Manavlar

bullvar_katip · 25 Mayıs 2024

Manavlar (, , ), Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır. Manavlar için yöredeki Yörükler "Türkün yörüyenine Yörük yörümeyenine Manav deris" («Türkün yürüyenine Yörük yürümeyenine Manav deriz») demektedir. Sakarya, Bilecik, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Kocaeli, Eskişehir, Bolu ve Düzce illerinde yaşayan Manavlara "Yerli" de denilmektedir. Yerleşik Manavlar, Sakarya ve İzmit illerindeki nüfusun %60’ını, Balkan- Rumeli bölgelerinden ve Kafkaslardan hicret eden Türkler, nüfusun %20’sini, iç göçle başka kentlerden bölgeye gelenler ise nüfusun %20’sini oluşturmaktadır. Bölgenin sanayi bakımından gelişmişliğine koşut olarak iç göçle bölgeye yerleşimin fazla olması bu oranları son yıllarda kısmen değiştirse de bu değişiklik %5-10 aralığındadır. Köken küçükresim|Takriben 1950'de çekilmiş fotoğrafta Veyisler köyünde bir Manav çifti Manavlık, Anadolu'da yerleşik hayata ilk geçen Türk Boylarını tanımlamada kullanılan bir sıfat olup 13.-20. Yüzyıllarda yerleşik hayata geçmiş ve göçebeliğe devam eden Yörük-Türkmenlerden ve Türkçe konuşan Rumeli muhâcirlerinden ayırmak için daha çok kullanılmaya başlanmıştır. Anadolu'ya Moğol ve Selçuklu tehlikesinden dolayı Latinler, Bizans ve İznik İmparatorluğu döneminde yerleşen ve yerleştirilen Uz, Peçenek, Kuman, Alan, Ön Bulgarlar ve Yerleşik hayata geçen Yörükler Manavların oluşumunda önemli etkiye sahiptir. Tarihçi Dimitri Korobeinikov'a göre Manavların ilk tabakası Bizanslılar tarafından Balkanlar'dan Batı Anadolu'ya tampon maksatlı yerleştirilmiş Peçenek, Uz, Kuman, Ön Bulgarlara dayanır. İkinci katmanı ise Selçuklu dönemi yerleşmiş Türkmen veya Yörük halk ve Orta Asya'dan gelmiş Uygur, Karluk, Çiğil, Halaç, Kazak, Kırgız gibi çeşitli Türk Halkları oluşturur. Moğolların Deşt-i Kıpçak topraklarına akınları sonucu Balkanlara yönelmiş bir grup Kuman-Kıpçağın; Latin ve İznik İmparatorluğu hizmetine girdiği bilinmektedir. İznik İmparatorluğu bu Kuman grubunu Selçuklu ve Moğol tehdidine karşı kullanmış ve topraklarına yerleştirmiştir. Doğu'dan gelen tehditlere karşı tampon maksatlı İznik İmparatorluğu topraklarına yerleştirilmiş bu Kuman-Kıpçak grubunun Oğuzlarla kaynaşarak Manavları oluşturduğu'da düşünülmektedir. Dil küçükresim|Kocaeli-Kandıra geleneksel Manav giyimleri. Manavların Çoğu tarafından Türkiye Türkçesine Kıpçak Etkisi Olarak kabul edilen ŋ (ñ = ng) sesinin Y sesine dönüşmesi Kullanılmaktadırlar Örnek : Unuy (Onun, İzmit Taşköprü Kayalar,) Atıy (Atın) Bu değişimler Kuzey Batı Kıpçak Grubundan olan Karaylar'da da görülmektedir. P/>F değişimleri Kirfik (Kirpik) ve Ç/>Ş değişimleri'de Manav Ağızlarında görülmektedir. Manavlarda arka ve orta damak ünsüzü “ñ” korunmuştur Örnek : Sāvoluŋ (Sağolun, Sakarya Adapazarı Salmanlı), Aŋnadalım (Anlatalım, Kocaeli Kandıra Sakallar); Kövüń (Köyün, İzmit Taşköprü Nezirler). Manav Türkmen ağızlarının bir bölümünde bugün Moldova’da yaşayan Oğuz kökenli Gagavuz Türkçesinde ve bizim Rumeli ağızlarımızda gördüğümüz yuvarlak ünlü daralmalarına rastlanır. İlk hecedeki o’lar u, ö’ler ü olur: Undan (ondan, Balıkesir Gönen Bostancı) ; düğēle (döverler, Sakarya Kaynarca Büyükyanık), ǖdürüz (öğütürüz, Düzce Çilimli Kuşoğlu) kǖde (köyde, Kocaeli Kandıra Nefsikaymaz). Bu kelimelerdeki daralmalar, Türkiye Türkçesi ağızları üzerindeki Kıpçak Türkçesi etkisi olarak açıklanır. Gerçekten de bugünkü Kazan Tatar ve Başkurt Türk şivelerinde bu olay karakteristiktir: yol > yul, köz (göz) > küz vb. Bazı Manav ağızlarında Sonuncu yerine Sonku-Songu denilmektedir Günümüz Kazan Tatarcasında ise'de Songı (Sonuncu) anlamına gelir. (Kocaeli Kandıra) Manav Ağızlarında ki bir diğer Kıpçak Etkisi Ğ/>V değişimleridir Örnek Avız-Avuz (Ağız), Bavırma-Bavurma (Bağırma), Suvan-Sovan (Soğan). Bir başka Kuman etkisi ise hece sonu ünsüz çiftlerinin arasında ünlü türemesi şeklindedir. Kocaeli Kandıra’nın Hacılar ve Katçalı köylerinde “ilk” kelimesinin telâffuzu “ilik” şeklindedir (ilk >ilik). Aynı ses olayını Sakarya’da çift > çifit örneğinde de görüyoruz: bi çifit öküz (bir çift öküz, Sakarya Geyve Sarıgazi). Bu ses olayı; Tatar, Kazak, Kırgız, Başkurt Kıpçak Türk şivelerinde de yoğun olarak görülür: ḫalk > ḫalık ilk > ĕlĕk vb. Ali Karamanlıoğlu’nun Kıpçak Türkçesiyle ilgili eserinde Oğuzname’den naklen verdiği bilgiye göre milâdın ilk yıllarında Kafkasya’da yaşayan Kuman-Kıpçak Türkleri 11. asrın başlarında Karadeniz’in Kuzeyini işgal etmiş, 1061’de Rusları mağlûp etmişler, 1078’de Edirne’yi kuşatarak Bizansla savaşmışlardır. 11.-13. asırlar arasında Rusya’nın güneyi ile Doğu Avrupa’daki birçok ülke (Deşt-i Kıpçak Coğrafyası Başta olmak üzere. Ukrayna, Romanya, Macaristan ve Polonya) Moğol işgaline uğramıştır. Moğollardan kaçan Kumanlar ise Makedonya ve Bulgaristan olmak üzere dağılmışlar ayrıca Bizans-İznik-Latin imparatorluklarında Yarı köylü-Yarı Asker olarak İstanbul Boğazı-Sinop-Menderes vadisi arası bir hatta yerleşmişlerdir. İşte Rumeli ağızlarımızda ve bu arada (Yerli Türk) Manav ağızlarının bir kısmındaki o/>u/ ö/>ü daralmalarını bu dönemdeki Kıpçak etkisine bağlamak mümkündür Osmanlı Oğuz Türklerinin Rumeli’ye geçişi 14. yüzyılda (1352 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa ile) olmuşsa da bu bilgi durumu değiştirmez. Çünkü buralarda kalan Kıpçak unsurlarının ya da onlardan etkilenmiş olan diğer yerli unsurların bir etkisinden söz etmek mümkündür. Bölge'de diyalektolojik yapıda etkili olan bir unsur olarak Kıpçaklara işaret etmesi, yöreden derlediğimiz metinlerde ve yöre ile ilgili diğer çalışmalarda rastlanan; ñ/>y, ğ-g/>v,s/>h, y/>c, ö/>ü, o/>u ses değişmelerine ilişkin örneklerle de desteklenmektedir. Manav şivelerinde karakteristik bir ünsüz değişmesi olan “r” ünsüzünün düşmesi oldukça yaygındır. Öte yandan bölge ağızlarında görülen ḳ > ġ ötümlüleşmesi de tam bir Oğuz özelliğidir: ġarış («karış»), ġavrā vb. Bu ağızlarda Eski Türkçede bulunup Türkiye Türkçesinin yazı dilinde değişmiş olan bazı unsurları korumaktadır. Balıkesir Gönen’deki alcā («alacağız»), gelcek («gelecek») vb. a/e’siz gelecek zaman şekilleri ise Batı Anadolu Yörük Türkmen ağızlarının izlerini taşımaktadır. Daha ilgi çekicisi, Ana Türkçeden milâda yakın yıllarda koparak ayrı bir lehçe olarak gelişmiş olan ve bugün Türkiye Türkçesine ve hattâ diğer şivelere (anlaşılırlık bakımından) çok uzak olan Çuvaş Türklerindeki ve bu arada bir Altay dili olan Moğolcadaki bir ses denkliğinin yansımasının Kandıra Manav Türkmenlerinin bir kısmında korunmuş olmasıdır. Çuvaş Türkçesi ve Moğolcadaki “R” sesi, Türkiye Türkçesinde ki “Z” sesine denktir: Dokuz : Tähhär, Kız : Hır vb. Bunun yazı dilimizdeki geniş zamanın olumlu ve olumsuz çekimindeki –Ar/-Maz karşıtlığı ve Kudurmak/Kuduz örnekleri vardır. Ancak “Kömür” kelimesine paralel olarak olarak Kandıra’da sınırlı da olsa görülen ve Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmayan (aynı anlamdaki) “kömüz” kelimesi, bize Çuvaş Türkçesini hatırlatmaktadır. Mutfak Manavlar kendilerine has tatlı ve yemekleriyle bilinmektedirler, bu tatlıların en bilindiği Akçakoca yöresi Manav Türklerine özgü Melengüççeği tatlısıdır. Bunun yanında Manavlarca Mancarlı Pidenin yapıldığı bilinmektedir. Manavlar otlardan yapılan yiyeceklere Mancar ve çeşitli Otlara Mancar veya Manca demektedirler. Mancar-Manca Latince kökenli bir ada sahiptir kelimenin kökeni İtalyanca'da Mangia veya Latince'de Mancare olarak bilinmektedir. Latin dili olan Rumence'de Mancare Yiyecek veya Çeşitli Yiyecekler anlamına gelmektedir. Ayrıca Manavlar tarafından yapılan Malay'da meşhurdur. Çoğunlukla Mısır Unundan yapılan bir tür yiyecektir. Ayrıca Manavlarca Anadolu mutfağının çoğunda olduğu gibi Keşkekte yapılmaktadır. Bunun yanında Kulaklı Mantı (Kulak Aşı), Dartı veya Ciğce'de Manav mutfağına dahildir. Keş Manavlarca eski yıllarda sıkça tüketilmekle birlikte günümüzde kullanımı azalmıştır. İçecek olarak ise Komposto (Hoşaf) ve Ayran, Gelincik Şerbeti sayılabilir. Komposto için tercih edilen meyveler çoğunlukla: Elma, Armut, Ayva, Eriktir. Kışlık hazırlıklarda ise; Pekmez, Tarhana, Salçalar, Meyve kuruları ve kendi tuzlu suyunda uzun süre bekletilmiş sert Peynirler yapılmaktadır. Bu kıvamdaki Peynirler közde veya tavada kızartılıp tüketilir. Her evde kışlık olarak Tarhana, Kuskus, Elma, Erik, Armut vs., Yazdan yapılmış Peynirler bulunur. Kavurmalar pek çok aile tarafından toprak küplere yazdan basılır. Pekmez (pancar, şekerkamışı, elma, armut, üzüm vb. meyvelerden elde edilen tatlı) hemen hemen her evde bulunur. Enerji kaynağıdır. Manavlar tarafından çoğunlukla Kışın soğukta özellikle yenir. Çorbalar: Kesme çorbası Dımbıl çorbası Umaç Çorbası Erişte Çorbası Tarhana Çorbası Mancarlı Çorbalar ve Mancar yemekleri Özellikle Gözleme, Cizleme ve Bazlamaç, Yufka'da Manavlarca sıklıkla yapılmaktadır. Diğer bir tatlı olaraksa Lokum (Nokul) denebilir ayrıca Cevizli Lokum (Nokul) çoğu Manav köyünde önceleri yaygın olarak yapılmaktaydı. Kabak Tatlısı ise özellikle Manav Türklerinin sıklıkla yediği tatlılardandır. Etli Nohut, Kaldirek, Bulgur Pilavı, Mantar, Dolma, Ebegümeci, Pideler, Üre (Darı) tatlısı , Sütlaç, İncir Sütlaçı, Şerbetsiz Nazlı, Bulgurlu Börek, Düdük Makarna, Turşu Biber Kızartması, Cevizli Gözleme, Yumurtalı Mantı, Soğan Dolması, Sütlü Nuriye, Etli Erik, Höşmerim, Bal Kabağı Böreği Manav Mutfağının vazgeçilmez yiyecekleridir. Kaynakça Ayrıca Bakınız Anadolu'daki Kıpçaklar Türkiye Türkmenleri Gacallar Kıpçaklar Dış bağlantılar Gebze’de Manavlar Paneli Kategori:Türkiye Türkmenleri

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Manavlar

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi