Latince deyişler listesi (A-E)

[bullvar_katip]

Bu sayfa yalın bir şekilde yaygın kullanılan veya zaman içinde önemli bir konuma getirilmiş Latince deyişlerin ("veni, vidi, vici") listesidir. Bu deyişlerden bir kısmı Yunanca deyişlerin Latince çevirileridir, bunun en büyük nedeni Yunancanın Antik Roma'da retorik ve edebiyat gelişmeden çok önceleri retorik ve edebiyat açısından gelişmiş olmasıdır. Bu listede A harfinden E harfine kadarki Latince deyişler vardır. Ana liste için Latince deyişler listesine bakınız. Ayrıca diğer harflerle başlayan deyişler için de Latince deyişler listesi (F-O) ve Latince deyişler listesi (P-Z)'ye bakabilirsiniz. A A bene placito Memnun edilmiş birinden A bove ante, ab asino retro, a stulto undique caveto Öküzün önünde, eşeğin arkasında, aptalın her tarafında hazırlıklı ol Ab ovo usque ad mala Yumurtadan elmalara (Baştan sona anlamında: Romalıların geleneksel yemek sırasından esinlenerek, Horatius, Satir 1.3) Absentem lædit, qui cum ebrio litigat Sarhoşla kavga eden, yerinde olmayan birini döver (Publius Syrus, Sentences) Ab uno disce omnes Bir şeyden her şeyi öğren (Bir tek örnekle ya da gözlemle çıkarımlarda bulunulabileceği anlatılır, Virgilius, Aeneid) Abusus non tollit usum Suistimal düzgün kullanmayı iptal ettirmez. (yani bir şey suistimal edilince onun düzgün kullanımını etkilememelidir) Ab imo pectore Kalbin derinliklerinden (dürüstlükle) Ab inconvenienti Uygun olmayan bir şeyden Ab initio Başlangıçtan Ab Jove principium Jüpiter'le başlayalım Abyssus abyssum invocat Uçurum uçurumu çağırır. (Bir hata diğerlerinin doğmasına sebep olur) A cane non magno saepe tenetur aper Yabandomuzu hep kendinden küçük köpeklere yem olur Accipe Hoc Bunu al. Acta est fabula Oyun bitti (Caesar Divi Filius Augustus'un son sözleri) Acta non verba Hareket, söz değil. (ABD Ticari Deniz Akademisi mottosu) Actibus immensis urbs fulget massiliensis Marsilya şehri, müthiş eylemlerle ışıltı saçıyor. Actio libera in causa Nedeninde serbest hareket. Ad astra Yılıdızlara doğru a Deucalione Dökalyon'dan beri (çok uzun zamandan beri anlamında) A divinis Kutsal şeylerin dışında Ad augusta per angusta Doruklara doğru dar yollardan (Başarı kolay kazanılmaz) (Hernani, Victor Hugo - sahne IV) Adequatio intellectus et rei Aklın ve gerçeğin uyumu (Gerçekin bir tanımı.) Ad libitum Kendi isteğine bağlı olarak (ad lib. olarak kısaltılır) Ad fontes Kaynaklara doğru Ad gloriam Zafer için Ad hoc Belli bir amaca yönelik Ad hominem Bir argümana cevap verirken argümanı eleştirmekten ziyade argümanı yapan kişiye saldırmak. Ad impossibilia nemo tenetur Hiç kimse yapamayacağı şeyler için söz vermemelidir. Ad majorem Dei gloriam Tanrı'nın ihtişamlı görkemi için (Haçlıların, Cizvitlerin ve Şikago Üniversitesinin mottosu) Ad kalendas graecas Grek Kalendas'ta. (Kalendaslar Romalı'dır, bu yüzden bu deyim var olmayan bir tarihi belirtir: çıkmaz ayın son çarşambası) Ad litteram Harfi harfine Ad multos annos ! Nice yıllara! Ad nauseam Mide bulandırana kadar (kabak tadı vermek) Ad oculos Kendi gözlerinle (Bariz, herkesin gözü önünde anlamında) Ad patres Eskilerin yanına (Ad patres'e göndermek: öldürmek) Ad perpetuam memoriam Sonsuz anısına (Genelde-nın sonsuz anısına olarak kullanılır ve adı anılan kişinin ölümünden uzun yıllar sonra dahi hatırlanması dileğidir) Adsum Buradayım (Absumun zıddı) Adversus solem ne loquitor Güneş aleyhinde konuşma (Açık ve belli şeyleri tartışma) Ad vitam æternam Sonsuz bir hayat için Addendum, çoğul addenda Eklenecek şey(ler) Ad victoriam Zafere (Daha çok zafer için olarak tercüme edilir, Romalılar savaşta böyle bağırırlardı.) Ægroto dum anima est, spes est Hasta nefes aldıkça, umut vardır. (Erasmus, Adages, 2.4.12) A. E.I. O. U. (« Austria Est Imperare Orbi Universo. ») (5 sesli harf) Avusturya tüm dünyayı yönetmeli (Habsbourg mottosu; Almancası: « Alle Erde Ist Oesterreich Untertan. ») Ære perennius (exegi monumentum aere perennius) Tunçtan daha sağlam bir yapı diktim. (Horatius, Odes, III, 30) Age quod agis ! Ne yapıyorsan onu yap! Agnus Dei Tanrı'nın kuzusu (İsa için kullanılır) Alea iacta est Zarlar atıldı. (Jül Sezar) Alibi Başka yerde (Hukuk terimi: Zanlının suçun işlendiği tarihte başka bir yerde olduğunu göstermesiyle yaptığı savunma) Alis grave nil Hiçbir şey kanatları olandan daha hafif değildir. (Pontifical Katolik Üniversitesi dövizi) Alis volat propris Kendi kanatlarıyla uçar (Oregon'un dövizi. Alis volat propriis olarak da söylenir.) Alma mater Süt annesi Alter ego Bir başka kendi A mari usque ad mare Bir denizden diğer denize (Kanada'nın resmi mottosu) Amantes sunt amentes Aşıklar delidir. Amicus certus in re incerta cernitur Arkadaşlar kötü günde belli olur. Amor est vitae essentia Aşk hayatın özüdür. (Robert B. Mackay) Amor omnia vincit Aşk her güçlüğü yener. Amor patriæ nostra lex Vatan sevgisi kuralımızdır/yasamızdır A posteriori Deneysel verilerden yola çıkarak A priori Deneyden önce Aquila non capit muscas Kartallar sinek avlamazlar. (Erasmus, Adages, 3.2.65) Argumentum ad hominem Tartışmanın kalitesi, tartıştığın kişinin kalitesine bağlıdır Argumentum ad logicam Mantık argümanı Argumentum ad nauseam Mide bulandırıcı (baş döndürücü) argüman Argumentum baculinum Sopa argümanı (tehdit ya da güçle ikna etmek) (bkz. Molière, Scapin'in Dolapları) Ars est celare artem Gerçek sanat sanatı gizli tutabilmektir Ars gratia artis Sanat için sanat (MGM film şirketinin mottosu) Ars longa, vita brevis Sanat uzun, yaşam kısa Ars similis casus Sanat tesadüfe benziyor (Ovide) Asinus asinorum in sæcula sæculorum Yüzyılların gördüğü eşeklerin en eşeği. Asinus asinum fricat Eşek eşeğe sürtüyor (birbirlerine aşırı iltifat edenlere söylenir) Asinus equum spectat Eşek ata bakıyor. Audaces fortuna juvat Talih cesaret edene güler. Audemus jura nostra defendere Hakkımızı aramaya cesaret ediyoruz. (Alabama şehir mottosu, 1923) Audere est facere Cesaret etmek, yapmaktır. (Tottenham Hotspur Futbol Kulübü) Audi, vide, tace, si vis vivere Dinle, gör, sus, eğer yaşamak istiyorsan Audiatur et altera pars Diğer tarafı da dinleyelim (Mahkeme gibi yerlerde söylenir) Auri sacra fames Altına duyulan tiksinç açlık (Virgilius, Énéide, III, 57) Aut Cæsar, aut nihil İmparator ya da hiç! (Cesar Borgia mottosu) Aut disce aut discede Ya öğren, ya terk et. Ave Cæsar, morituri te salutant Selamlar Sezar, ölecekler seni selamlıyor! (Dövüşten önce gladyatörlerin selamı, bkz. Suétone, Claude, 21) Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil Cimrinin her şeyi, fakirin bazı şeyleri eksiktir, bilgin'in ise hiçbirşeyi eksik değildir. Ave Europa nostra vera Patria Selam Avrupa! Gerçek anavatanımız! (Pan-Avrupa görüşü mottosu) Ave Maria Selam Meryem (Roma Katolik Duası, İsa'nın annesi Meryem'e.) B Barba non facit philosophum Sakal felsefe yapmaz (Plutarkhos'tan alıntı) Barbarus hic ego sum quia non intellegor ulli Beni burada barbar sayıyorlar, çünkü beni anlamıyorlar. Beati pauperes spiritu Ruhu kutsanmış olanlar fakirlerdir (Matta İncili) Bellum omnium contra omnes Herkesin herkesle savaşı (Thomas Hobbes, devletin doğasını açıklamak için kullanılan kelime grubu) Bene diagnoscitur, bene curatur İyi teşhis etmek, iyi tedavi etmektir. Beneficium accipere libertatem est vendere Yapılan iyiliği kabul etmek özgürlüğünü satmaktır. Bis dat, qui cito dat Hızlı vermek, iki defa vermektir. (Desiderius Erasmus, Adages, 1.8.91) Bis repetita placent Tekrar eden baştan çıkartır. Bis repetita non placent İki kez tekrar eden artık baştan çıkarmaz. (Horatius, Şiir Sanatı, 365. dize) Bona diagnosis, bona curatio İyi teşhis, iyi ilaç. Bona fide İyi niyetle Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ Sağlıklı olmak en iyi zenginliklere bile yeğdir. Bonis nocet, qui malis parcit. Kötüleri affeden, iyileri cezalandırır. (Seneca) Bonitas non est pessimis esse meliorem İyi olmak en kötüden daha iyi olmak anlamına gelmez. Bonum commune communitatis Toplumun ortak çıkarı Bonum vinum lætificat cor hominum İyi şarap, insanı neşelendirir (tam tercümesi kalbini neşelendirir) Brevitatis causa Kısaca söyle C Cacoethes scribendi Kötü yazma alışkanlığı (kötü kelimesi, alışkanlıkı niteler, yazmaktan vazgeçememek demektir) Camera obscura Karanlık oda (fotoğrafçılık/yeni Latince) Canis Canem Edit Köpek, köpek yer. (Kimsenin güvende olmadığı durumlar için kullanılır) Canis sine dentibus vehementius latrat Dişsiz köpek daha kuvvetli havlar (havlayan köpek ısırmaz) Carpe diem Anı yaşa, günü yakala. Carpe effingo Modayı yaşa, trendleri yakala. Carpe modo Anı yaşa, Anı yakala. Carpe noctem Geceyi yaşa. Carpe mortem Ölümü yaşa. Carpe diem, quam minimum credula postero Günü yakala, yarına olabildiğince az güven. (Horatius, Carmina, 1.11.8) Carthago delenda est Kartaca'yı yıkmak gerek. Castigat ridendo mores Adetleri gülerek düzeltiyor (Comédie-Française mottosu, Jean de Santeuil'den alıntı) Casus belli Savaş nedeni (savaşı tetikleyecek durum) Causa mortis Ölüm nedeni Cave canem Dikkat, köpek var. (Pompei'de bir evin girişinde mozaik üzerinde bulunan yazı) Caveat emptor Alıcı uyanık olsun! Cave ne cadas Düşüşe hazırlıklı ol (gelenek olarak bir zafer sırasında imparatorun arkasında duran kölenin söylediği sözler) Cessante ratione legis cessat ipsa lex Yasanın mantığı bittiyse, yasa bitti demektir. (Yasanın uygulama mantığı bittiyse ya da çağdaş koşullara artık cevap vermiyorsa yasa yararsız hale gelir.) Cetera quis nescit? Gerisini kim bilmez? Cibi condimentum est fames Açlık her yemeğin baharatıdır. (Marcus Tullius Cicero, De Finibus, 2.90) Circa Yaklaşık, dolaylarında (İngilizcede de tarih anlamında aynen kullanılıyor) Citius, Altius, Fortius Daha hızlı, daha yukarı, daha güçlü (olimpik motto) Coelum non animum mutant qui trans mare currunt Denizi aşan insanlar ruhlarını değil, (üzerlerindeki) gökyüzünü değiştirirler. Cogitationis poenam nemo meret Kimse düşüncesinden dolayı cezayı haketmez. Cogito ergo sum Düşünüyorum, o halde varım (Descartes, Felsefenin Prensipleri, 1.7.10) Collige virgo rosas Topla, genç kız, çiçekleri. (bkz. Carpe diem) Concordia civium murus urbium Vatandaşlar arasında uyum, işte bir şehrin surları budur. Condemnant quod non intellegunt Anlamadıklarını mahkûm ederler. Conditio sine qua non Gerekli şart Confer -e danışın, -e başvurun (cf. diye kısaltılır) Contraria contraiis curantur Zıtlar zıtlara iyi gelir. Consuetudinis vis magna est Adetlerin önemi büyüktür. Consuetudo altera natura est Adetler (alışkanlıklar) ikinci bir doğadır. (Marcus Tullius Cicero, Tusculanes, 2.17.40) Contraria contrariis curantur Karşıtlıklar karşıtlıklara iyi gelir (çivi çiviyi söker) Corpus delicti Mağdurun cesedi (bir cinayet işlendiğinde) Corpus separatum Ayrı beden (siyasi açıdan bir yerin egemenliğinde olmayan topraklar) Credo quia absurdum İnanıyorum, çünkü saçma. (Tertullian'ın yanlış anlaşılmış sözü. Orijinali: et mortuus est Dei Filius prorsus credibile quia ineptum est Tanrı'nın oğlu öldü, kısacası, inanılabilir çünkü uygunsuz. Yani Tanrı'nın oğlunun ölmesi o kadar saçmadır ki bu mantığa sığmaz, ancak inanca dayanabilir.) Cui bono ? Ne çıkarla? (Cinayet kime yarar?, Marcus Tullius Cicero, Pro Milone, 12.32) Cuius regio, eius religio Öyle prens, öyle din. (halkının dinine karar verebilen prensler için) Cuiusvis hominis est errare Yanılmak tüm insanlara özgüdür. (Marcus Tullius Cicero, Philippiques, 12.2.5) (cf. Errare humanum est) Cura ut valeas! Kendine özen göster! Curriculum vitæ Yaşam yolu (CV) D Dabit deus his quoque finem Bu da geçer. (Vergillius) Damnant quod non intelligunt Anlamadıkları şeyleri kınarlar. De facto Fiilî olarak De gustibus et coloribus, non disputandum Zevkler ve renkler tartışılmaz. De jure Hukuken. De minimis non curat prætor Preator'lar küçük şeylerle ilgilenmezler. De mortuis nihil nisi bene Ölüler hakkında yalnızca iyi şeyler konuşulmalıdır. De omni re scibili et quibusdam aliis Bütün bilinebilir ve bazı diğer şeyler hakkında (15. yy. İtalyan okulu) De profundis clamavi Uçurumun dibinden haykırdım! Decet imperatorem stantem mori İmparator ayakta ölmelidir. (Vespasien) Delicta juventutis meæ Gençlik hatalarım. Deliriant isti Romani Bu Romalılar deliler! (Asterix ve Obelix çizgi romanlarında kullanılır) Deo juvante Tanrı'nın yardımıyla. (Monako sloganı) Desipere est juris gentium Ölçüsüzlük insanların hakkıdır. Deus ex machina Makinadan çıkan Tanrı. (Tiyatroda sahneye tepeden inen ve bir anda tüm problemleri çözen Tanrı figürü için kullanılır) Dictum meum pactum Sözüm sözdür. Diem perdidi Günümü kaybettim. (Roma İmparatoru Titus) Dies irae Kıyamet günü. Disce quasi semper victurus vive quasi cras moriturus Hep yaşayacakmış gibi öğren, yarın ölecekmiş gibi yaşa. Divide et impera Böl ve yönet (başka bir biçimi: Divide ut imperes; yönetmek için böl) Dixi Dedim. (Söyleyeceklerim bu kadardı anlamında sözün sonunda söylenen popüler söz) Docendo discimus Öğreten öğrenir. Docendo disco,scribendo cogito Öğreterek öğreniyorum, yazarak düşünüyorum. Doctus cum libro Kitabıyla bilgin. (Kendileri bir şey bilmeyip, hazır bilgiyi sunmaya çalışanlar için kullanılır) Dominus vobiscum Senyör sizinle olsun. Dona nobis pacem Bize barış/huzur ver! Draco dormiens nunquam titillandus Uyuyan bir ejderhayı asla gıdıklama. (Harry Potter serisindeki Hogwarts Okulu'nun sloganı) Ducunt volentem fata,nolentem trahunt Kader, onu kabul edene yol verir, reddedeni ezer geçer. (Kader hakkında tipik stoacı söylem) Dulce et decorum est pro patria mori Vatan için ölmek tatlı ve güzeldir. (Horatius) Dum spiro,spero Nefes aldığım sürece umut ediyorum. Dum vivimus servimus Yaşadığımız sürece hizmet ederiz. (Presbiteryen Kolej sloganı) Duo testis bene benedata! İki adet testisi var, uygundur! (Papa seçiminden önce en yaşlı Kardinal'in, Papa adayının kadın olmadığını kesinleştirmek için delikli sandalyede testislerini muayene ettikten sonra sarfettiği söz. Bu adet 9.yy'dan beri uygulanıyor ) Duos habet et bene pendentes! İki tane var ve düzgün sarkıyorlar. (Bayan Papa Jeanne'dan beri yeni Papa seçilirken yapıldığı söylenen cinsiyet kontrolünde Papa'nın bayan olmadığını doğrulayan söz.) Dura lex, sed lex Kurallar katıdır, ama kuraldır. E E fructu arbor cognoscitur Ağaçlar meyvelerinden tanınır. Ego primum tollo,nominor quoniam leo En büyük parçayı ben alıyorum, çünkü benim adım arslan(Phaedrus) E pluribus unum Birlik çeşitlilikten gelir ya da birlik güçtür(ABD arması üzerinde) Ecce homo İşte insan(Ponce Pilate,İsa'yı kalabalığa takdim ederken) Editio princeps Birinci baskı Errare humanum est Hata insana mahsustur. Errare humanum est, perseverare diabolicum Hata insana mahsustur, ancak hata yapmakta diretmek şeytancadır. (Lucius Annaeus Seneca) Esse quam videri Öyle görünmek değil, öyle olmak. (Sallust) Est quaedam flere voluptas Ağlamak da bir zevktir. (Ovidius) Et alii Ve diğerleri(et al. veya e.a. diye kısaltılır.) Et cætera Ve diğer şeyler(etc.diye kısaltılır.) Ex abstracto Soyuttan yola çıkarak Ex falso sequitur quodlibet Yanlıştan yola çıkıp her istediğimiz sonuca varırız. (Yanlış önermeden yola çıkarak herhangi bir önermeye varılabileceğini söyleyen mantık kuralı) Ex nihilo Hiçbir şeyden yola çıkarak Ex nihilo nihil fit Hiçlikten hiçlik çıkar. (Lucretius) Ex oriente lux Işık doğudan yükselir (Işık'tan kültür kastedilmiştir) Experto crede Ehil olana güven A