denge yönü ortamın pH’sına bağlıdır. I (s) + HO (s) OI + 2H + I Halojenler ile reaksiyon İyodun (I) oda sıcaklığında flor (F) ile reaksiyonu sonucunda iyot pentaflorür bileşiği oluşur. Aynı reaksiyon 250°C de gerçekleştiği zaman iyot heptaflorür bileşiği oluşur. Reaksiyon -45°C CFCl çözücüsü içerisinde gerçekleştirilirse iyot triflorür bileşiği oluşur. I (k) + 5F (g) → 2IF (s) (renksiz) I (g) + 7F (g) → 2IF (g) (renksiz) I (k) + 3F (g) → 2IF (k) (sarı) İyodun brom ile reaksiyonu sonucunda çok kararsız bir yapıya ve düşük erime noktasına sahip olan interhalojen IBr bileşiği oluşur: I (k) + Br (s) → 2IBr (k) İyodun -80°C’de sıvı klorun fazlası ile olan reaksiyonu sonucunda iyot triklorür daha doğrusu ICl oluşur. İyot, su ve klor reaksiyonu sonucunda iyodat asidi oluşur: I (k) + 3Cl (s) → ICl (k) (sarı) I (k) + 6HO (s) + 5Cl (g) → 2HIO(k) + 10HCl (g) Asit ile reaksiyonu İyodun sıcak derişik nitrik asit ile reaksiyonu sonucunda iyodat asidi oluşur: 3I (k) + 10HNO (s) → 6HIO (k) + 10NO (g) + 2HO (s) Baz ile reaksiyonu İyot sıcak alkali çözeltilerle reaksiyona girerek iyodat (IO) oluşturur 3I (g) + 6OH (aq) → IO (aq) + 5I (aq) + 3HO Kaynakça Kategori:Elementler Kategori:Ametallar Kategori:Halojenler Kategori:Besinsel mineraller Kategori:Oksitleyici maddeler