Kül konisi

[bullvar_katip]

Kül konisi volkanik klinker, volkanik kül ya da volkanik bir yanardağ ağzının etrafında toplanmış, koni şeklinde dik piroklastik parçacıklardan oluşan bir tepedir. Piroklastik parçacıklar ya patlamalı püskürmeleri ya da genel olarak tek yanardağ ağızlı lav çeşmeleri tarafından oluştururlar. Gaz yüklü lav, şiddetli bir şekilde havaya püskürtüldüğünde, kül, klinker ya da skorya şeklinde katılaşıp ve yere düşüp, 30-40 derece açısı olan eğimleri, dairesel bir zemin planı olan ve çoğu zaman simetrik olan bir koni oluşturmaya çalışır. Çoğu kül konisinin tepe noktasında kase şeklinde bir krateri vardır.küçükresim|Tipik bir kül konisinin içsel bünyesinin oluşmasını gösterir şematik resim [[Dosya:CindersFromCone.JPG|küçükresim|ABD'de güneydoğu Arizona eyaletinde San Bernadino Vadisinde Buzul Çağı veya Pleistosen dönemi kül konilerini oluşturan tufa ve kül Parçaları]] [[Dosya:VeyoVolcano.jpg|küçükresim|ABD'de Utah eyaletinde Veyo mevki yakınlarında Holosen çağında oluşan kül konisi.]] [[Dosya:Seger 46 night.jpeg|küçükresim|1943 yılında patlayan Parícutin volkanı]] [[Dosya:Capulin 1980 tde00005.jpg|küçükresim|sağ|ABD'de, New Mexico eyaletinde "Capulin Yanardağı"'nın kül konisi]] Kül konisi, sadece tüf, kül gibi malzemeler çıkartan volkanlarda oluşan ve volkanizma sırasında çıkan küllerin oluşturduğu küçük tepeler. Volkanlardan çıkan küllerin ve diğer kırıntılı maddelerin birikmesi ile oluşan konilere denir. Örneğin, Türkiye'de İzmir, Kula ve Karapınar çevresindeki koniler ve kül konileridir. Patlama mekaniği Kayaç parçaları, çoğunlukla köz ya da skorya diye adlandırılan, camsı ve sayısız dondurulmuş gaz balonlarından oluşur, magma patlamasında havada yer alırlar ve hızlıca soğurlar. Kül konileri on metreden yüz metre uzunluğuna kadar boyut değiştirirler. Kül konileri piroklastik malzemeden oluşurlar. Çoğu kül konisinin zirvesinde çanak biçimli bir krater bulunur. Kül koni patlamasının azalan evresi boyunca, magma gaz içeriğinin çoğunu kaybeder. Gazı tükenmiş olan magma akmaz ama sızıntı lav olarak kratere yavaşça sızar. Lav, gevşeklik yüzünden nadiren tepeden yayılır (çeşme olarak değil); çimentosuz küller, erimiş kaya tarafından baskı uygulandığından destek için çok zayıf kalır ve merkezi havalandırma yoluyla yüzeye doğru yükselir. Erimiş lav, çok az gaz baloncuğundan oluştuğundan, zengin kül balonlarından daha yoğundur. Bu nedenle, kül konisinin alt kısmı boyunca oyuktan dışarı çıkar, daha az köz kaldırır ve su üzerindeki mantar gibi dışa doğru ilerler, koninin tabanı etrafında bir lav akışı oluşturur. Patlama bittiğinde kül konisinin simetriği, lav pedinin çevresinin merkezinde bulunur. Eğer krater tamamen bozulursa, kalan duvarlar bir amfitiyatro ya da delik etrafında şekillenen at nalı şeklini alır. Oluşum Kül konileri yaygın olarak, tabakalı yanardağ ve kalderaların yanında bulunur. Örneğin, jeologlar tarafından Mauna Kea yamaçlarında yaklaşık 100 kül konisi, Hawaii adası'nda ise kalkan yanardağı belirlendi. Bu koniler ayrıca ‘kül konileri’ ve ‘kül ve kirletme kozalakları’ olarak adlandırıldı. En ünlü kül konisi; Paricutin’dir. 1943'te Meksika'daki bir mısır tarlasında yeni bir yanardağ ağzı oluştu. Patlamalar 9 yıl boyunca devam etti, 424 metre yüksekliğe kadar koni inşa edildi ve 25km2'lik kapalı lav akıntıları üretti. Dünya’nın en eski aktif kül konisi Cerro Negro, Nikaragua’da bulunur ve Las Pilas yanardağının 4 genç kül konilerinin parçasıdır. 1850’deki ilk patlamadan itibaren, yirmiden fazla patlama yaşandı, son zamanlarda patlama 1995-1999 yılları arasında olmuştur. Uydu görüntülerine dayanarak, kül konilerinin de Güneş sistemindeki diğer karasal organları üzerinde oluşabildiği düşünülür. Tharsis’te, Pavonis Mons’un yanında, Hydraotes Chaos bölgesinde ya da Ulysses Colles yanardağ bölgesinde olduğu bildirilmiştir. Ayrıca önerilen Marius Tepeleri'nin kubbeleri kül konisi yapılarını temsil edebilir. Çevre koşullarının etkisi Yer çekimi ve/veya atmosferik basınç, atılmış skorya parçacıklarının dağılımını etkileyebileceğinden kül konilerinin boyutu ve şekli çevresel etmenlere dayalıdır. Mesela Mars'taki kül konileri daha düşük atmosferik basınç ve yer çekiminin sayesinde daha geniş bir alana daha fazla fırlatılmış parçacığın yayılmasını sağlamasından dolayı dünyasal benzerlerinden iki kat daha daha geniş gözükür. Bu nedenle, Mars'taki patlamış materyalin miktarı yan eğimlerin yığılma açısına ulaşabileceği kadar birikmediği gözükmektedir ve Mars'taki kül konilerinin, dünyadaki gibi yanların üzerine materyal yeniden dağıtımdan değil de balistik dağılım tarafından etkilendiği gözükmektedir. Monogenetik koniler Bazı kül konileri bir daha tekrarlanmayacak tek seferlik patlamalar sonucuyla monogenetiktir. Meksika'daki Paricutin, Diamond Head, Koko Head, Punchbowl Krateri ve Mauna Kea üzerindeki bazı kül konileri monogenetik kül konileridir. Monogenetik patlamalar 10 yıldan fazla sürebilirler. Örneğin; Paricutin 1943'ten 1952'ye kadar patlamasını sürdürmüştür. Kaynakça Kategori:Volkanik yeryüzü şekilleri