Mete

[bullvar_katip]

Mete, Mao-tun (Çince: 冒頓單于 pinyin: Mòdú Chānyú; (M.Ö. 234 - M.Ö. 174), M.Ö. 209 - M.Ö. 174 arasında hüküm sürmüş Büyük Hun İmparatorluğu hükümdarı olan Türk-Hun hükümdardır. Oğuz Kağan Destanı'ndaki Oğuz Kağan ile aynı kişi olduğu düşünülmektedir. Babası Teoman'dır. Kendisi Baideng Muharebesi sırasında Han Hanedanlığı'nı yenmiş ve vergiye bağlamıştır. Yüeçi ve Tunguz milletlerini de yenerek devletini Hazar Denizi'nden Mançurya'ya kadar uzatmıştır. Adı Mete'nin asıl adı Batur veya Bagatur'dur. Adının yanlışıkla Mei-tei olarak çevrilmesinden dolayı literatüre Mete olarak girmiştir. Hayatı Mete Han'ın kağan olması Çin kaynaklarında anlatılan bir olaya göre, Asya Hun İmparatorluğu'nun kurucusu olan Teoman, oğlu Mete yerine üvey annesinin etkisiyle Mete'nin üvey kardeşi olan diğer oğlunu tahta çıkarmak istedi. Bu sebeple üvey annesi, Mete'nin Teoman'ı doldurdu ve Mete'nin komşu kavim olan Yüeçiler'e rehin olarak gönderdi. Babası, ardından Yüeçiler'e savaş ilan ederek Mete Han'ı öldürtmek istedi. Mete, babası Teoman Yüeçiler'in topraklarına girmeden Yüeçiler'in elinden kaçtı. Babası bu kadar zorlukları atlatmasının ardından hakkını vermek için emrine bir tümen asker verdi. Sonunda da Mete öz babasını, üvey annesi ve kardeşlerini öldürüp M.Ö. 209 yılında kağan oldu. Ok öyküsü Pek çok konar-göçer kavmin kullandığı çavuş oku adı verilen ıslıklı okun mucidinin Mete olduğu kabul edilir. Çin kaynaklarına göre eğer okunu bir yöne yöneltirse emrindeki askerlerin hepsi o hedefe ok atarak hemen yok ederdi. Bir gün okunu en sevdiği atına çevirdi. Askerlerinden bazıları tereddüt etti. Bunun üzerine okunu sırayla tereddüt edenlerin üzerine çevirdi. Atına ok atmakta tereddüt eden askerlerinin bazılarını diğer askerlere ibret olsun diye üzerine ok atarak öldürdü. Bu olaydan sonra bir gün okunu ava çıkan babası Teoman'ın üzerine çevirdiğinde askerlerinden hiçbiri tereddüt etmedi ve üzerine yağan oklardan dolayı Teoman öldü. Hun'un yükselişi Mete önce, Hunlardan toprak talebinde bulunan doğu komşuları Donghu üzerine yürüdü ve onları ağır bir yenilgiye uğrattı. Yapılan anlaşma ile Donghular; her sene sığır, at ve deveden oluşan bir vergi ödemeyi kabul ettiler ve M.Ö. 208 yılında da Hun hakimiyetine bağlandılar. Donghu'yu yendikten sonra, Moğolistan'ın kuzey kesiminde yaşamakta olan Tunguz gibi halkları da içine kattı. M.Ö. 177-165 yılları arasında Hunların güney batısında, Tanrı Dağları ile Kansu arasında yaşayan Yüeçilerin üzerine seferler düzenledi. MÖ 203'te Yüeçiler'i mağlup ederek kendi toprağına kattı. Ordos'da hakim olmaya çalışan Tahin Türklerini yendi. Çin üzerine sürekli seferler düzenleyerek Sarı Irmak'ın güneyindeki kaleleri egemenliğine aldı. Bu zaferlerle, sonradan Hunlara büyük gelirler getirecek önemli ticaret yollarının kontrolüne sahip oldu. Bölgede yaşayan Moğol, Tunguz ve Türk vd. Altay kavimlerini egemenliği altına alarak askerî ve stratejik olarak daha güçlü bir hâle geldi. M.Ö. 200'de Çinli Han Hanedanı imparatoru Gaozu'nun (Gao-Di) 320.000 kişilik ordusunu Baideng'te (bugünkü Datong, Şanşi) Peteng Kalesinde kuşattı. Gaozu (Gao-Di) Mete'nin eşine hediyeler gönderdi ve Mete'nin, kuzey eyaletlerini Hunlara bırakma ve yıllık vergi ödeme gibi bütün şartlarını kabul etti; böylelikle kuşatmadan çıkmasına müsaade edildi. Gaozu, başşehri Çang'an'a (bugünkü Şian) dönebildiyse de Mete arada bir Han'ın kuzey sınırını tehdit etmiş ve nihayet M.Ö. 198'de Gaozu barış istemiş, Han prensesinin Tanhu'nun eşi olması ve yıllık haraç ödeme şartlarıyla barış antlaşması imzalanmıştır. Han Hanedanı'yla akrabalık Qin ve Chu ile yıllar süren mücadelenin ardından Han imparatoru olan Liu Bang (Gaozu), Baideng'da Mete karşısında zor duruma düşünce, yorgun ordusunun Hunlarla baş edemeyeceğini fark etmişti. Akrabalık (和亲) ilişkisi kurmak amacıyla, bir prensesi yüklüce hediyeyle birlikte Hun sarayına gönderdi. Liu Bang M.