Makkabiler

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Makkabiler (; ) Selevkos İmparatorluğuna bağlı uydu devlet olan Judea'nın kontrolünü eline geçiren Yahudi asi ordusudur. MÖ 164 ila MÖ 63 yılları arasında Haşmonayim hanedanlığı olarak Yahudilik dinini tekrar hayata geçirip İsrail Diyarının sınırlarını genişletti ve Helenizmin etkisini azalttı. Ön bilgi MÖ 2. yüzyılda Judea, Büyük İskender'in ölümünden sonra (MÖ 336 - MÖ 323) oluşan Mısır merkezli Ptolemaios Krallığı ile Suriye merkezli Selevkos İmparatorluğu arasında bulunmaktadır. Önceden Ptolemaios'un elinde olan Judea MÖ 200'lerde Selevkos'un eline geçti. İskender'in yakın doğudaki egemenliği devrinde Judea'yı da etkileyen Helenizasyon süreci başladı. Başta, kentli üst tabaka Yahudileri olan Tobiad gibi aileler Yahudiliği bırakıp Yunan yaşam tarzını benimsedi. Tarihçi Victor Tcherikover'e göre, Tobiadların Helenizmi benimsemelerinin ana nedeni iktisadi ve siyasiydi. Helenleşmiş Yahudiler bir Gymnasium inşa edip uluslararası Yunan oyunlarına katıldılar, "sünnet işaretlerini kaldırdılar ve kutsal anlaşmayı reddettiler". IV. Antiokhos Epiphanēs (MÖ 215 - 164) MÖ 175'te Selevkos İmparatorluğu'nun başına geçtiği zaman Kudüs'teki Baş Rahip III. Oniyo'ydu. Antiokus, dindar Yahudilerin görüşlerine karşı hissiz davranıp Baş Rahip'i tayin edilmiş bir makam ve bunun bir para kaynağı olabileceğini düşündü. Ortodoks Yahudiler için kutsal yolla seçilen ve bölgenin valisi sayılan Baş Rahip'i Antiokus istediği zaman değiştirebileceğini düşünüyordu. Oniyo'nun kardeşi Yason, Antiokus'a kendisini Baş Rahip yapması için rüşvet verdi. Yason, geleneksel teokrasiyi kaldırıp Kudüs'ü yunan kenti polise çevirdi. Ardından Menelaus (kendisi Levilerden dahi olmamasına rağmen) Antiokus'a rüşvet verip Yason'un yerine Baş Rahip olarak geçti. Menelaus, Oniyo'yu öldürttü. Kardeşi Lusimakus, Tapınak'tan kutsal kaseleri aldı, bu da ayaklanmayla ve asilerin hırsızı öldürmesiyle sonuçlandı. Menelaus tutuklanıp sorgulanmak için Antiokus'un karşısına getirildi ancak rüşvet karşılığında serbest bırakıldı. Yason, Menelaus'u makamından edip tekrar Baş Rahip oldu. Antiokus Tapınağı yağmaladı, Kudüs'e saldırdı ve "kadın ve çocukları tutsak aldı." Bu noktadan itibaren Antiokus Helenizm politikalarını azimle yürüttü. Bu, geleneksel Yahudi ibadetlerinin yasaklanması anlamına geliyordu. MÖ 167'de Tapınak'ta kurban kesmeyi, Şabat'ı ve bayramları kutlamayı ve sünneti yasakladı. Altar, Yunan tanrılarla dolduruldu ve Yahudilerin kurban kesmesi yasaklandı. Tapınaktaki altara Zeus yerleştirildi. Yahudi metinlerini barındırmanın cezası idamdı. Antiokus'un bunları yapmasının arkasındaki nedenler açık değildi. Kendi tayin ettiği Menelaus'un devrilmesine öfkelenmiş, veya Tapınak ve Toralarını istemek için ayaklanan ortodoks Yahudilere gücünü göstermek istemiş ve Helenizm yanlısı Yahudilerin desteğini almış olabilir. Ayaklanma küçükresim|230px|Yehuda Makkabi önderliğinde İsrail küçükresim|230px|Yonatan'ın fethi|right küçükresim|230px|Şimon'un fethi|right 1. Makabeler kitabında anlatıldığına göre, Antiokus Yahudilerin dini ibadetlerini kısıtlayınca kırsal kesimden bir rahip olan Haşmonayim ailesinden Modiinli Matatyahu, Yunan tanrılara ibadete karşı çıktığından Selevkos İmparatorluğuna karşı ayaklandı. Matatyahu, bir idole kurban sunmak isteyen Helenist Yahudiyi öldürdü. Beş oğluyla birlikte Yehuda'daki çöllere kaçtı. Matatyahu'nun ölümünden bir yıl sonra MÖ 166'da oğlu Yehuda Makkabi, Yahudi muhaliflerden oluşan ordusuyla başta Helenist Yahudileri hedef alan gerilla hareketinde Selevkos hanedanlığına karşı zafer kazandı. Makkabiler, köylerdeki pagan altarları parçaladı, çocukları sünnet etti ve Yahudileri yasalara uymaması için zorladı. Makkabi terimi İbranice "çekiç" kelimesinden türemiş olup Yahudi ordusu için kullanılmaktaydı. Ayaklanma birçok çatışmayı da içinde barındırdı, Makkabi güçleri Suriye ordularına karşı gerilla taktikleriyle zafer kazandı. Yengin bir şekilde Kudüs'e giren Makkabiler Kudüs Tapınağı'nı kutsal yolla temizledi, gelenekçil Yahudi ibadetini hizmete açtı ve Yonatan Makkabi'yi Baş Rahip'liğe getirdi. Ayaklanmayı bastırmak için gönderilen Suriye ordusu Aniyokus'un ölümüyle geri döndü. Kumandan Lusias, Suriye içişleriyle meşgul olduğu için siyasi uzlaşma sağlayıp dini özgürlüğü geri getirdi. Hanuka bayramı, Yehuda Makkabi'nin Selevkoslara karşı kazanılan utku karşısında Tapınağın tekrar adanmasının kutlanışıdır. Rabbinik geleneğe göre, Tapınak'taki Menorayı yakmak için bir günlük yağ kalmıştı ve daha fazla yağın tedarik edilebilmesi için sekiz gün gerekiyordu; menoradaki bir günlük yağ, yeni yağ tedarik edilene kadar mucizevi bir şekilde sekiz gün boyunca yanmıştır. Makkabi egemenliği Tapınağın tekrar adanmasından sonra Makkabi destekçileri savaşa devam edip etmeme konusunda ikiye bölündüler. 1. Makkabiler kitabında, Matatyahu önderliğindeki ayaklanmanın nedeni dini özgürlük elde etmek ve Selevkos baskısına son vermek olarak gösterilmekteydi. Ancak, Makkabiler ne kadar güçlü olduklarını görünce ayaklanmaya ve Yahudilerin yaşadığı toprakları fethetmeye veya oradaki Yahudi olmayanların dinini değiştirmeye devam etmek istediler. Bu tartışma Alexander Jannaeus egemenliğindeki Haşmonayim monarşisinde alevlenince Ferisiler ve Sadukiler olarak halk iki gruba ayrıldı. Savaşın devam etmesi gerektiğini savunan zümrenin lideri Yahuda Makkabi'ydi. [[Dosya:Koeln st andreas Machabaeerschrein.jpg|küçükresim|150px|sol|Makkabiler zamanına ait olduğuna inanılan kalıntılar. Aziz Andreas Kilisesi, Köln, Almanya.]] MÖ 160'ta bir çatışmada ölen Yehuda Makkabi'nin yerine, halihazırda Baş Rahip olan kardeşi Yonatan Makkabi geçti. Yonatan yabancı devletlerle anlaşmalar imzalayınca dini özgürlük isteyen grupla daha büyük güç isteyen grup arasındaki ayrılık daha da belirginleşmeye başladı. MÖ 142'de, Yonatan, Selevkos tahtı talibi Diodotus Trifon tarafından öldürülünce başa Matatyahu'nun son oğlu Şimon Makkabi geçti. Şimon, Selevkos kralı II. Nikator Demetrius'a desteğini sununca Demetrius Makkabiler'den vergi almayı kesti. Şimon, Yoppa limanını ve Gezer kalesini fethetti, Kudüs'teki Akra garnizonunu kovdu. MÖ 140'ta, rahipler kurulu, liderler ve ihtiyarlar tarafından baş rahip, ordu kumandanı ve İsrail'in hakimi olarak tanındı. Bu bildirgeleri Haşmonayim Krallığının temelini oluşturdu. Yakın bir zaman sonra Roma Senatosu Haşmonayim Krallığıyla ittifakını yineledi ve doğu Akdeniz'deki müttefiklere aynı şeyi yapması emrini verdi. Her ne kadar Makkabiler özerklik kazandıysa da Selevkos İmparatorluğu'nun bir bölgesi olarak kalmaya devam etti, bu da, II. Demetrius'un kardeşi VII. Antiokus Sidetes'e asker tedarik etme konusunda Makkabileri hükümlü kılıyordu. Şimon, topraklardan feragat etmeyi reddedince Antiokus zorla ele geçirdi. MÖ 134'te, Şimon, damadı Ptolemy tarafından öldürülünce yerine baş rahip ve kral olarak oğlu Yohanan Girhan geçti. Antiokus, Judea'nın tamamını fethetti ancak Tapınağa ve Yahudi ibadetine karışmadı. Judea, Antiokus'un MÖ 129'da ölmesiyle Selevkos egemenliğinden kurtuldu. Haşmonayim egemenliği, MÖ 63'te Gnaeus Pompeius Magnus tarafından Kudüs ele geçirilip Roma egemenliğine eklenince sona erdi; Haşmonayim hanedanlığı ise MÖ 37'de Hirodes'in İsrail ve Yahudilerin başına kral olarak getirilmesiyle son buldu. Kutsal kitaplarda bahsedilişi Makkabilerin hikâyesi 1. Makkabiler, 2. Makkabiler, 3. Makkabiler ve 4. Makkabiler kitaplarında yer alır. Bunlardan ilk ikisi Tanah'ın Yunanca tercümesinde yer alırken Katolik ve Doğu Ortodokslar bu ilk iki kitabı Eski Ahit'lerinde göstermektedir. Bu kitaplar İbrani Tanah'ın bir parçası değildir. Adın kökeni Makkabi adı kimileyin tüm Haşmonayim hanedanlığı ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır, oysa gerçek Makkabiler Yehuda Makkabi ve onun dört kardeşidir. Makkabi adı Yehuda'ya verilmiş bir lakaptır ve sonraki kuşaklar onun direkt kuşağı değildir. İsminin anlamı açısından her ne kadar kesin bir açıklama bulunmazken bir görüşe göre çatışmalardaki yırtıcılığı nedeniyle Aramca "çekiç" anlamına gelen "Makkaba"dan gelmektedir. Bir Tora ayeti olan "Mi kamoha ba'elim Yhwh"nin ("Kutsallar arasında senin gibisi var mıdır Tanrım") kısaltılmışı Makkabi olup, "Matatyahu Kohen ben Yohanan"ın da kısaltılmışıdır. Modern algılayış sağ|400px|küçükresim|Matatyahu'nun soyu|right 1. Makkabiler kitabının yazarı, Makkabi ayaklanmasını, Selevkos kralının dini ve Makkabi takipçisi Yahudileri ortadan kaldırma isteğine direniş olarak anlatmaktadır. 2. Makkabiler kitabının yazarı ise çatışmanın kaynağını "Yahudilik" ile "Helenizm" arasındaki çekişmeye bağlar. Modern uzmanlarca ikinci görüş daha gerçekçidir. Çoğu dinbilimci, olayları, kırsal bölgelerdeki gelenekçi Yahudiler ile Kudüs'teki Helenist Yahudiler arasındaki iç savaşta kralın araya girmesine bağlar. Joseph P. Schultz'a göre, modern uzmanlar ayaklanmayı, yabancı baskılara yapılan direnişten ziyade ortodoks ve reformist Yahudi grupların çatışması olarak görür. Çatışmada, Baş Rahiplik makamı için Oniyo gibi Aramca/İbranice isimleri olan gelenekçi Yahudiler ile Yason ve Menelaus gibi Yunan adları olan Helenist Yahudilerin birbirleriyle olan mücadelesi görülmektedir. Diğer yazarlar ise çatışma sırasındaki sosyal ve ekonomik etkenlere değinir. Bir iç savaş olarak başlayan olaylar Suriye'deki Helenistik krallığın Helenist Yahudiler safhasında yer alıp gelenekçilere karşı olması nedeniyle istila niteliğine bürünür. Ayaklanma alevlendiği zaman Antiokus gelenekçilerin ibadetlerini yasakladı ve sonuç olarak tüm halkın dini yasaklandı. Kimi uzmanlar ise, olayların dini isyan olarak başladığını ancak zamanla millî erkinlik savaşına dönüştüğünü belirtir. Ayrıca bakınız Alexander Jannaeus Aristobulus I Aristobulus II Hasmonean Hellenistik Yahudilik Girhan II Yahudi milliyetçiliği Yona Gadi Yohanan Girhan Yonatan Apfus Yehuda Makkabi Matatyahu Şelomtzion Şimon HaTarsi Tobiadlar Kaynakça Dış bağlantılar Jewish Encyclopedia: Maccabees, The Catholic Encyclopedia: Jerusalem (Before A.D. 71) 1911 Encyclopedia Britannica: Maccabees

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Makkabiler

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi