Küçük ünlü uyumu

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Küçük ünlü uyumu ya da düzlük-yuvarlaklık kuralı, Türkçedeki ses uyumlarından biri. Öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir. Kurallar Küçük ünlü uyumunun iki kuralı vardır. Düzlük Kuralı (a, e, ı, i > a, e, ı, i) Bir sözcüğün herhangi bir hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa bunu izleyen tüm hecelerde de düz ünlü bulunmalıdır: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek vb. Yuvarlaklık Kuralı (o, ö, u, ü > a, e, u, ü) Bir sözcüğün herhangi bir hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede geniş düz (a, e) veya dar yuvarlak (u, ü) ünlü bulunmalıdır: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta vb. Not Düzlük kuralına göre bir düz ünlüden sonraki tüm ünlüler düz olmalıdır. Ancak yuvarlaklık kuralında her hece, kendinden bir sonraki hecedeki ünlü ile karşılaştırılır. Örnek: byracakmış (yuvarlaklık kuralına uyuyor: yuvarlak - dar yuvarlak) buyrcakmış (yuvarlaklık kuralına uyuyor: yuvarlak - geniş düz) buyurckmş (düzlük kuralına uyuyor) bağlantı=|13x13pik|in-left: 1em Küçük ünlü uyumuna uyuyor. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi her yuvarlak ünlü sadece kendinden sonraki ünlü ile karşılaştırılır. Sözcükte bir düz ünlüye rastlandıktan sonra ondan sonraki tüm ünlülere bakılır. İstisnalar Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Ekler Türkçede bazı yapım ve çekim ekleri küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez. Bu eklerden -gil, -mtırak ve -ki ekleri bazen küçük ünlü uyumunu bozar: bununki, Gülsümgiller Şimdiki zaman kipi eki -yor ise eklendiği "tüm" sözcüklerde küçük ünlü uyumunu bozar: okuyor, geliyor, izliyoruz, boyuyorlar vb. Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Sözcükler Bazı Türkçe sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur vb. Küçük Ünlü Uyumu Aranmayan Sözcükler Türkçeye yabancı dillerden geçen pek çok sözcük küçük ünlü uyumuna uyar. Buna rağmen alıntı sözcüklerde bu kural aranmaz: daktilo, doktor, motor, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur vb. Diğer Durumlar "O" ve "ö" harfleri sadece ilk hecede bulunabilir. Bu harflerin başka hecelerde bulunduğu tüm sözcükler küçük ünlü uyumunu ihlal eder: bidon, ozon, yürüyorum, baron, donör vb. Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar: kavun-u, konsolos-luk, muzır-lık, müzik-çi, yağmur-luk vb. -ken, -leyin ve -daş ekleri ünlü değişimi geçirmemekle birlikte, eklendikleri "tüm" sözcüklerde küçük ünlü uyumuna uyar: boyarken, akşamleyin, gönüldaş vb. Büyük ve küçük ünlü uyumlarının birlikte değerlendirilmesi Türkçede bir sözcüğün hem büyük hem de küçük sesli uyumuna uyması için herhangi bir ünlü harften sonra şu harflerden birinin gelmesi gerekir: Büyük ünlü uyumu: a, ı, o, u > a, ı, o, u ve e, i, ö, ü > e, i, ö, üKüçük ünlü uyumu: a, e, ı, i > a, e, ı, i ve o, ö, u, ü > a, e, u, ü Her iki uyuma da uyan sözcükler: a'dan sonra a veya ı > kayık, balık, kapı, odayı e'den sonra e veya i > kedi, enik, köpeği, evde, eşi ı'dan sonra a veya ı > ırak, bıçak, Ağrıya i'den sonra e veya i > niyet, bilet, eziyet o'dan sonra a veya u > oda, ozan, Bora ö'den sonra e veya ü > özel, öykü, görüş, öneri u'dan sonra a veya u > uzak, uzay, uzun, umut, umudu ü'den sonra e veya ü > üşenmek, üşümek, üzüm, görücüye Kaynakça Kategori:Türkçedeki ses uyumları

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Küçük ünlü uyumu

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi