Kurgan hipotezi

[bullvar_katip]

Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir. Kurgan modeli Hint-Avrupa kavimlerinin kökenleri ile ilgili olarak en fazla kabul görmüş olan önermedir. Kurgan çözümlemesi oldukça ilgi çekici ve birçok arkeolog ve dil bilimci tarafından tamamen ya da kısmen kabul görmüş bir çözümlemedir. Kurgan hipotezi ilk olarak 1950'li yıllarda Marija Gimbutas tarafından kurgulanmıştır. Gimbutas "Kurgan kültürü" nü birbirini takip eden dört periyodun bileşkesi olarak tanımıştır. En erkeni (Kurgan I) Bakır Çağı'nda (erken MÖ 4. binyıl) Dinyeper/Volga arasında bulunan Samara ve Seroglazovka kültürlerini de içerir. Bu kültürlerin göçebe hayvancıları, hipoteze göre, MÖ 3. binyıla kadar Karadeniz-Hazar steplerinde ve Doğu Avrupa'nın içlerine yayılmışlardır. Genel bakış küçükresim|200px|sol|At arabasının tarihsel yayılışı. Resimde verilen tarihler yaklaşık MÖ yıllardır. 1956'da Doğu Avrupa'nın Tarihöncesi, Bölüm 1, kitabında ilk kez ortaya sürüldüğünde, Marija Gimbutas'ın Hint-Avrupa kökenleri arayışlarına katkısı arkeoloji ve dil bilimi disiplinlerinin sentezine öncülük etti. Hint-Avrupa köklerinin Kurgan modeli, Karadeniz-Hazar steplerini Proto-Hint-Avrupa (PHA) anavatanı olarak öne sürer. Çeşitli geç dönem PHA diyalektlerinin bölge boyunca konuşulmuş olduğu kabul ediliyor. Modele göre, Kurgan kültürü bütün Karadeniz-Hazar steplerini kapsayana kadar yayılmasını sürdürdü. (Kurgan IV MÖ 3000 civarındaki Yamna kültürü ile ilişkilendirilir.) Atın evcilleştirilmesi ve daha sonra erken at arabasının kullanımından istifade eden Kurgan kültürü bütün Yamna bölgesinde yayıldı. Atın evcilleştirilmesine dair ilk güçlü arkeolojik kanıt Ukrayna'daki Azak Denizi'nin kuzeyindeki Sredny Stog kültürüne aittir ve erken PHA veya MÖ 5. bin yılın PHA öncesi dönemine denk gelir. Ardından, steplerin ötesine ulaşan yayılma melez kültürlere, veya Gimbutas'ın terimiyle "kurganlaşmış" kültürlere, yol açmıştır. Yaklaşık MÖ 2500'te Proto-Grekler'in Balkanlar'a göçü ve göçebe Hint-İrani kültürlerin doğuya göçü bu kurganlaşmış kültürlerden gelir. Kurgan kültürü [[Dosya:IE expansion.png|293px|küçükresim|sağ|Kurgan modeline göre MÖ 4000-1000 arası Hint-Avrupa göçleri. Galibarda bölge (Samara kültürü, Sredny Stog kültürü). Kırmızı alan MÖ 2500'e kadar Hint-Avrupa dili konuşan topluluklar, ve turuncu alan MÖ 1000'e kadar.]] Gimbutas, 1956'da "Kurgan kültürü" terimini Sredny Stog II, Yamna ve İp Baskılı Seramik kültürü'nü (Doğu ve Kuzey Avrupa'nın çoğunun 4. ve 3. bin yılını kapsar) birleştiren daha geniş bir terim amacıyla tanımlamıştır ve ortaya sürmüştür.. "Kurgan kültürü" modeli, Kalkolitik Çağ'dan Erken Bronz Çağı'na pek çok kültürün arasındaki benzerliği varsayar. Modele ismini veren kurganlar önemli pek çok faktörün arasından sadece biridir. Arkeolojik kültürlerin gruplanmasında her zaman olduğu gibi, bir kültür ve diğerini ayıran çizgi netlikle çizilemez ve tartışmaya açıktır. Gimbatus'un "Kurgan kültürü"ne dahil ettiği kültürler: Bug-Dniester (MÖ 6. binyıl) Samara (MÖ 5. binyıl) Kvalynsk (MÖ 5. binyıl) Sredny Stog (MÖ 5. binyılın ortası-MÖ 4. binyılın ortası) Dinyeper-Don (MÖ 5.-MÖ 4. binyıl) Usatovo (geç MÖ 4. binyıl) Maikop-Dereivka (MÖ 4. binyılın ortası-MÖ 3. binyılın ortası) Yamna David Anthony, "Kurgan kültürü" teriminin faydasızlık derecesinde muğlak olduğunu düşünür. Ona göre "Kurgan kültürü o kadar geniş tanımlanmıştır ki höyük mezarı olan neredeyse herhangi bir kültür, hatta höyük mezarı olmayan bir kültür dahi, bu tanıma dahil edilebilir." Bu yüzden, terimi kullanmaz ve bunun yerine Yamna kültürünü ve onun diğer kültürlerle ilişkisini ele alır. Maykop kültürünü bu kültürlere dahil etmez, çünkü konuştuklarının bir Hint-Avrupa dili değil bir Kafkas dili olduğunu tahmin eder. Kültür ve yayılma aşamaları 350px|küçükresim|sağ|Kurgan hipotezine genel bakış. Gimbutas'ın orijinal önerisi birbirini takip eden 4 Kurgan kültürü aşaması saptar: Kurgan I, Dniyper/Volga bölgesi, MÖ 4. binyılın ilk yarısı. Görünüşe göre Volga havzası kültürlerinden gelir. Altgrupları arasında Samara ve Seroglazovka bulunur. Kurgan II–III, MÖ 4. binyılın ikinci yarısı. Kuzey Kafkasya'daki Sredny Stog kültürü ve Maikop kültürünü kapsar. Taş halkalar, erken iki tekerlekli at arabaları, tanrıların insan biçimci dikili taşları. Kurgan IV veya Yamna kültürü, MÖ 3. binyılın ilk yarısı, Ural'dan Romanya'ya kadar bütün bozkırın kuşatılması. Öne sürülen 3 ardışık yayılma dalgası vardır: 1. Dalga, Kurgan I'e kadar uzanır, aşağı Volga'dan Dniyper'e yayılış, Kurgan I ile Cucuteni-Trypillian kültürünün aynı anda varlığı. Göçlerin yansımaları Balkanlar'a kadar, Tuna boyunca Sırbistan'daki Vinča kültürü ve Macaristan'daki Lengyel kültürüne kadar etki alanı bulmuştur. 2. Dalga, MÖ 4. binyılın ortaları, Maikop kültüründen doğar ve MÖ 3000 civarı "kurganlaşmış" melez kültürlerin (Globular Amphora kültürü), Baden kültürü ve nihayet İp baskılı seramik kültürü) Kuzey Avrupa'ya ilerleyişi ile sonuçlanır. Gumbitas bunu Hint-Avrupa dillerinin Batı ve Kuzey Avrupa'ya ilk girişi olarak görür. 3. Dalga, MÖ 3000–2800, Yamna kültürünün steplerin ötesine yayılması, karakteristik höyük mezarların günümüz Romanya, Bulgaristan, Doğu Macaristan ve Gürcistan bölgelerine tekabül eden yerlerde görülmesi. Gürcistan'daki Trialeti kültürü ve Cucuteni-Trypillian kültürü'nün sonuna denk gelir (yaklaşık MÖ 2750). Zaman çizelgesi 4500-4000 Erken PHA. Sredny stog, Dniyper-Don ve Samara kültürleri, atın evcilleştirilmesi (1. dalga). 4000-3500 Yamna kültürünün ortaya çıkışı, ilk kurgan yapım örnekleri. Kuzey Kafkasya'da Maikop kültürü. Hint-Hitit modelleri Proto-Anadolu dillerinin bu tarihten önce ayrıldığını öne sürer. 3500-3000 Orta PHA. Yamna kültürü zirvesinedir. Geç Neolitik Avrupa toplumları ile temasların Globular Amphora ve Baden kültürlerini kurganlaştırır (2. dalga). Maikop kültürü, Bronz Çağı'na girişin ilk işaretlerini gösterir. Bronz silahlar ve aletler Yamna bölgesine geçer. 3000-2500 Geç PHA. Yamna kültürü Karadeniz stepleri boyunca yayılır (3. dalga). Corded Ware kültürü Ren Nehri'nden Volga'ya uzanır. Bu süreçlerden izole olan Anadolu ve Tokaryan dalları haricindeki gruplar hala teknoloji ve alışveriş yapabilecek kadar hafif temas halindedir. Satemizasyonun fonetik trendleri hala görülmektedir. Ayrıca bakınız Tümülüs Yamna kültürü Balbal Ermeni hipotezi Notlar Kaynakça . . . . . . . Kategori:Hint-Avrupalılar Kategori:Avrasya'daki göçebeler Kategori:Eski etnik gruplar Kategori:Arkeolojik kültürler Kategori:Arkeoloji teorisi Kategori:Atların evrimi Kategori:Taş Çağı'nda Avrupa