Ö. 195'te ölür, karısı Lü Hou imparatoriçe olur. M.Ö. 192'de Mete Lü Hou'ya mektup göndererek kaba bir üslupla evlenme teklif eder. Ülkesinin içinde bulunduğu koşullarda Hunlarla bir çatışmayı göze alamayan imparatoriçe, uğradığı saygısızlığa karşın bir mektup yazarak Mete'ye bir prenses gönderir. Çin kaynaklarına göre, Lü Hou'nun davranışı karşısında pişman olan Mete, imparatoriçeden bir mektupla özür dilemiştir. Çin savaşından sonra Mete, Yüzehi ve Wusun'u Hun'un köleleri olmaya zorladı. Saltanatı boyunca çoğu halklar Hun idaresi altına girdi. Onların tümünü, steplerin bütün göçebe atlı okçularını bir imparatorluk altında birleştirdi. Göçebe tebaalarından başka Mete ayrıca Tarım Havzası'nda kendisine bağlılık yemini eden vaha şehir devletleri kurdu. Onun hem askerî hem de idarî yapılanması sonradan birçok merkezi Asya halklarında ve devletlerinde uygulandı. Bölgesinde askerî gücü ile korku saldı. Savaş taktikleri ve askerî disiplini sayesinde Çin İmparatorluğu'nu ve çevre kavimlerle yaptığı savaşları kazandı. Ordusu savaş zamanında toplanan sivillerden oluşmuyordu. Onun yerine sürekli eğitimli ve savaşa hazır hâlde bulunan profesyonel askerlerden oluşmaktaydı. Hâkim olduğu bölgelerdeki geniş tahıl ve yiyecek kaynakları ile ordusunu ayakta tutabiliyordu. Mete, M.Ö. 174 yılında öldüğünde birçok kavimleri çatısı altında birleştiren büyük bir imparatorluk geriye bıraktı. Bu imparatorluk yaklaşık 18.000.000km büyüklüğe sahipti. İmparatorluğunun sınırları doğudan batıya Japon Denizi'nden İdil Nehri'ne ve kuzeyden güneye Sibirya'dan Tibet ve Keşmir'e uzanıyordu. Hunların karşılarında bulunan tek düzenli ve güçlü kuvvet olan Çin ordusunun iç karışıklıklar nedeniyle idarî zaafiyet içinde olması, Mete'nin devletini kolayca büyütmesine sebep gösterilir. Kültüre yaptığı etkiler Yaygın kitle eğlence sektöründe Çin efsanelerinde geçen acımasız ve disiplinli komutan olarak tasvir edilen karakterlere, Modu, Şanyu gibi Mete'nin isimleri verilmiş ve bu yapıtlara Mete'nin Çin kaynaklarında geçen hayat hikâyesinden kesitler aktarılmıştır. Oğuz Kağan efsanesi Türk destanlarında Çin ve Hindistan fetihlerinde söz edilen Oğuz Kağan'ın Mete olduğu sanılmaktadır. Destanda anlatılan Oğuz Kağan ile Mete'nin hayat hikâyesinde birçok benzerlikler bulunmaktadır. Hayat hikâyesinin Oğuz Kağan efsanesinin tarihi temelini oluşturduğuna inanılır. Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşu Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi 1363 yılı olarak kabul edilmekteydi. Nihal Atsız 1963 ve 1973'te Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihinin Mete'nin tahta geçtiği M.Ö. 209 olması gerektiğini yazmıştır. Atsız'ın görüşlerini benimseyen Yılmaz Öztuna da 1968'de Cemal Tural'a Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihinin M.Ö. 209 olması teklifini yaptı. Sonraları, T.K.K. kuruluş tarihi M.Ö. 209 olarak değiştirildi. Mulan çizgi filmi Çin halk destanlarında Hunlara karşı yapılan savaşa katıldığı sanılan Hua Mulan adlı kadın karakterinden esinlenen Disney'in Mulan çizgi filminde Çin Seddi'ni aşarak Han Hanedanı'na saldıran "acımasız" Hun reisi "Şan-Yu"'nun motifi Mete'den alınmıştır. Turdakun Niyazaliyev'in "Büyük Türkiye"si Kırgız Türkü sanatçı Turdakun Niyazaliyev'in "Büyük Türkiye" şarkısında Mete Han anılmıştır. Ayrıca bakınız Baideng Muharebesi Hiung-nu (Büyük Hun İmparatorluğu) Teoman Türkler Kaynakça Özel Genel Tekin Gün, Mete Han - Büyük Hun Devleti, Belgesel, 3 Haziran 2017 Dış bağlantılar Sima Qian, "Büyük Vak'a-Nüvis" Kitabı, C.110, "Hiung-nu" 50 司馬遷, 史記 (太史公書) 卷一百十 匈奴列傳第五十 (Vikikaynak) Gan Gu, "Qian Han" Kibabı, C.94 "Hiung-nu" 64 班固, 前漢書 卷九十四 匈奴傳第六十四 (Vikikaynak) Kategori:MÖ 234 doğumlular Kategori:MÖ 174 yılında ölenler Kategori:MÖ 2. yüzyıl liderleri Kategori:Hiung-nu şanyuları Kategori:Orta Asya tarihi Kategori:Hiung-nu Kategori:Hükümdar taslakları