Mars Bilim Laboratuvarı

[bullvar_katip]

Mars Bilim Laboratuvarı (İng. Mars Science Laboratory, kısaca MSL), NASA'nın Curiosity isimli keşif robotunu Mars'a indirmek amacıyla fırlatılan robotik uzay sondası görevi. 26 Kasım 2011'de fırlatılan robot Mars'ta Sharp dağı yakınındaki Gale kraterine 6 Ağustos 2012 tarihinde iniş yapmıştır. Robot Mars'a daha önceki denemelerden farklı bir şekilde iniş yaptı ve Mars'ın yüzeyini incelemeye başladı. küçükresim|sağ|300px|Gale (geyl) kraterinin içinde yükselen ve Sharp olarak adlandırılan dağın inişten kısa bir süre sonra kontrol kameralarından biriyle çekilmiş resmi Curiosity, Mars'a daha önce gönderilen Spirit ve Opportunity robotlarından beş kat daha büyük ve on kat daha fazla bilimsel ekipman taşıyabiliyor. Atlas V 541 roketi ile fırlatıldı ve Mars'a indikten sonra 5–20km alanda en az 687 dünya günü (1 Mars yılı) keşif yapacak. Mars Bilim Laboratuvarı Mars'ın uzun bir süre robotlarla incelenmesi için başlatılan Mars keşif programının bir parçası. Proje daha sonra Jet Propulsion Laboratory tarafından yönetilmeye başlandı. Mars Bilim Laboratuvarı projesinin bütçesi yaklaşık 2.5 milyar dolardır. Tarihçe küçükresim|sağ|300px|Keşif aracının konsept çizimi Nisan 2004'te, NASA "Fırsat Anonsu" adı altında Mars Bilim Laboratuvarı'nda kullanılabilecek bilimsel ekipmanlarla ilgili bir duyuru yaptı. 2004'ün sonunda Aerojet bu laboratuvarı Mars yüzeyine gönderebilmek için yeni roket motorunun denemesini yaptı. Testte kullanılan roket motoru ilk olarak 1973 yılında Viking programında kullanılmak üzere tasarlanmıştı. JPL'ye teknoloji desteği verme amaçlı bu testler 2005'e kadar devam etti. Tek yakıt kaynaklı bu motorun en büyük özelliği itiş gücündeki artıştı. 14 Aralık 2004'te NASA aracın geliştirilmesi için sunulan sekiz teklifi seçip değerlendirmeye başladı. Hedefler [[Dosya:Mars Science Laboratory wheels.jpg|küçükresim|sağ|300px|Curiosity, NASA'da 29 Haziran 2010'da büyük steril laboratuvar odasında test edilip birleştirilirken]] MSL uzay yolculuğunun dört bilimsel hedefi vardır: Mars'ın geçmişte hayatı destekleyen bir ortam olup olmadığını anlamak Mars iklimini incelemek Mars'ın yapısını incelemek İnsanlı bir uçuş için bilgi toplamak Bu hedeflere ulaşmak için MSL'in altı ana bilimsel hedefler: Mars yüzeyinin ve yüzeye yakın jeolojik malzemelerin mineralojik bileşimini tespit etmek, Hayatın yapı taşlarını keşfetmeye teşebbüs etmek, Kayaların ve toprağını oluşum ve değişim sürecini yorumlamak, Uzun süreli (milyarlarca yıl) Mars atmosferi oluşumunu anlamak, Su ve karbon dioksitin şimdiki durumu, dağılımı ve döngüsünü kavramak, Geniş spektrumlu yüzey radyasyonları galaktik kozmik radyasyon, kozmik radyasyon, Güneş proton olayı ve ikincil nötronlar dâhil anlamak. Bu keşfin bir parçası olarak ilk defa bir uzay aracının içindeki radyasyon, Mars yolculuğuna başlar başlamaz ölçümeye başladı. Bu veriler bundan sonrası için plânlanan Mars yolculuklarına yarayacak. Özellikler Uzay aracı Uzay aracı uçuş sistemi, fırlatma sırasında Dünya-Mars yakıtlı seyir aşaması (539kg), giriş-alçalış-iniş (EDL) sistemi (390kg iniş sevk maddesi dahil, 2.401kg) ve entegre bir alet paketine sahip 899kg'lık bir mobil keşif aracından oluşan, toplamda 3.893kg'lık bir ağırlığa sahipti. Keşif aracı küçükresim|sağ|300px|Renk kodlu keşif aracı diyagramı Curiosity adlı keşif aracının ağırlığı Mars'a inişe geçtiğinde sâdece 900kg olup bunun 80kg'ı bilimsel âletlerdir. Boyutları: Keşif aracı 3 m uzunluğunda olup 11⁄2 m uzunluğunda ve 6,8kg bilimsel âletleriyle birlikte 174kg ağırlığında olup Mars Exploration Roverlerden çok daha büyüktür. Sürat: Yüzeye inince Curiosity, 75cm yüksekliğine kadar olan engelleri aşabilecek yapıdadır. Erişebileceği en yüksek sürat, otomatik navigasyonda takrîben saatte 90 m'dir (25cm/s); ortalama süratin güç seviyesi, arâzî zorluğu, kayma ve görüş uzaklığı gibi parametreleri de göz önünde bulundurarak saatte 30 m olması beklenmektedir. MBL'nın bir Mars yılı sürmesi plânlanan yolculuğu sırasında en az 19km yol kat edeceği sanılıyor. Güç kaynağı: Curiosity, enerji kaynağı olarak 1976'da başarılı olmuş Viking 1 ve Viking 2 Mars iniş araçları gibi bir adet radyoizotop termoelektrik üreteci (RTJ) kullanmaktadır. Radyoizotop güç sistemleri (RGSleri), bozunmayan (İng. non-fissile) plutonyum 238'in tabii radyoaktif bozunumundan elektrik üreten jeneratörlerdir. İzotobun tabii bozunumdan ortaya çıkan ısı elektriğe dönüştürülerek bütün saat ve mevsimlerde sâbit güç sağlar. Artık ısı borular yardımıyla sistemleri ısıtmak için kullanılır. Bu şekilde elektrik güç ortaya çıkar ve aracın kendisi ve âletlerini çalıştırır. Curiosity's RTG is fueled by 4.8 kg of plutonium-238 dioxide supplied by the U.S. Department of Energy, packed in 32 pellets each about the size of a marshmallow. Curiositynin güç jeneratörleri, Boeing'in ürettiği en yeni RTJlerdir ve "Çoklu-Yolculuk Radyoizotop Termoelektrik Jeneratör" veya kısaca ÇYRTJ (İng. Multi-Mission Radioisotope Thermoelectric Generator, MMRTG) adı verilmektedir. Klâsik RTJ teknolojisine dayanan güç kaynağı, daha uyumlu ve kompakt teknolojik adımdır ve yolculuğun başında 2000 watt termal enerji, yolculuk boyunca 125 watt elektrik güç üretebilecek yapıdadır. ÇYRTJ, plutonyum yakıtı azaldıkça daha az güç üretir. 14 yıllık çalışma süresi sonunda ürettiği güç 100 watt'tır. MBL, günde 2,5 kilowatt saatlık enerji üretir. Bu da günde 0,6 kWh üreten Mars Exploration Roverlerden çok daha fazladır. Isı red sistemi: Curiositynin inişe geçebileceği muhtemel alanlarda sıcaklık -127 ilâ +30 *C arasında olabilir. Bu yüzden ısı red sistemi (IRS; İng. heat rejection system (HRS)), MBL'nın bünyesinde bulunan ve hassas sistemleri optimal sıcaklıkta tutmaya yarayan, 60 m uzunluğunda olup içinden sıvı pompalanan bir boru sistemine sâhiptir. Dâhilî parçaları ısıtmak için kullanılan bir başka metot da aracın içinde diğer üniteler ve ÇYRTJ biriminden ortaya çıkan artık ısıyı kullanmaktır. IRS'nin bir başka özelliği de gerektiğinde üniteleri soğutmaktır. Bilgisayarlar: "Rover Compute Element" (RCE) olarak adlandırılan iki özdeş yerleşik keşif aracı bilgisayarı mevcuttur. Bilgisayarların önemli bir kapanma sebebini önlemek için başka uzay araçlarında da olduğu gibi yapımında uzayın aşırı ışımasına dayanıklı bellek kullanılmıştır. Her bilgisayarın belleği 256 KB EEPROM, 256 MB DRAM ve 2 GB flash memory vardır. 3 MB EEPROM, 128 MB DRAM ve 256 MB flash belleği olan Mars Exploration Rover'lerden daha güçlüdür. KİB bilgisayarları, Mars Exploration Rover'lerin kullandığı RAD6000 merkezî işlem biriminin gelişmişi RAD750 MİB'yi (CPU) kullanmaktadır. RAD750 MİB'si 400milyon işlem/s'ye kadar hesaplayabilirken RAD6000 MİB'si ancak 35MİPS'e erişir. İki yerleşik bilgisayardan biri yedekte olup ana bilgisayar arızalandığında kontrolü devralır. Atalet Ölçüm Birimi (IMU) ile sağlanan üç eksenli konum bilgisi, keşif aracının navigasyonunda kullanılır. Keşif aracının bilgisayarları, dâhilî sıcaklığı ayarlamak gibi işlemlerle kendini devamlı denetleyerek aracın kullanılmaya hazır durumda kalmasını sağlar. Resim çekmek, hareket etmek ve âletleri kullanmak gibi işlemler, uçuş ekibince ona yollanan bir komut dizisi şeklinde uygulamaya konur. Haberleşme: Curiositynin iki haberleşme imkânı vardır: Dünya ile doğrudan haberleşebilen bir X bandı verici-alıcısı ve Mars etrafında dönen uzay araçlarıyla (orbiter) haberleşmek için Mars UHF Electra-Lite software-tanımlı radyo. Yörüngedeki uzay araçlarıyla haberleşme, yörünge araçlarının daha güçlü ve büyük antenlerinden dolayı keşif aracının muhtemel ana haberleşme yolu olarak görülmektedir. İnişe geçerken telemetri Mars Odyssey, Mars Reconnaissance Orbiter ve ESA'nın Mars Express uydularınca izlenecek. Odyssey, UHF frekanslarında Dünya'ya gerçek zamanlı telemetri yapabilecek kapasitededir ve bu yayın 13.46 dakika sürer. Hareketlilik sistemleri:' Önceki keşif araçlarında olduğu gibi (Mars Exploration Rover’leri, Mars Pathfinder) Curiosity’nin altı tekerleği, bir kamyon-askı sistemiyle araca bağlanmıştır. Diğer keşif araçlarının hilâfına amortisör sistemi, bu sefer inişe geçme takımı olarak da kullanıldı. Curiosity'nin tekerlerleri, önceden Mars’a inen iki robot çeşitinden önemli ölçüde daha büyüktür. Her tekerleğin sırtı (profili) trıksiyonu sağlayacak şekildedir. Ancak Mars’ın kumla yüzeyinde izler bırakırlar. Bu izler, keşif aracının kameraları tarafından gidilmiş yolun uzunluğunu tahmin etmede kullanılır. İz, "JPL" için Mors kodudur (•--- •--• •-••). Modüller Seyir Aşaması Modülü Dört metre çapında 400 kg ağırlığındaki bu modül, Mars Bilim Laboratuvarı'nın Dünya'dan Mars'a uçuşu sırasında yönetilmesi sağlanıyor. Seyir aşaması modülünde ayrıca iletişim ve sıcaklık ayarlayıcı ve sürücüler var. MSL'in Mars atmosferi'ne girişi sırasında Merak'ı Mars'a taşıyacak diğer modüller ile iletişimin gerçekleştirilmesini sağlamak da bu modülün başlıca görevleri arasında. MSL'in uzaydaki seri sırasında tam olarak hangi konumda bulunduğunun tespit edilmesini sağlayar yılduz algılayıcı ve iki güneş algılayıcı bulunuyor. Kapsül modülü Lockheed Martin tarafından üretilen 731 kg'lik kapsül modülü Merak'ı İniş aşaması modülü ile Mars atmosfer'ine girerken olası tehlikelerden koruyacak. Mars'taki Gale kraterine inerken erişilecek olan yüksek hızı frenlemek için üst bölümünde paraşüt vardır. Paraşüt açıldığında 16 m çapına 50 m yüksekliğe erişecektir. Kapsülde seyir aşaması modülü gibi Mars atmosferine girdiği zaman küçük manevralar yapacak 8 adet küçük motor ve dengeleyici bulunuyor. Alt bölüm ise Isı kalkanı modülünden oluşuyor. Videolar Kaynakça Kategori:Mars Keşif Programı Kategori:Mars keşif araçları Kategori:NASA uzay sondaları Kategori:Mars misyonları Kategori:Mars'ın keşfi Kategori:Uzayda nükleer güç Kategori:Astrobiyoloji Kategori:Gezegen keşif taşıtları Kategori:İnsansız uzay araçları Kategori:Uzay gemileri Kategori:2011'de Amerika Birleşik Devletleri Kategori:2011'de uzay çalışmaları Kategori:2012'de uzay çalışmaları