Mizrahi Yahudileri

[bullvar_katip]

Mizrahi Yahudileri veya İbranice -im eki kökenli Mizrahim , doğulu anlamına gelip Orta Doğu, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya'daki Yahudilere verilen genel addır. İsrail'de ise "Mizrahi" terimi daha çok Arap dünyasındaki ve Arap dünyasına komşu ülkelerdeki Yahudilere denir. Irak, Suriye, Lübnan, Yemen, İran, Afganistan, Buhara, Mağrib Yahudileri, Berberi, Kürt, Azerbaycan, Dağıstan, Hindistan ve Pakistan Yahudileri başlıca Mizrahi Yahudileridir. Her Mizrahi farklı kökenlerden geldiği için farklı gelenek ve görenekleri vardır. Ancak ibadet şekilleri Sefaradların ibadet şekillerine çok benzer. Bu benzerlikten dolayı özellikle İsrail'de genelleme yapılıp sıkça Mizrahi Yahudilerine de Sefaradi denildiği görülür. İsmin tarihçesi ve kullanımı "Mizrah" doğu, "Mizrahi" de doğulu demektir. Mizrahi'nin Arapçadaki karşılığı Maşrikiyyundur fakat bu Suriye, Irak ve diğer Asya ülkelerinin yerlileri için söylenir. Kuzey Afrika'dakilere ise Mağrabiyyun denir ve bu yüzden Fas Yahudilerine Mizrahi denmesine karşı çıkılır. İsrail'de ise Mizrahi kelimesi Batı Asya ve Kuzey Afrika Yahudileri için kullanılır. 1990'larda aktivistlerin çabasıyla Mizrahi terimi daha tanınır ve kabul edilir bir hale geldi. Diğer sıfatlar [[Dosya:Aleppo-Jewish201914.jpg|küçükresim|sol|Halep'te bir Yahudi düğünü, 1914.]] Birçok insan (özellikle İsrail'de) Sefarad ve Mizrahi ayinlerinin benzerliği dolayısıyla Aşkenaz olmayan tüm Yahudiler'i Sefarad kategorisine sokar. Sefaradlarla Mizrahilerin birbirlerine karıştırılmasının bir diğer sebebi ise 1492'de Sefaradların İspanya'dan kovulup Mizrahilerin bulunduğu ülkelere göç etmesidir. Göç sonrası, zamanında daha prestijli kabul edilen Sefarad kültürü Mizrahiler arasında benimsenmeye başlandı. Bir kültürün diğer kültürün altında asimile olması farklı şekillerde gerçekleşmiştir. Örneğin, İspanya'dan kaçıp Suriye'ye yerleşen Sefaradlar Mizrahiler'in kültürüyle asimile olurken Kuzey Afrika'daki Mizrahiler ise İspanya'dan kaçıp bu bölgelere yerleşen Sefaradlar'ın kültürünü benimsedi. Buna rağmen Fas'ta Mizrahilerle Sefaradlar uzun bir süre birbirleriyle pek karışmayıp iki farklı sınıf oluşturdular. Dil Mizrahi Yahudilerinin çoğunluğu Arapça konuşurlardı. Şimdi ise yaşlı nesiller tarafından Yahudi Arapçası ikinci dil olarak kullanılmaktadır. Mizrahiler tarafından birçok felsefe, din ve edebiyat alanındaki eserler İbrani Alfabesi kullanılarak Arapça yazılmıştır. Mizrahilerin kullandıkları dillerden bazıları Dzhidi, Gürcüce, Bukhori, Kürtçe, Yahudi Berbericesi, Cuhuri, Marathi, Yahudi Malayalamı ve Yahudi Aramicesi'dir. [[Dosya:KurdJewwomenRowendez905.jpg|küçükresim|sol|Kuzey Irak'ta Kürt Yahudileri, 1905.]] 1948 sonrası dağılma İsrail'in kurulmasıyla patlak veren 1948 Arap-İsrail Savaşı sonrasında Mizrahilerin birçoğu (yaklaşık 900.000 kişi) gönüllü olarak ya da kovuldukları için ülkelerini terk edip İsrail'e yerleşti. 1950'lerde ve 1960'larda Arap hükûmetlerinin anti-Yahudi hareketleri dolayısıyla birçok Mizrahi evlerini terk etti. 1956'da Süveyş Krizi ile Mısır'ın 25.000 Mizrahi Yahudisini kovmasıyla diğer Arap ülkelerindeki Mizrahileri güvensizlik sardı ve bulundukları Arap ülkelerinden ayrıldılar. Büyük bir kısmı İsrail'e göç ederken Fas ve Cezayir Yahudileri Fransa'ya, Lübnan, Suriye ve Mısır Yahudilerinin bir kısmı da ABD'ye göç etti. Bugün Arap olmayan Müslüman ülkelerde başta İran, Özbekistan, Azerbaycan ve Türkiye olmak üzere 40.000 dolayında Mizrahi vardır. Arap ülkelerinde yaşayan Mizrahilerin sayısı ise daha azdır. Fas'ta 5.000, Tunus'ta 2.000'den ve Lübnan'da 1.000'den azdır. Hâlen Mizrahilerin İsrail ve ABD'ye göç ettikleri görülür. İran İslam Devriminden günümüze İran'da bir miktar Yahudi çeşitli suçlar nedeniyle idam edilmiştir. İsrail toplumuna adaptasyon İsrail'e göç eden Mizrahilerin kültür şoku nedeniyle topluma ayak uydurması kolay olmadı. Moşavim denen kooperatif tarım köylerine yerleştirilen mülteci Mizrahiler'in tarihten gelen yetenekleri ticaret ve zanaat üzerine olduğu için tarımsal alanda başarıya ulaşamadılar ve bu durum onları sosyo-ekonomik açıdan düşüşe uğrattı. Kültürel ayrılıklarından dolayı Avrupa Yahudileri Aşkenazlarla Orta Doğu Yahudileri Mizrahiler arasında toplumsal uçurumlar doğdu. Aşkenazların ortalama geliri Mizrahilerin ortalama gelirinden %36 daha fazladır. Ayrıca bakınız Safaradi Yahudileri (Yahudiler'in 2. büyük kolu) Aşkenazi Yahudileri (Yahudiler'in 1. büyük kolu) Kaynakça Dış bağlantılar Organizasyonlar World Organization of Jews from Arab Countries (İngilizce) JIMENA Jews Indigenous to the Middle East and North Africa (İngilizce) Multiculturalism Project - Middle Eastern and North African Jews (İngilizce) Hakeshet Hademocratit Hamizrachit - İsrail'deki Mizrahi Yahudileri Organizasyonu (İngilizce) Makaleler Mizrahi Wanderings (İngilizce) The Middle East's Forgotten Refugees Mizrahi mültecilerinin hikâyesi, Semha Alwaya (İngilizce) The Forgotten Refugees (İngilizce) Moshe Levy Bir Irak Yahudisinin İsrail donanmasındaki öyküsü (İngilizce) My Life in Iraq Yeheskel Kojaman'ın ağzından 50'ler ve 60'larda Irak'taki Mizrahi Yahudilerinin hayatı (İngilizce) Audio interview with Ammiel Alcalay discussing Mizrahi literature (İngilizce) Excerpt from The Jews of Arab Lands in Modern Times by Norman Stillman (İngilizce) Etan Bloom, The Reproduction of the Model ‘Oriental’ in the Israeli Social Space; the 50s and the speedy immigration. (İngilizce) Cemaatler PersianRabbi.com İran Yahudileri Cemaati (İngilizce) Kurdish Jewry Kürt Yahudileri (İbranice) Iraqi Jews New York'raki Irak Yahudi Cemaati (İngilizce) Jews of Lebanon Lübnan Yahudileri (İngilizce) Historical Society of Jews from Egypt Mısır Yahudileri (İngilizce) Harissa.com Tunus Yahudileri (Fransızca) Zlabia.com Cezayir Yahudileri (Fransızca) Dafina.net Fas Yahudileri (Fransızca) Kategori:Mizrahi Yahudileri