Kürdistan Teali Cemiyeti

bullvar_katip · 26 Mayıs 2024

Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti, 30 Aralık 1918'de İstanbul'da kurulan ve doğu illerinde şubeleri açılan, bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını amaçlayan cemiyet. Cemiyetin adı, Kürdistan Yükselme Derneği anlamına gelmektedir. Bu cemiyetin, İngiliz devlet yetkilileri ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile ilişkileri bulunmaktaydı. Atatürk, cemiyetin amacının, yabancı devletlerin himayesinde bağımsız bir Kürt devleti kurmak olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde dönemin Amerikan ve Fransız askerî ataşe raporlarına göre de bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçlayan cemiyet, tamamen İngiltere'nin himayesi altındadır. Aynı raporlara göre; İngiltere bu destek sayesinde Musul petrolleri üzerinde egemenlik kurmak istemektedir. 1921 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından alınan bir kararla cemiyetin faaliyetlere son verilmiştir. Kuruluşu 30 Aralık 1918 tarihinde Dahiliye Nazırlığına verilen bir dilekçe ile kurulmuştur. Kendi iç tüzüğünde ise kuruluş tarihi 19 Kasım 1918 olarak gösterilmiştir. Kurucuları küçükresim|200px|Bedirhanlar (Kâmuran, Süreyya ve Celadet) Bu cemiyetin kurucuları arasında, Seyyid Abdulkadir Efendi, Hüseyin Şükrü (Baban) Bey, Dr. Mehmed Şükrü (Sekban) Bey, Muhiddin Nâmi Bey, Ba banzâde Hikmet Bey, Kâmran Ali Bedirhan, Necmeddin Hüseyin, Reşid Ağa, Kadızâde M. Şevki, Arvasizâde Mehmet Şefik, Mehmet Mihrî, Emin Feyzi, Vanlı M. Selim Begi, Berzencizâde Abdülvâhid, Dr. Hamid Şakir, Lâv Reşid, Dr. F. Berho, Hakkarili Abdurrahim Rahmi, Yemlekizâde Aziz, Hetzanîzâde Kemal Fevzi. Şemdinan ailesinden Şemdinan ailesinden, Şeyh Ubeydullah ve ahfadı Seyyit Abdülkadir(1851-1925), Kurucu Başkan, Şeyh Ubeydullah'ın oğlu; Seyyit Mehmet, Şeyh Ubeydullah'ın oğlu; Seyyit Abdullah, Şeyh Ubeydullah'ın torunu; Seyyit Taha, Şeyh Ubeydullah'ın torunu. Bedirhan ailesinden Bedirhan Paşa ve ahfadı Mehmet Emin Ali (1851-1926), Bedirhan Paşa'nın oğlu; Süreyya (1883-1938), Mehmet Emin Ali'nin oğlu; Celadet (1895-1951), Mehmet Emin Ali'nin oğlu; Kâmuran (1895- 1978), Mehmet Emin Ali'nin oğlu; Mikdad Mithad Esved, Bedirhan Paşa'nın oğlu; Bedirhanzade Mehmet Ali, Bedirhan Paşa'nın oğlu; Bedirhanzade Hasan Nuri, Bedirhan Paşa'nın oğlu; Abdurrahman, Bedirhan Paşa'nın oğlu; Bedirhanzade Murat Remzi, Bedirhan Paşa'nın oğlu, belediye eski Başmüfettişi; Halil Rami Bey, Bedirhan Paşa'nın oğlu, Malatya Mutasarrıfı Halil; Âsaf Bedirhan, Halil Rami Beyin (Malatya mutasarrıfı Halil) oğlu; Bedirhan Ali, Bedirhan Paşa'nın torunu, Homs eski Mutasarrıfı Mehmet Necip Paşa'nın oğlu Baban Aşiretinden Babanzade Şükrü (Şükrü Baban); Babanzade Mustafa Zihni Paşa, Hicaz eski valisi; Babanzade Fuat Bey; Babanzade Hikmet Bey; Babanzade Aziz Bey; Babanzade Mahmut Bey Cemil Paşa Ailesinden Diyarbakırlı Cemilpaşa ailesinden Ahmet Cemilpaşa, Ekrem Cemilpaşa, Kadri Cemilpaşa Diğer bazı üyeler Mevlânzâde Rifat (Yüzellilikler listesine alınarak sınırdışı edilmişti), Ahmet Hamdi Paşa, Arvasizade Mehmet Şefik, Said Molla (Yüzellilikler listesine alınarak sınırdışı edilmişti), Yusuf Ziya Koçoğlu, Mehmet Şükrü Sekban (1881-1960), Emekli Ferik Fuat Paşa, Emekli Ferik Ahmet Hamdi Paşa, ... Millî Mücadele'ye karşı faaliyetler Kürdistan Teali Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve İngiliz Muhibleri Cemiyeti ile işbirliği içindeydi. Derneğin başkanı Seyit Abdülkadir Âyan üyesidir ve hem İstanbul Hükûmeti hem de İngilizler ile işbirliği içinde İngiliz çıkarları ile örtüşen ayaklanmalara önayak olmuştur. 1919 yılı başlarında Cevat Dursunoğlu ve Süleyman Nazif, Vilâyat-ı Şarkiye Müdaafa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti'nin kurulmasına katılmaları için Kürt Teali Derneği'ne gittiler. Seyit Abdülkadir ve dernek yöneticileri, "İtilaf Devletleri bize her türlü yardımı yapacak. Sizinle konuşacak bir sözümüz yok" cevabıyla kendilerini geri çevirdi. Kürt Teali Derneği, 31 Mart 1920 tarihinde Peyam-ı Sabah gazetesine bir bildiri yayınladı. İlanında dernek, Kuva-yı Milliye'nin bolşevik fikirlere sahip yurtsuz serseriler olduğunu yazdı. Özerk Kürdistan girişimleri 22 Aralık 1918 tarihinde Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve Kürdistan Teali Cemiyeti arasında anlaşma imzalandı. Bu anlaşmayı cemiyet adına başkan Seyyit Abdülkadir, üyelerinden Sait ve Mehmet Ali, Hürriyet ve İtilaf fırkası adına ise Zeynelabidin (Konya Mebusu), Vasıf (Karesi mebusu) ve Mustafa Sabri Efendi imzaladılar. Anlaşma gereğince Kürt nüfusunun daha yoğun olduğu bölgelerde İslam Halifeliğine ve Osmanlı Saltanatına bağlı kalmaları kaydıyla özerk bir yönetim şekli tanınacaktı. 17-20 Nisan 1920 tarihlerinde Sadrazam Damat Ferit Paşa, Anadolu'da barış anlaşması şartlarını kabul etmeyen Mustafa Kemal'i durdurmak için İngilizlere, Kürtleri kullanmayı önermiştir. Amiral de Robbeck, Lord Curzon'a Ferit Paşa ile görüştüğünü açıkladı. Robbeck, Ferit Paşa'nın, anlaşma şartlarına uygun olarak ayrı bir Kürt devleti kurulması için Kürtleri Mustafa Kemal'e karşı kullanmayı önerdiğini açıkladı. Derneğin başkanı Seyyit Abdülkadir ve diğer üyelerin kendi başlarına özerklik ve bağımsızlık vb. konularda İngiliz devlet yetkilileri ile görüşmeler yapması, İstanbul Hükûmetini rahatsız etti. 18 Haziran 1919 tarihli Damat Ferit hükûmeti kabine toplantısında Kürdistan Teali Cemiyeti'nin siyasetle uğraşmaması konusu görüşüldü. Seyyit Abdülkadir'in bağımsız Kürdistan kurmak amacıyla İngilizlerle yaptığı görüşmeler İstanbul Hükûmetince izleniyordu. Bunun üzerine Cemiyet ileri gelenleri 10 Temmuz 1919 tarihinde Babıâli'ye çağrılarak siyasetle uğraşmamaları, yabancı devlet temsilcileri ile görüşmemeleri ve bağımsızlık için çalışmalar yapmamaları konularında ihtar edildi. Bu toplantıda Abdülkadir Efendi adına konuşan Mevlânzâde Rifat'ın sözleri gerginliğe sebep oldu. Mevlânzâde Rifat'ın, Wilson Prensiplerine göre bağımsız Kürdistan taleplerine karşı çıkılamayacağını, Kürtlere özgürlük ve güvenlik sağlayacak tek devletin de İngiltere olduğunu, Türk Hükûmetinin (İstanbul Hükûmeti) önce kendi başının çaresine bakmasını söylemesi üzerine Ahmet Paşa yerinden fırlayarak hiç kimseye bir karış toprak verilemeyeceğini söyledi. Paris Barış Konferansında 1919 yılı Ocak ayında, Osmanlı delegelerinden Ermeni Bogos Nubar Paşa ile Mehmed Şerif Paşa bağımsız bir Ermeni ve Kürt devleti konusunda anlaşmışlardı. Cemiyet başkanı Âyan'dan Seyit Abdülkadir de Bogos Nubar Paşa ile anlaştıklarını İngiliz Yüksek Komiserliği Danışmanı Hohler ile görüşmesinde anlatır. Ancak Abdülkadir, İngilizlerden kendilerine sunulandan daha fazlasını istemektedir. Bu uğurda Mustafa Kemal'i yok etme hareketine yardım edeceklerini açıklar. İngiliz politikası, doğuda bağımsız bir Kürdistan ve Ermenistan devleti kurulmasını amaçlıyordu. Bu sayede hem Bolşevikler ile aralarında bir tampon bölge oluşturmayı, hem de mütareke şartlarını kabul etmeyen milliyetçi güçleri meşgul etmeyi ve durdurmayı hedefliyordu. İngilizler, tarihte yaşanmış olaylar nedeniyle Ermeniler ile Kürtleri bir araya getirebilmenin zorluğunun farkına vardılar. Zira bazı Kürtler, Ermeni egemenliğine razı olmaktansa Türkleri tercih edeceklerdi. 23 Eylül 1920 tarihinde İngiliz dışişleri tercümanı Ryan raporunda, Kürtleri Türklere karşı kullanmanın çıkarabileceği ters sonuçları rapor eder. Sivas Kongresini engelleme girişimi sağ|350px|küçükresim|Sivas Kongresinin engellenmesi girişimi Sivas Kongresi'nin dağıtılması ve Mustafa Kemal Paşa'nın ortadan kaldırılması girişimine Cemiyet'in karıştığına dair kanıtlar yayınlanmıştır. 8 Haziran 1919 tarihinde Diyarbakır Vali Vekili Mustafa Bey, 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa'ya telgraf çeker. Telgrafında bazı gençlerden oluşan Kürt Cemiyeti'nin İngiliz koruyuculuğunda bir Kürdistan kurma düşüncelerini yanlarında bulunan Süleymaniye siyasi hâkimi (İngiliz subay) Mister Noel ile birlikte propaganda etmeleri üzerine halk arasında tepkiler oluştuğunu, bu durumun cemiyetler kanununa aykırı bulunduğunu ve cemiyetin kapatılarak haklarında yasal kovuşturma başlatıldığını yazar. 15 Haziran 1919 tarihinde 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, bu telgrafa bir şifreli telgrafla cevap verir. Bütün milletin bekası ve bağımsızlığını kurtarmak için herkesin birleştiği bir dönemde yabancı bir devletin koruyuculuğuna sığınarak horlanmış ve tutsak yaşamayı seçen her türlü görüşlerin, ülkeyi bölücülüğe götürecek her türlü derneklerin dağıtılmasının pek yurtseverce ve zorunlu bir görev olduğunu yazar ve Kürt cemiyeti hakkındaki davranışın isabetli bulduğunu belirtir. Ayrıca bakınız Doğu isyanları listesi Kürd Teavun ve Terakki Cemiyeti Hêvî Teşkilat-i İçtimaiyye Ali Galip olayı Kaynakça Dış bağlantılar Millî Varlığa düşman cemiyetler, Atatürk'ün Nutuk'undan video Kategori:Türk Kurtuluş Savaşı'nda kurumlar Kategori:Kürt tarihi Teali cemiyeti Kategori:1918'de kurulan dernekler ve vakıflar Kategori:1920'lerde Türkiye Kategori:Türk Kurtuluş Savaşı kongreleri Kategori:1919'da siyaset Kategori:Osmanlı İmparatorluğu'ndaki kuruluşlar Teali cemiyeti

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Kürdistan Teali Cemiyeti

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi