Luma Muharebesi

[bullvar_katip]

Luma Muharebesi, Arnavutlar arasında Lumë Ayaklanması (Kryengritja e Lumës) olarak da bilinir, Sırplara karşı Lumë'de Osmanlı Arnavutluk bölgesinde yerel Arnavut halkın Sırplara karşı Birinci Balkan Savaşı sırasında girdikleri bir seri çatışmalardır.Sırplar Adriyatik Denizi'ne çıkmayı beklerken beklenmedik şekilde Osmanlı yandaşı olan veya olmayan yerel Arnavut halkın birlik olup direnmesi ile karşılaşmışlardır. Kendilerinin ummadığı şekilde Sırp 3.Ordusu birlikleri kendilerinden sayıca az olan Arnavut milislerce yenilgiye uğratılmış ve bu durum ayrıca batıya hareketlerini de geciktirmiştir. Bu durum 28 Kasım 1912'de zorunluluktan veya değil Osmanlı'ya karşı bağımsızlık ilan edecek Arnavutluk Devleti'ne savunmasını örgütlemek ve Sırbistan, Yunanistan, Karadağ'a direnmek için zaman kazandırmıştır. küçükresim|upright|Büyük kısmı Arnavutluk'ta bir kısmı Makedonya, Kosova Toprakları arasında yer alan Luma Bölgesi) Arka Plan Balkan Savaşı başlangıcında Sırplar 3 ordu grubu hazırladılar. Bunlardan 2.Ordu belli birlikleri ile Bulgarlara yardıma gidecekken 1.ordu Kumanova tarafına ve 3.ordu ise Makedonya üzerine yürüyecekti Osmanlı Ordusunun bölgede Karabağ'a karşı İpek Müfrezesi Sırplara karşı ise Vardar ordusu bölgede bulunmaktaydı. Arnavutlarla Osmanlı'nın arası özellikle 1910-1912 arasındaki isyanlardan iyi olmasa da son Arnavut isyanı Osmanlıların isyancıların taleplerini kabul etmesi ile sonuçlanmıştı. Öte yandan Osmanlı Ordusunda ve yönetiminde Ahmet İzzet Paşa gibi pek çok Arnavut kökenli subaylar devlet adamları bulunmaktaydı netice olarak Arnavutlar Sırp Karadağ ve Yunanların kendi yurtlarını topraklarına katma yönündeki emelleri karşısında başlangıçta her zaman olduğu gibi Osmanlı'nın yanında yer aldılar. Ancak belirtmek gerekir ki 1912 Arnavut İsyanı'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun isyanı bastırmadaki sorunları Balkan Birliğindeki devletleri Osmanlı'nın kötü hali konusunda ikna etmiş ve kötü haldeyken saldırmaları yönünde teşvike neden olup Balkan savaşını hızlandıran faktörlerden biri olmuştur. Ekim 1912'nin ikinci yarısında, Sırp ordusunun Arnavut toprakları üzerindeki işgal operasyonları devam ederken, Kosova'da ve başka yerlerde, Luma, Opoja, Vërrin, Gora, Has, Dibra vilayetlerinde çok sayıda meclis organize edildi ve çok sayıda meclis düzenlendi. 14 Ekim 1912'de Üsküp'te toplanan "Kurtuluş" komitesinin olağanüstü toplantısında kararlaştırılan genel seferberlik, Sırp işgalci saldırganlığıyla karşı karşıya kalmaya başladı. Öte yandan Arnavutların işbirliği yaptığı Osmanlı Vardar Ordusu Sırplara karşı Kumanova Muharebesi'ne ağır yenilgi alıp Kosova ve Makedonya Sırpların eline geçip Karadağ ordusu'da İşkodra yönüne ilerlemeye başladığında Arnavutların Osmanlı'dan yardım alma ümitleri çıkmaza girdi. Kasım ayının ilk haftasında, Kumanova Muharebesi sonrası Sırp 1.Ordusu Manastır üzerine yürürken, Sırp 3.ordusu, Kosova Ovası'nı ve Dukagjini'yi işgal ettikten sonra Kuzey ve Orta Arnavutluk'u ele geçirip Adriyatik Denizi kıyılarına ulaşmayı hedefledi. 5 Kasım 1912 gibi erken bir tarihte, kötü şöhretli General Bozidar Jankoviç, "Shumadia-1" Tümeninin alaylarıyla Prizren'e girdiğinde, Adriyatik'e yönelik operasyonlar için güçlerini yeniden toplamaya başladı. Bu askeri planı gerçekleştirmek için Sırp komutanlığı, "kıyı birimleri" olarak adlandırılan iki ayrı birlik oluşturmuş ve bu birliklerin birimleri Prizren'de konuşlandırılan "Šumadija-1" ve " Drina-2" tümenlerinden seçilmiştir. Sırp komutanlığı hükûmeti Nikolay Painçuk Luma ele geçirilip Drina kıyılarına hakim olmadan Adriyatik üzerine bir yürüyüşün birliklerini tehlikeye sokacağının bilinciydeydi.Drina Vadisi üzerinden Adriyatik yönünde hareket edecek sözde "kıyı birimleri"ni tehdit edebilecek herhangi bir tehlikeden kaçınmak için, üçüncü ordunun komutanlığı bu eyaleti işgal etmeyi üstlenen "Luma Müfrezesi"ni yarattı. Müfrezenin amacı Luma bölgesi Has, Vërrin, Opoja, Gora daki Arnavutları silahsizlandirmak direnen halkın direnişini kırmaktı. Ancak Sırp gücünün büyüklüğü tartışma konusudur. 16.000 olduğunı iddia eden varsa da bu rakam çoğunlukla folkloriktir ve çoğunlukla diğer folklorik 12.000 zayiatı desteklemeye hizmet eder. 16.000, Drina'nın sağ tarafından Adriyatik'e ulaşmak için acele eden "Šumadija 1 (Shumadia 1)" ve "Drina" birimlerinden oluşan iki gruba denk gelmektedir. Ancak bu birimler sadece kısmen muharebeye katılmıştır ve muharebenin ikinci aşaması olan (13-18 Kasım) 15-17 ve 18 Kasım çatışmalarını kaçırmışlardır. Sırp askeri raporlarına göre, bu aşamada Sırp asker ve subaylarının sayısı yaklaşık 3.000 Arnavut'a karşılık 4.200'e yükselmiştir. Savaşın üçüncü aşaması olan (18 Kasım - 6 Aralık 1912'de), "Shumadia 1" bölümünün geri kalanının, yaklaşık 14.000 askerin katılımı, 3.600 topçu personelinin desteği sağlanmıştır. Ağır hasar gören ikinci aşama taburları da dahil olmak üzere, paramiliter birlikler hariç Sırp kuvvetinin toplam sayısı 21.800'e ulaşmıştır. Robert Elsie bu rakamı 20.000 civarı olarak belirtmektedir. Askerî harekât öncesi General Jankovina Luma halkına ya boyun eğin veya biz zorla eğdiririz tarzında aşağıdaki şartların yerine getirilmesini talep eden bir mektup gönderdi: 1.Arnavut Soyluların, imamların ve zenginlerin silahsız olarak görüşmeye gelmesi;2. Ana koşul olarak Arnavutlar Sırplarla "huzurlu" olarak yaşamak istiyorsa, ellerindeki bütün silah ve tüfeklerin kendilerine tesliminin garanti edilmesi;3. Kosova'dan gelen Arnavutlardan Llapjani, Hasjani, Prizren, Dukagjini vb. içlerinde bulunan Sırplara karşı savaşanların silahsızlandırılması,4.Arnavut liderlerden İsa Bolatin'nin derhal teslim edilmesi veya yerinin söylenmesi aynı zamanda diğer liderler olan Ramadan Zaskoci, Riza Beun, Kolesjan'dan İslam Spahiu'nun ve Bajram Daklani'nin teslim edilmesi veya teslim olmaları5. Halkın, Sırp ordusuna direnişin liderleri yerleri ve köyler etrafındaki hareketler hakkında sürekli bilgi vermesi6. Her köyden 5 kişinin bu kabul edilecek şartların güvencesi bağlamında rehine olarak Prizren'de kalması.Bu şartlar sağlanmazsa, Sırp komutanlığı bütün köylerin yakılıp yıkılacağını ve Arnavutların mülklerine el konulacağını da ayrıca belirtmektedir. Bu nihai koşullar, Luma ve diğer çevre bölgelerin halkı ve soyluları tarafından hiçbir şekilde kabul edilmedi, bu nedenle Sırp ordusu, Luma'yı ve diğer çevre Arnavut bölgelerini işgal etmek için askeri operasyonlar başlattı. İstilacı Sırp ordusuyla karşı karşıya kalan, Luma, Has, Vërrin ve Opojan Gora'dan binlerce Arnavut savaşçı ve Kosovalı Arnavutlar Sırp ordusuyla savaşmaya başladı. Bu durumda Paštrik yaylaları (Has ve Yakova yaylalarının bulunduğu yer), Şar Dağları (Gjalicë, Pikllimes, Koretnik) Arnavutlar için doğal bir kale haline geldi. Jeo-stratejik konum göz önüne alındığında, Arnavut birlikleri Yakova, Has, Qafe Zhur, Sharr ve Opoja Yaylası'nın önüne yerleştirildi. Arnavut direniş örgütlerine Baftjar Doda, Cafer Doda, Ramazan Zaskoci, Ramazan Cejku, Isjan Lika, Islam Spahija, Elez Isufi, Hoca Mehmedi, Osman Lita, Cen Daci, Bajram Gjana, Jemin Gjana, Dervish Bajraktari, Muhtar Nika, Necip Bilali, Sylë Elezi, Ahmet Qehaja ve diğerleri önderlik etti. Muharebe Jeo-stratejik konum göz önüne alındığında, Arnavut birlikleri cepheye şu şekilde konuşlandırıldı: Yakova yaylası (Qafë Morinë - Qafë Prush); Has (Planejë - Gorozhup); Zhur Boyun; Verri (Billushë - Jeshkovë - Lybeqevë - Lez); Sharr (Siyah ve Siyah); ve Opoja (Llapushnik geçidi). Arnavut direnişinin organizasyonları,Debre Tejmalla'dan Ramadan Zaskoci, Ramazan Çejku, Qazim Lika, İslam Sali Spahija, Hoxhe Mehmed, Osman Lita, Cen Daci, Bajram Things, Dervish Nezir Bajraktari, Muhtar Nika, Nexhip Aga Bilali, Sylë Elezi, Ahmet Ilaz Qehaja, Jemin Gjana, Elez Isufi, Suf Xhelili, Baftjar Doda ve Xhafer Doda, Bajram Curri; Yakova yaylasından, Sali Bajraktari Has, Sheh Hasan Prizreni, Opolje Kuklibeg'den Jahja Sait Sahiti, Kapllan Opoja, Nail Hyseni, Dani Rapça, Esat Berisha, Abdul Osmani ve Arif Krusa'dan tarafından yapıldı. Sırp birliklerinin Beyaz Drina'nın diğer tarafına geçmesini önlemek için Arnavutlar, Shalqin, Domaj ve Gjinaj köylerinde pusu kurdular. Luma kuvvetleri yaklaşık 4.000 kişiden oluşuyordu, Debre kuvvetleri ise yaklaşık 600 kişiydi. küçükresim|Luma Muharebesi Arnavut Milislerin ve Sırp Güçlerinin Taktikleri Luma sınırındaki ilk muharebe Morina'ya kadar devam etti. Sırp ordusu 2-3 gün savaştı ve Arnavutların gerilla savaşı vurkaçları ile çok sayıda ölü ve yaralı ile ağır kayıplar verdirdi. Kaybın ardından Sırp ordusu 37 etnik Arnavut sivili rehin alarak Prizren'e götürerek halkı ayaklanmaya destek vermemeleri yönünde tehdit etti. Yeni birimlerle takviyelerle tekrar Luma'ya doğru ilerlediler. Arnavutlar taktiksel bir geri çekilme ile Sırplarının ilerlemesine izin verdiler. Ancak taktiksel gerilla vurkaç saldırıları da düzenlediler, Šumadija tümeninin müfrezeleriyle karşı karşıya olan Arnavut kuvvetleri, Beyaz Drina nehrinin kıyılarında ve Koretnik ve Gjallicë'nin yamaçlarında düzensiz bir şekilde savaştı. Sırp birliklerini sürekli saldırılarla vurdular ve Morinë ve Përbreg'den diğer birçok Arnavut savaşçı da katıldı. Arnavut gerillalarının taktiksel olarak geri çekilmesi ve konumlanmaları sonuç verdi. Geri çekilme planı, çok sayıda Sırp askerinden değil, aynı zamanda topçu ve ağır silahlardan da kaynaklandı. Takip ederken, Sırp kuvvetleri Arnavut vurkaç ve gerilla saldırılarıyla daha sonra tuzağa düştü. Šumadija bölüğü ağır kayıplar verdi ve cepheden ayrılmak zorunda kaldı. Bu arada Sırp geri hatlarına da Arnavut birlikleri sızmıştı. 15 Kasım 1912 sabahı, savaş konseyi Sırp birliklerine çeşitli yönlerden saldırma emri verdi. Dağlık araziye konumlanmaları Sırpların araziyi fazla tanımayıp hakim olamaması ve yağmur ve gök gürültüsü ile kötü hava koşulları sayesinde, Luma Arnavutları, kötü donanımlı olmasına rağmen, Kolesjan tepelerinde Sırp kuvvetlerine büyük bir saldırı başlatmayı başardı,geri hatlarına da saldırdılar ve onlara ciddi kayıplar verdirdi. Güçlü direniş nedeniyle, Sırp kuvvetleri Kolesjan ve Gabrica'dan çekildi ve kendilerini Shejesë'nin güney kıyılarında ve Kara Drina'nın doğu kıyılarında konumlandırdı.Savaş Konseyi, 16 Kasım'da Arnavut kuvvetlerinin sahada yeniden düzenlenmesinden sonra, Arnavut kuvvetlerine Sırp mevzilerine yönelik saldırılarını sürdürmelerini emretti ve esas olarak Shejesë'nin sol tarafında çatışmalar meydana geldi. Sırp ordusu paniğe kapıldı ve her yöne ateş ederken kaçmaya başladı ve birçok kişi vurularak öldürüldü ve diğerleri nehirde boğuldu. Yaratılan durumun avantajına, Arnavut kuvvetleri Kolosh'tan Zbor ve Nangë'ye hareket etti ve takip etmek için üç grup kurdu. Çatışmalarda Arnavutlar, liderlerden biri olan Radomirë bayraktarı İbrahim Zeqiriyi kaybetsede kayıpları Sırplardan önemli ölçüde daha azdı. Sırplar panik içinde sıkışıp kaldılar ve savaş alanını terk ettiler, birçoğu Drina ve Shejesë nehirlerinde öldü veya boğuldu. Yaratılan durumdan yararlanmak için, savaş konseyi zaten Zbor-Nangë bölgesine taşındı ve orada daha fazla takip için iki yönlü 3 gruptan oluşan bir saldırı belirledi. Bu arada Sırp 3. Ordusu Prizren'den Luma'ya destek ve sıkışan birliklerini kurtarmak için taze kuvvetler göndermek istesede bunların önü Arnavutlarca Prizren ve Luma bölgesi arasında tepelere ve geçitlere mevzilenen Arnavutlarca kesildi. Sırp kuvvetlerini önlemek için Vërrin, Dobrushë, Qafë Zhur, Billushë, Lez ve Lezkovac bölgesinde ağır çatışmalar yaşandı. Sırp birlikleri, Arnavutlara arkadan saldırmak için Vërrin'in ön hattını kırmaya çalıştı ama başarılı olamadılar. Sırp tarafı çok sayıda kayıp verdi. Arnavutluk savaş konseyi, 15 Kasım'da Ramazan Zaskoci başkanlığında bir toplantı yaptı. 17 Kasım 1912'de konsey, tüm cephelerde Sırplara karşı daha fazla saldırı kuvveti emri verdi. Lumë'nin dağlıları, Galipë ve Zbor tepesinde yeniden bir araya gelmeye çalışan ve başarısız olan Sırp birlikleriyle savaşmaya devam etti. Sırp ordusu yüzlerce askeri kaybettikten sonra askerlerden birçoğu savaş alanından firer etti. Ancak Arnavutlar takibi bırakmadı, Beyaz Drina ve Kara Drina kıyılarında nihai son muharebe yapıldı. Bicaj bölgesinden Luma Kulesi'ne doğru kaçarak birkaç Sırp müfrezesi imhadan kurtulmayı başardı. Sırp kaynakları, "17 Kasım 1912 gününün tamamında, başta Luma nehrinin sol tarafından olmak üzere her taraftan gelen saldırılarla Sırplar ve Arnavutlar arasında şiddetli çatışmalar yaşandı. Birçok Sırp askeri kaçarak nehirde boğuldu. En güçlü Arnavut kuvvetleri, Beyaz Drina nehrinin sağ kıyısındaydı." Sonuçları Luma Arnavutları kanlı bir muharebe ile Luma Kulesi'ni ele geçirerek bir zafer kazandılar. Arnavut kuvvetleri 17 Kasım akşamı Prizren yönüne çekilmeye çalışan Sırp konvoyunun arabalarına saldırdı. Bu çatışmalar sırasında Sırplar çok sayıda asker ve malzeme kaybetti. Dağlardaki çatışmalar, savaşa katılan bir Sırp askeri olan Kosta Novaković'in anılarında anlatılmıştır. Şöyle yazmıştır: Bu muharebe sırasında elde edilen başarı, kuvvet ve silah bakımından yetersiz olmasına rağmen galip gelen Arnavut milislerin becerilerininde ilgili asker altını çizmiştir. Savaşın birincil kaynakları çelişkili olduğundan, kayıp sayısını hesaplamak zordur. Sırp askeri raporları, Kosta Novaković tarafından verilen tanımın aynısı olan "birkaç yüz"den söz etti. Sırp tarihçiler daha sonra bu sayının 198 ölü ve 31 yaralı olduğunu tahmin ettiler. Luma dağlılarının anlatısal hikayeleri, sayıyı 16.000'e, hatta 18.000'e kadar çıkarmaktadır; bu, yaygın olarak dolaşan ve savaşa adanmış Arnavutluk anıtında kullanılan 12.000'den çok daha fazladır. Ohri'den Elbasan'a gönderilen 20 Kasım 1912 tarihli bir Osmanlı telgrafında, Arnavutlar tarafından üç subay ve "sayılamayan" sayıda askerin, yaklaşık 1000 tüfekle ele geçirildiği bildirildi. Elbasanlı Akif Paşa'dan Ahmet Zogoğlu'na gönderilen 2 Aralık tarihli bir başka telgrafta, Sırpların altı tabur kaybettiğini belirtiyor. Üsküp'teki İngiliz konsolosluğu, Şubat 1913'ün sonlarında 8 taburunu kaybettiklerini bildirdi. Sali Onuzi, Osmanlıların 1.000'in üzerinde olan ikinci aşama (13-18 Kasım) raporlarına dayanarak sayıyı 2.000 civarında yerleştirir. Bu, paramiliter birimlerle ilişkili potansiyel kayıpları hariç tutar. Muharebe akabinde General Janković Luma'daki Arnavutların yok edilmesini emretti, burada Sırp ordusu erkek, kadın ve çocuklardan oluşan tüm nüfusu katletti ve bölgedeki 27 köyü yaktı. 1912-1913 Sırp saldırılarının ardından Arnavutlara karşı işlenen en büyük vahşetlerden birinin yaşandığı bölge Luma oldu. (Bkz. Balkan Savaşlarında Arnavut Katliamları) Luma Arnavutları ya yok edildi veya sürüldü.Kadınlar ve çocuklar saman demetlerine bağlanarak kocalarının ve babalarının gözleri önünde ateşe verildi. Kadınlar daha sonra barbarca parçalara ayrıldı ve çocuklar süngülendi. Leon Troçki, dönem boyunca raporlar topladı ve raporunda şunları söyledi: "Her şey çok akıl almaz, ama yine de doğru!" Luma'dan gönüllü olarak vazgeçen 400 adam Prizren'e götürüldü ve her gün kırk ila altmış kişilik gruplar halinde idam edildi. Haberle bağlantılı olarak, Luma'daki 300 silahsız Arnavut'un Prizren'de yargılanmadan idam edildiği bildirildi. Katliamları düzenli Sırp birlikleri işledi, ancak milisler tarafından işlenen katliamların bile Sırp makamlarının zımni onayı ve tam rızasıyla gerçekleştirildiğine hiç şüphe yoktu. Savaşın başında Sırp yetkililer "Arnavutları yok edeceğiz" dediler. Avrupa protestolarına rağmen, bu sistematik imha politikası engellenmeden devam etti. Luma Muharebesi, 18 Kasım 1912 sabahı, Arnavut kuvvetlerinin üçüncü Sırp ordusuna karşı galip gelmesiyle sona erdi.Luma Muharebesi, kuzeybatıdaki kilit şehir İşkodra ve güneydeki Yanya'daki Bizani Muharebesi Manastır Muharebesi ve bölgedeki Osmanlı-Arnavut direnişi gibi diğer olaylarla birlikte, bağımsız Arnavutluk için önemi vardır. Zira bu bölgelerdeki direnişler Arnavutlara bağımsızlık ilanı ve direniş için zaman kazandırmıştır. Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi 28 Kasım 1912'de Avlonya'da okunup topraklarının Osmanlı'nın yenilgileri ardından yabancı devletlerin (Sırbistan,Karadağ,Yunanistan) eline geçip paylaşılacağından korkan Arnavutlar,içlerinde Osmanlı'dan zaten öncesinden ayrılma taraftarı olanlarla birlikte Osmanlı'ya karşı rahatça bağımsızlık ilan etmesini sağlamıştır. Özellikle Luma savaşı, orta Arnavutluk Adriyatik kıyısını güvence altına alarak, Avlonyalı İsmail Kemal Bey ve diğer Arnavut temsilcilerin Dıraç'ta karaya çıkmalarına yönetim oluşturmalarına izin verdi, çünkü Avlonya zaten Himara'da çıkartma yapıp isyan çıkartan Yunan kuvvetleri tarafından tehdit ediliyordu. Notlar Kaynakça Özel Genel Kategori:Birinci Balkan Savaşı'nda muharebeler Kategori:Sırbistan'ın muharebeleri Kategori:Arnavutluk'un muharebeleri Kategori:Kosova tarihi Kategori:1912'de Osmanlı İmparatorluğu Kategori:1912'de Arnavutluk Kategori:1912'de çatışmalar