Kamu malı

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

[[Dosya

ublic Domain Mark button.svg|küçükresim|Creative Commons Corporation tarafından kullanılan Kamu malı logosu]] Kamu malı (İngilizce: Public Domain), münhasır fikrî mülkiyet haklarının geçerli olmadığı tüm yaratıcı çalışmalardan oluşur. Bu haklar sona ermiş, kaybedilmiş, açıkça feragat edilmiş ya da uygulanamaz hâldedir. Örnek olarak, William Shakespeare, Ludwig van Beethoven ve Georges Méliès'in eserleri, ya telif hakkı mevcut olmadan önce yaratılmış olmaları ya da telif hakkı sürelerinin sona ermesi nedeniyle kamu malıdır. Bazı eserler bir ülkenin telif hakkı yasaları kapsamında değildir ve bu nedenle kamu malıdır; örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde, Newton fiziği formülleri, yemek tarifleri ve 1974'ten önce oluşturulan tüm bilgisayar yazılımları telif hakkı dışında bırakılan öğeler arasındadır. Diğer eserler, yazarları tarafından bilinçli bir şekilde kamuya tahsis edilmiş olanlardır (bakınız feragat); buna örnekler arasında kriptografik algoritmaların referans uygulamaları ve görüntü-işleme yazılımı imajı (Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından yaratılmıştır) vardır. Kamu malı terimi, normalde bir eserin yaratıcısının kalıntı haklara sahip olduğu durumlarda uygulanmaz. Bu durumda eserin kullanımı "lisans altında" veya "izinli" olarak anılır. Haklar ülkeye ve yargı alanına göre değiştiğinden, bir eser bir ülkede fikrî mülkiyet haklarına tabi iken, başka bir ülkede kamu malı olabilir. Bazı haklar ülke bazında tescillere bağlıdır. Bu tescilin belirli bir ülkede olmaması, eğer gerekli ise, o ülkedeki bir çalışma için kamu malı statüsüne yol açabilir. Kamu malı terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Tarihçe Etki alanı /kamusal alan (domain) terimi 18. yüzyılın ortalarına kadar kullanılmamış olsa da, kavramın kökleri "mülkiyet hakkı sistemine dahil olan önceden belirlenmiş bir sistem olarak" eski Roma Hukukuna kadar izlenebilir. Romalılar, "birçok şey özel mülkiyete ait olamaz" - res nullius, res communes, res publicae ve res universitatis - biçiminde tanımladıkları, büyük bir mülkiyet hakları sistemine sahipti. Res nullius terimi, henüz sahiplenilmemiş şeyler olarak tanımlandı. Res communes terimi, "hava, güneş ışığı ve okyanus gibi insanlığın ortak olarak keyif alabileceği şeyler" olarak tanımlandı. Res publicae terimi, tüm vatandaşlar tarafından paylaşılan şeyleri, Res universitatis terimi ise Roma belediyelerine ait olanlar şeyleri ifade etti. Tarihsel bir perspektiften bakıldığında, “kamu malı” fikrinin erken Roma hukukunda res communes, res publicae ve res universitatis kavramlarından filizlendiği söylenebilir. En eski telif hakkı yasası 1710'da Statute of Anne ile Britanya’da oluşturulduğunda, kamu malı ortada yoktu. Ancak benzer kavramlar 18. yüzyılda Britanyalı ve Fransız hukukçuları tarafından geliştirildi. "Kamu malı" yerine, telif hakkı yasası kapsamında olmayan çalışmaları açıklamak için publici juris veya propriété publique gibi terimler kullandılar. "Kamu malı haline gelme" ifadesinin, 19. yüzyıl ortaları Fransası'nda telif hakkı süresinin sonunu tanımlamak için kullanıldığı görülür. Fransız şair Alfred de Vigny, telif hakkının sona ermesini "kamusal alan deliğine" düşen bir eserle bir tuttu. Eğer kamu malı mülkiyet avukatlarından herhangi bir ilgi görürse, telif hakkı, patentler ve ticari marka tescili gibi fikri mülkiyet haklarının süresinin dolduğu veya terk edildiği alanda bırakılandan biraz daha fazla muamele görür. Bu tarihsel bağlamda Paul Torremans telif hakkını, "kamu malı okyanusundan yükselen özel hakkın küçük mercan kayalığı" olarak tanımlamaktadır. Telif hakkı kanunu ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir ve Amerikalı hukuk bilgini Pamela Samuelson kamusal alanı "farklı ülkelerde farklı zamanlarda farklı boyutlar" olarak tanımlamıştır. Tanımı [[Dosya:NewtonsPrincipia.jpg|küçükresim| Newton'un kendi Principia kopyası, ikinci edisyon için el yazısı düzeltmeleri ile]] Telif hakkı veya daha genel olarak fikri mülkiyet ile ilgili olarak kamusal alanın sınırlarının tanımları, kamusal alanı negatif bir alan olarak kabul eder. Yani artık telif hakkı kapsamında olmayan veya hiçbir zaman telif hakkı yasasıyla korunmayan eserlerden oluşur. James Boyle'a göre bu tanım, kamu malı teriminin yaygın kullanımının altını çizer ve kamu malını kamu mülkü ile, üzerinde telif hakkı olan eserleri ise özel mülk ile eşitler. Bununla birlikte, kamu malı teriminin kullanımı, örneğin telifli olan ancak telif hakkı istisnaları kapsamındaki izinler ile eserlerin kullanımı dahil olmak üzere, daha ayrıntılandırılabilir. Böyle bir tanım, telifli eseri, adil kullanım haklarına ve sahiplik kısıtlamalarına tabi olan özel mülkiyet olarak kabul eder. Kavramsal bir tanım, kamusal alanın ne olması gerektiğine odaklanan Lange'den geliyor: "Bireysel yaratıcı ifade için bir sığınak, böyle bir ifadeyi tehdit eden özel mülkiyet güçlerine karşı olumlu koruma sağlayan bir sığınak olmalıdır". Patterson ve Lindberg kamu malını bir "bölge" olarak değil, bir kavram olarak tanımladı: "soluduğumuz hava, güneş ışığı, yağmur, uzay, yaşam, yaratımlar, düşünceler, duygular, fikirler, kelimeler, sayılar - özel mülkiyete tabi değildir. Kültürel mirasımızı oluşturan materyaller, biyolojik hayatta kalmak için gerekli olandan daha az önemli olmayanı kullanabilmek için, tüm canlılar için ücretsiz olmalıdır." Kamu malı terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Yayın türüne göre kamu malı Kamu malı kitap Kamu malı bir kitap, telif hakkı olmayan, lisans olmadan üretilmiş bir kitap veya telif haklarının sona erdiği veya kaybedildiği kitaptır. Çoğu ülkede telif hakkı koruma süresi, yaşayan son yazarın ölümünden 70 yıl sonra, Ocak ayının ilk gününde sona erer. En uzun telif hakkı süresi, Temmuz 1928'den bu yana yazarın ömrü artı tüm ölümlerden sonra 100 yıl olan, Meksika’dadır. Dikkate değer bir istisna, 1925'ten önce yayınlanan her kitap ve masalın kamu malı olduğu ABD'dir; Amerikan telif hakları, telif hakkı düzgün bir şekilde tescillenmiş ve muhafaza edilmişse, 1925 ile 1978 arasında orijinal olarak yayınlanan kitapların 95 yıl sürer. Örneğin: Jane Austen, Lewis Carroll, Machado de Assis, Olavo Bilac ve Edgar Allan Poe'nun serleri, hepsi 100 yıl önce öldüğü için dünya genelinde kamu malıdır. Project Gutenberg, on binlerce kamu malı kitabı e-kitap olarak çevrimiçi olarak kullanıma sunar. Kamu malı müzik İnsanlar bin yıldır müzik yapıyorlar. İlk nota sistemi olan Mezopotamya Müziği sistemi 4.000 yıl önce oluşturuldu. Arezzo'lu Guido, Latin müzik notasyonunu 10. yüzyılda başlattı. Bu, 17. yüzyılda resmileşen telif hakkı sistemlerinden farklı olarak, küresel müziğin kamusal alanda korunması için temel oluşturdu. Müzisyenler müzikal notasyon yayınlarının telif haklarını edebi yazılar olarak aldılar, ancak telif hakkıyla korunan parçaları icra etmek ve türev çalışmalar yaratmak ilk telif hakkı yasalarında sınırlandırılmamıştı. Yasaya uygun olarak kopyalama yaygındı, ancak edebi eserlere fayda sağlamayı amaçlayan ve ticari müzik kayıt teknolojisinin yeniden üretilebilirliğine yanıt olarak ortaya çıkan bu yasaların genişletilmesi daha katı kurallara yol açtı. Nispeten yakın zamanda, müzikte kopyalamanın arzu edilmediği ve tembellik olduğu görüşü, profesyonel müzisyenler arasında popüler hale geldi. ABD telif hakkı yasaları, müzik besteleri ve ses kayıtları arasında ayrım yapmaktadır; bunlardan ilki, bir besteci ve / veya söz yazarı tarafından yaratılan melodi, notasyon ve / veya sözlere; diğeri ise bir sanatçı tarafından icra edilen CD, LP veya dijital ses dosyası dahil bir kayıta işaret eder. Müzik besteleri, diğer eserler olarak, aynı genel kurallara tabidir ve 1925'ten önce yayınlanan her şey kamu malı olarak kabul edilir. Öte yandan, ses kayıtları farklı kurallara tabidir ve önceden açıkça belirtilmedikçe, yayınlanma tarihine ve lokasyonuna bağlı olarak 2021-2067'ye kadar kamu malı statüsüne uygun değildir. Musopen projesi, genel halkın kullanımına yüksek-kalite audio formatında müzik sunmak amaçlı, müziği kamu malı olarak kaydeden bir projedir. Çevrimiçi müzik arşivleri, Musopen tarafından kaydedilen klasik müzik koleksiyonlarını korur ve bunları kamu hizmeti olarak indirmeye/ dağıtıma sunarlar. [[Dosya:He_Who_Gets_Slapped_(1924).webm|küçükresim|2020’de kamu malı haline gelen, 1924 yapımı He Who Gets Slapped filminin kamera görüntüleri.]] Kamu malı film Kamu malı bir film, hiçbir zaman telif hakkı altında olmayan, yazarı tarafından kamuya açık olarak yayınlanmış veya telif hakkı süresi dolmuş bir filmdir. 2016'da, müzikaller, romantizm, korku, kara film, westernler ve animasyon filmler dahil olmak üzere her türde 2.000'den fazla kamu malı film vardı. Değerler Pamela Samuelson, kamu malı statüsündeki bilgi ve çalışmalardan kaynaklanabilecek sekiz "değer" belirlemiştir. Olası değerler şunları içerir: Yeni bilginin yaratılması için temel yapı taşları; örnekler arasında veriler, gerçekler, fikirler, teoriler ve bilimsel ilkeler bulunur. Bilgi kaynakları aracılığıyla kültürel mirasa erişim; antik Yunan metinleri ve Mozart'ın senfonileri gibi. Bilginin, fikirlerin ve bilimsel ilkelerin yayılması aracılığıyla, eğitimi teşvik etmek. İnovasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakları aracılığıyla devamlılığının sağlanması. Örneğin süresi dolmuş telifli eserler veya patentler ve orijinal olmayan veri derlemesi aracılığıyla, sahibini bulmaya veya telif ücreti ödemeye gerek kalmadan bilgiye düşük maliyetli erişim sağlamak. Halk sağlığı ve güvenliğini, bilgi ve bilimsel ilkeler aracılığıyla teşvik etmek. Demokratik süreci ve değerleri, haberler, kanunlar, düzenlemeler ve yargı aracılığıyla teşvik etmek Rekabetçi imitasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakkı veya patent tesciline uygun olmayan kamuya açıklanmış teknolojiler aracılığı ile mümkün kılınması. Kaynakça Kategori:Fikrî mülkiyet hukuku Kategori:Telif hukuku Kategori:Kamu malı

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Kamu malı

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi