Memlûk Hanedanı (Delhi)

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Memlûk Hanedanı , Delhi Sultanlığı'nı 1206-1290 yılları arasında yöneten ilk hanedan. Delhi Sultanlığı'nı 1526'ya kadar birbirinden bağımsız beş hanedan yönetti. Memlük hanedanı kurulmadan önce Kutbüddin Aybeg, Gurlular'ın bir komutanı olarak 1192'den 1206'ya kadar görev yaptı. Bu dönemde, Ganj ovasına akınlar düzenledi ve yeni bölgeleri hakimiyet altına aldı. Tarihçe Memlük hanedanı, Orta Asya'da hüküm süren Gurlu'ların Memlük komutanı Kutbüddin Aybeg tarafından kuruldu. Memlükler, İslam'a geçen Türk kökenli köle askerlerdi. Bu oluşum 9. yüzyılda başladı ve Memlükler yavaş yavaş çeşitli Müslüman toplumlarda güçlü bir askeri sınıf haline geldi. Mısır başta olmak üzere Levant, Irak ve Hindistan'da ciddi bir siyasi ve askeri güce ulaştılar. 1206'da Gurlular'ın Sultanı Gurlu Muhammed suikasta kurban gitti. Erkek varisi olmadığı için Hanedanlık küçük saltanatlara bölündü ve yönetimleri eski Memlük komutanlarına verildi. Taceddin Yıldız Gazne'nin yöneticisi oldu, Muhammed Bahtiyar Halaci Bengal'i aldı ve Nasıreddin Kabaca Multan'ın sultanı oldu. Kutbüddin Aybeg ise Delhi'nin sultanı oldu ve Memlük hanedanını kurdu. Aybeg, Gurlu Muhammed suikasta kurban gittiğinde tahta çıktı. Ancak, Delhi Sultanı olarak saltanatı kısa sürdü, 1210'da öldü ve halefi Aram Şah tahta çıktı, ancak 1211'de Şemseddin İltutmuş tarafından öldürüldü. İltutmuş, 1228-29 yılları arasında Abbasi Halifeliği ile diplomatik temaslar kurdu ve Hindistan'ı Cengiz Han ve haleflerinin istilalarından korumayı başardı. İltutmuş'un 1236'da ölümünün ardından, önce Rükneddin I. Firuz Şah sonra Raziye Sultan tahta çıktı. Yönetimde yeterince etkili olamadılar. Bazı soylular, saltanat eyaletlerinde özerklik kazandı. Ayrıca Çağatay Hanlığı'nın istilaları önlenemiyordu. Gıyâseddin Balaban tahta çıkana kadar bu durum sürdü. Balaban döneminde hem Çağatay Hanlığı'nın sebep olduğu dış tehdit püskürtüldü hem de iç tehditler başarıyla çözüldü. Gurlu Türkler, Hindistan'da Memlûk Devleti'ni yönettikleri 13. yüzyılın sonlarına kadar etnik özelliklerini koruyarak, ana dilleri olarak Farsça yerine Türkçe'yi kullanmaya devam ettiler. Celaleddin Firuz Halaci, Memlük hanedanının son hükümdarı Şemseddin Keyûmers'i 1290 yılında tahtan indirdi ve Halaci Hanedanı'nın ilk Sultanı olarak tahta oturdu. Sultanlar [[Dosya:Islamic Sultanates. Bengal. Ghiyath al-Din 'Iwad. Governor, AH 614-616 AD 1217-1220. Struck in the name of Shams al-Din Iltutmish, Sultan of Dehli.jpg|küçükresim|250px|Dehli Sultanı Şemseddin İltutmuş adına, Bengal Valisi Gıyaseddin İvaz Halac'a ait madeni para (1217–1220).]] Kutbüddin Aybeg (h. 1206–1210) Memlûk hanedanının ilk hükümdarı, 1206'dan 1210'a kadar hüküm süren Sultan Kutbüddin Aybeg idi. Multanlı Nasıreddin Kabaca ve Gazneli Taceddin Yıldız'ın isyanlarını geçici olarak bastırdı. Kuzey Hindistan’da kontrolü sağlamak için Lahor'u başkent yaptı. Ayrıca Delhi'nin en eski Müslüman anıtları olan Kuvvet-ül-İslam Cami ve Kutub Minar'ın inşaatını başlattı. 1210 yılında Lahor'da çevgan oynarken bir kaza sonucu atı düştü ve eyer'in altında kaldı. Aldığı yaralar nedeniyle öldü. Lahor'da sonradan inşa edilen Anarkali Çarşısı'nın yakınına gömüldü. Aram Şah (h. 1210–1211) İkinci Sultan, 1210'dan 1211'e kadar hüküm süren Aram Şah'dı. Çihilgâni ("Kırklar") adlı memlüklü kırk komutandan oluşan seçkin soylu bir grup, Aram Şah'ı tahtan indirmek istedi. Bedaun Valisi ve aynı zamanda Aybeg'in damadı olan Şemseddin İltutmuş Aram Şah'ın yerine geçmesi için davet edildi. İltutmuş 1211'de Delhi yakınlarındaki Jud ovasında Aram'ı yendi ve öldürdü. Şemseddin İltutmuş (h. 1211–1236) Üçüncü Sultan, Nâsırü-l Emirü'l Mü'minin unvanı ile 1211 yılında tahta çıkan Şemseddin İltutmuş oldu. Başkenti Lahor'dan Delhi'ye taşıdı ve hazineyi üç katına çıkardı. Düşmanları olan Multanlı Nasıreddin Kabaca'yı ve Gazneli Taceddin Yıldız'ı yendi. Moğollar, 1221'de İndus Muharebesi'nde Cengiz Han tarafından mağlup edilen Celâleddin Harezmşah'nin peşine düştü ve Hindistan'a girdi. Cengiz Han'ın ölümünden sonra İltutmuş, kaybedilen bölgelerin çoğunu geri alarak kuzey Hindistan'daki hakimiyetini pekiştirdi. Memlük komutanı Muhammed Bahtiyar Halaci'nin halefleri tarafından yönetilen Bengal, 1227'de Delhi Sultanlığı'na dahil edildi. 1230'da İltutmuş, Mehrauli'de Havz-ı Şemsî (güneş havuzu) su depolama alanını inşa etti ve 1231'de Delhi'deki ilk İslami türbe olan Sultan Gari'yi inşa etti. Bu türbe 1229 yılında ölen en büyük oğlu Nasırüddin Mahmud için yapılmıştır. Sultan 29 Nisan 1236'da öldü. [[Dosya:Tomb_of_Altamash.jpg|küçükresim|left|Kutub Minar kompleksi içinde İltutmuş'un kabri (h. 1211–1236).]] Rükneddin I. Firuz Şah(h. 1236) Dördüncü Sultan, Rükneddin Firuz sadece yedi ay hüküm sürdü. 1 Mayıs 1236 da tahta çıktı. Saltanatı ile pek ilgilenmedi. Devlet işlerini annesi Şah Türkan yürütüyordu. Kişisel zevk ve sefahat peşinde koşması vatandaşların öfkesine sebep oldu. 19 Kasım 1236'da hem Rükneddin Firuz hem de annesi Şah Türkan, Kırklar tarafından öldürüldü. Raziye Begüm (h. 1236-1240) Beşinci Sultan, 19 Kasım 1236'da Celâleddin Raziye Sultan unvanı ile Hindistan’ın bilinen ilk müslüman kadın hükümdarı olarak tahta çıktı. Aslında İltutmuş, kızı Raziye Begüm'ü veliaht olarak tayin etmişti ancak soylular Rükneddin Firuz'u sultan olarak seçti. Saltanatının ilk yıllarında Delhi'de çıkan Karmati isyanı ile uğraşmak zorunda kaldı. Sarayda Türk nüfuzunu kırmak isteyen Raziye, Habeş asıllı Cemâleddîn Yakut’u sarayda yüksek görevlere getirdi. Bu durum hoş karşılanmadı ve isyanlar çıktı. En büyük isyanı Teberhind Valisi İhtiyârüddin Altûniyye başlattı. Cemâleddîn Yakut öldürüldü ve Raziye Begüm tutuklanarak Teberhind Kalesi’nde hapsedildi. Üvey kardeşi Muizzüddin Behram, Kırklarin yardımıyla tahta çıktı. Raziye, kısa bir süre sonra Teberhind Valisi ile evlendi ve tahtı tekrar ele geçirmek istedi. Başarısız olunca kocası ile birlikte Kaithal'a kaçtı. 14 Ekim 1240'de her ikisi Catlar tarafından soyuldu ve öldürüldü. Muizzüddin Behram Şah (h. 1240-1242) Altıncı Sultan, Muizzüddin Behram Şah 22 Nisan 1240'da tahta çıktı. Saltanatı sırasında Kırklar kararlı yapısını yitirdi ve sürekli kendi aralarında çekişti. Bu huzursuzluk döneminde Moğollar Pencap'ı işgal etti ve Lahor'u yağmaladı. Müziddin Behram herhangi bir karşılık veremedi ve 10 Mayıs 1242'de tahtan indirildi. Kırklar tarafından Delhi'de bulunan Beyaz Kale'de 15 Mayıs 1242'de öldürüldü. Alâeddin Mesud Şah (h. 1242-1246) Yedinci Sultan, Alâeddin Mesud Şah 10 Mayıs 1242'de tahta çıktı. Tıpkı babası Rükneddin Firuz gibi yönetim işleri ile pek ilgilenmedi. Bunun yerine, eğlence ve şaraba olan düşkünlüğü ile ünlendi. Basiretsiz bir yönetici olarak Kırklarin elinde kukla oldu. 10 Haziran 1246'da soylular, Mesud Şah'ın amcası ve İltutmuş'un oğlu olan Nâsırüddin Mahmud'u tahta geçirdiler. Nâsırüddin I. Mahmud Şah (h. 1246-1266) Sekizinci Sultan, Nâsırüddin unvanı ile 10 Haziran 1246'da tahta çıktı. Nâsırüddin Mahmud çok dindar biriydi ve zamanının çoğunu dua ederek geçiriyordu. Fakirlere ve darda olanlara yardım etmesiyle ünlüydü. Devlet işleriyle genelde yardımcısı Gıyâseddin Balaban ilgileniyordu. 18 Şubat 1266'da zehirlenme ya da hastalık sebebiyle öldü. Gıyâseddin Balaban (h. 1266-1287) Dokuzuncu Sultan, Gıyâseddin Balaban 20 Şubat 1266'da tahta çıktı. Balaban devleti demir yumrukla yönetti ve Kırklar soylu grubunu dağıttı. Hindistan'da barış ve düzeni tesis etmeye çalıştı ve düzensizliğin olduğu bölgelerde askeri garnizonlarla birçok ileri karakol inşa etti. Balaban, herkesin tahta sadık olduğundan emin olmak için etkili bir casusluk sistemi kurdu. Ayrıca Moğollara karşı savaştı ve onların birçok istilasını püskürttü. En sevdiği oğlunu Şehzade Muhammed'i Moğollara karşı Beas Nehri Savaşı'nde kaybetti. Bu olaydan sonra sağlığı gittikçe bozuldu ve 1287'de öldü. Muizzüddin Keykubad (h. 1287-1290) Onuncu Sultan, 1287'de tahta çıkan Balaban'ın torunu Muizzüddin Keykubad oldu. Genç yaşta tahta geçtiği için devlet işleri ile ilgilenemedi. Önce felç geçirdi sonra 1 Şubat 1290'da bir Halaci şefi tarafından öldürüldü. Şemseddin Keyûmers (h. 1290) Onbirinci ve son Sultan, 1 Şubat 1290'da tahta çıkan Keykubad'ın oğlu Şemseddin Keyûmers oldu. Henüz üç yaşında iken tahta çıktı. 13 Haziran 1290'da tahtan indirildi. Yerine Halaci Hanedanını başlatacak olan Celaleddin Firuz Halaci geçti ve böylece Memlük Hanedanı son buldu. Mimari Hanedana ait mimari yapılar: Kutbüddin Aybeg Kutub Minar kompleksi içinde, 1193'de Delhi'nin tarihi semti Mehrauli'de yapımına başlanan Kutub Minar. Yine aynı kompleks içinde Kuvvet-ül İslam ("İslam'ın Gücü") camisi. 1193'te Kutbüddin Aybeg tarafından Rajput'lara karşı kazandığı zaferin anısına inşa edildi. Lahor'da Kutbüddin Aybeg'ın kabri (sonradan inşa edilen Anarkali Pazarı yakınında). Şemseddin İltutmuş Kutub Minar'ın güneyine inşa edilen Havz-ı Şemsî su depolama alanı ve çevresindeki medrese. Gandhak ki Baoli (Baoli basamaklı bir su kuyusudur). Çiştiyye tarikatına mensup Kutbüddin Bahtiyâr anısına yapılmıştır. Kutub Minar kompleksi içinde 1235'te inşa edilen İltutmuş'a ait kabir. Genç yaşta ölen en büyük oğlu Şehzade Nâsıreddîn Mahmud için; 1231 yılında Delhi'de, günümüzde Sultan Gari olarak bilinen ve Kutub Minar kompleksine oldukça yakın Vasant Kunj semtinde bir türbe ve 1237 yılında Delhi'de Medrese-i Nâsıriyye'yi inşa etmiştir. Diğer hükümdarlar Gıyâseddin Balaban türbesi, Mehrauli Arkeoloji Parkı içinde. Soyağacı Memlûk Hanedanı (Delhi) (1206-1290) Ayrıca bakınız Delhi Sultanlığı Delhi Sultanları Halaci Hanedanı Gurlu Hanedanı Farslaşmış toplum Referans listesi Kaynakça Dynastic Chart The Imperial Gazetteer of India, v. 2, p.368. Dış Kaynaklar Sultan Ghari in Thomas Metcalfe's diary, 1843 British Library Dış bağlantılar Kategori

elhi Sultanlığı Kategori:Memlûkler Kategori:Hindistan hanedanları Kategori

elhi tarihi Kategori:2. binyılda Hindistan Kategori:13. yüzyılda Hindistan Kategori:1290'larda feshedilmiş oluşumlar Kategori:1290'larda varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler Kategori:13. yüzyılda Hindistan'da kurulan oluşumlar Kategori:13. yüzyılda Hindistan'da feshedilmiş oluşumlar Kategori:13. yüzyılda Asya

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Memlûk Hanedanı (Delhi)

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi