Musa

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Musa , Hristiyanlık, İslam ve Bahâîlik gibi İbrahimî dinlerde önemli bir peygamber, Yahudilikte ise en büyük peygamber kabul edilen İbrani din büyüğüdür. İsrail'in on iki oğlundan biri olan Levi'nin soyundan geldiğine inanılır. Tanah'taki anlatımlara göre İsrailoğulları'nın önderi ve kanun koyucusu olan Musa, Tanah'ın ilk beş kitabının birleşimi olan Tevrat'ın gökten indiricisi olarak atfedilir. Rabbânî Yahudilik Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığını, tarihçi Hieronymus MÖ 1592, ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir. Bilim dünyasının ortak fikir birliği Musa benzeri bir figürün yaşamış olma olasılığı göz önünde bulundururken, daha çok efsanevi bir figür olduğu yönündedir. Çıkış Kitabı'na göre Musa, halkının, yani köleleştirilmiş bir azınlık halk olan İsrailoğullarının nüfuslarının arttığı ve bu nedenle Firavun'un, İsrailoğlullarının Mısır'ın düşmanları ile iş birliği kuracağı endişesini duyduğu bir dönemde doğdu. Firavun, İsrailoğullarının nüfusunu azaltmak için tüm yeni doğan İbrani erkek çocuklarının öldürülmesini emrettiğinde, Musa'nın annesi Yohebed onu gizlice sakladı. Firavun'un kızı 'nın, Nil Nehri'nin yakınlarında bulunurken bebek olan Musa'yı bulması ve onu büyütmek istemesiyle Musa, firavun kraliyet ailesiyle birlikte büyüdü. Bir gün Musa, Mısırlı bir köle efendisinin bir İbrani'yi dövdüğünü gördü ve kimse olmadığını anlayınca yetkilerini kullanarak köle efendisini öldürtüp kuma gizletti. Ertesi gün iki İbrani'nin kavga ettiğini gördü ve haksız olana, "Niçin kardeşini dövüyorsun?" diye sordu. İbrani, "Kim seni başımıza yönetici ve yargıç atadı? Mısırlıyı öldürttüğün gibi beni de mi öldürtmek istiyorsun?" dedi. Musa korkuya kapılarak, "Bu iş ortaya çıkmış!" diye düşündü ve orada uzaklaşarak Medyen'a gitti. Orada, 'ında, yanan bir çalının ardında görünen ile karşılaştı ve onunla konuştu. YHVH, İsrailoğulları ve Firavun arasında barış yapmak için Musa'yı Mısır'a geri gönderdi. Lisanı daha düzgün olduğunu ve kendisini doğrulamasını sağlaması için Musa'nın ağabeyi Harun'un da Musa'ya eşlik etmesini emretti. On Bela'dan sonra Musa halkını, yerin ötesine götürdü. Ardından Musa'nın On Emir'i aldığı Sina Dağı'na yerleştiler. Yaklaşık kırk yıl bu topraklarda yaşadıktan sonra Musa, Nibu Dağı'nda, Vadedilmiş Topraklar üzerinde yaşamını yitirdi. Adının etimolojisi [[Dosya:Moses - Alta-Tadema.jpg|küçük|dikey=1.3|Musa'nın Bulunuşu (1904), Lawrence Alma-Tadema tarafından]] Musa isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. Antik Mısır dilindeki mys ("oğlu", "çocuğu") kökünden türemiş olabileceği yüksek olası bir alternatiftir. ("Thoth'un çocuğu") veya Ramses ("Ra'nın çocuğu") örneklerinde olduğu gibi teoforik bir isimdir ve kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü Musa isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile tek başına kullanılan bir isme dönüştüğü öne sürülmüştür. , Tanah'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl, büyük miktarda su" anlamına gelen terimlerin birleştirilmesi ile mw-še sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "Nil'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir. Musa'nın doğumunun Tanah anlatımı ise Musa ismini firavunun kızının verdiği yönündedir; Firavunun kızı çocuğu evlat edinir ve: "Onu sudan çıkardım" (mešitihu) diyerek adını Musa (Moşeh) koyar. Bu açıklama genellikle halk etimolojisi olarak sınıflandırılır ve Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek için oluşturulmuş olabileceği düşünülür. Musa'nın ismi, Filon ve Josephus gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen mōu sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır. Josephus ise Antiquitates Iudaicae eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan -esês kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir. Thermutis veya Bithiah olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği Abraham ibn Ezra ve Hezekiah ben Manoah gibi Orta Çağ Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir. Tarihsellik Musa'yla ilgili ilk yazılı kaynak Babil Sürgünü sırasında üretildiği düşünülen metinlerdir. Bu metinler Musa'nın yaşadığına inanılan dönemden yaklaşık olarak 1000 yıl sonrasına denk geliyor ve Musa veya Kutsal kitap ile ilgili bazı anlatıların Babil-Sümer anlatıları ile benzerliklerine de ışık tutabilir. Musa ile Çıkış Kitabı ve Tesniye Kitabı'nda yaşanan olaylar hakkında Antik Mısır kaynaklarında hiç atıf yer almamakta olup, Mısır ve Sina Yarımadası'nda keşfedilmiş arkeolojik deliller, Musa'nın ana figür olduğu hikâyeleri desteklememektedir. Musa'nın doğumu ve büyütülmesi ile ilgili anlatılan öykülerin bir kısmı Akad kralı Sargon, Hint Karna ve Yunan Oedipus öyküleri ile örtüşür. Sargon'un hikâyesi Akad kaynaklarında şu şekilde ele alınmıştır: Modern bilimsel fikir birliği, Musa'nın efsanevi bir figür olduğu yönündedir, lakin Amerikalı arkeolog MÖ 13'üncü yüzyıl civarında Musa benzeri bir figürün yaşamış olabileceği fikrini dile getirmiştir. Buna rağmen Dever tarafından arkeolojik delillerin var olmadığı da belirtilmiştir. [[Dosya:Senemut-KneelingStatue BrooklynMuseum.png|küçükresim|150px|Senenmut'un heykeli, Brooklyn Müzesi, NYC.]] Sigmund Freud, Musa'nın Antik Mısır'ın Akhenaton'u tarafından oluşturulmuş ve monoteist ögeler taşıyan Atenizm dinine mensup bir rahip olduğunu ve Yahudi mistisizminin de bu dinin izlerini taşıdığını düşünüyordu. Akhenaton'un Aton için yazdığı düşünülen övgü şiiriyle Mezmurlar 105 arasında paralel ifadeler bulunur. Mısırlı araştırmacı Ahmad Osman'a göre ise Musa, Aten'in kendisidir. Senenmut Mısırlı bir mimar ve hükûmet yetkilisiydi. Senenmut'un Musa olduğunu ileri süren görüşler de vardır.küçük||sol Mısır'dan çıkış ile Hyksos'un Firavun I'nci Ahmose tarafından Mısır'dan arkeolojik olarak kanıtlanan sürgünü arasında benzerlikler vardır. I'nci Ahmose döneminde, fırtına stelinde anlatılan bir doğal afet meydana geldi. Bu doğal afetin tanımı, Tanah'taki On Belanın tanımını çok andırıyor. Ipuwer Papirüsü bu doğal afetin daha ayrıntılı bir tanımını içerir. Jan Assmann ve Donald B. Redford Mısır'dan çıkışın tarihselliğini savunanlar arasındadır. Ayrıca, Minos patlamasıyla (Santaroni volkanik patlaması) Mısır'dan Çıkış ve On Bela arasında bağlantı kuranlar da mevcuttur. Hollandalı teolog , İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan YHVH'in aslen Midyanlı bir tanrı olduğunu ve İsrailoğulları'na Musa vasıtasıyla tanıtıldığını öne sürmüştür. Musa'nın yaşamıyla Moav Kralı Meşa'ya atfedilen hikâyeler de paralellik göstermektedir. Meşa, Musa'ya atfedilen hikâyelerde olduğu gibi baskıya karşı direnmiş, kendi halkına İsrail'den çıkmaları için liderlik etmiş ve ilk doğan oğlu Kir-hareseth'in duvarında öldürülmüştür. İbrahimî dinlerde Yahudilikte [[Dosya:Aivazovsky Passage of the Jews through the Red Sea.jpg|250px|küçükresim|Bir görüşe göre, Tevrat'ta İsrailoğullarının Mısır'dan Çıkış hikâyelerinde bir dinlenme yeri olarak tanımlanan Tevrat tercümeleri üzerinden efsanevi Kızıldeniz geçişine dönüştürülüyor.]] Yahudilikte Moşe ben Amram veya Moşe Rabbenu , gelmiş geçmiş tüm peygamberler arasında en önemlisi ve kanun koyucusu olarak kabul edilir. Tanah'taki Moşe anlatılarının çoğu Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitaplarından gelir. Bilim insanlarının birçoğu bu kitapların derlemesinin MÖ 538–332'deki Pers dönemine kadar gittiğini, ancak daha önceki yazılı ve sözlü geleneklere uyuştuğunu düşünmektedir. Yahudi apokrifinde ve Midraş olarak bilinen rabbinik tefsiri türünde ve ayrıca Yahudi sözlü yasasının başlıca eserleri olan Mişna ve Talmud'da Moşe hakkında çok sayıda hikâye ve ek bilgi vardır. Ayrıca Yahudi geleneğinde Moşe'ye bir dizi yan isim verilir. Midraş Moşe'yı, çeşitli isimlerle anılan, yedi İbrani Kutsal Kitabı kişiliğinden biri olarak tanımlar. Moşe'nın diğer isimleri: Yekutiel (annesinin verdiği), Heber (babasının verdiği), Yered (Miriam'ın verdiği), Avi Zanoah (Harun'un verdiği), Avi Gedor ('ın verdiği), Avi Soco (süt hemşiresinin verdiği), Şemaiah ben Netanel (Yahudi halkının verdiği). Ayrıca Moşe için Toviah (ilkisimi) ve Levi (aileismi) (Vayikra Rabbah 1:3), Heman, veya Mechoqeiq (kanuni 'Kanunî') ve Ehl Gav Ish isimlerini de kullanılır. Başka bir tefsirde Moşe, Horeb Dağı'nda, Yanan Çalı arasında İlahi görüşü gördükten sonra Cennetin yedinci katına kadar yükselmiş, hatta Cennet ve Cehennemi canlı canlı ziyaret ettiği anlatılır. Hristiyanlıkta [[Dosya:Transfigurationbloch.jpg|küçük|dikey=0.7|Yeşua'nın başkalaşımı sırasında görünen Moşe, Carl Bloch]] Hristiyanlıkta Moşe, Yeni Ahit'te, Eski Ahit din büyükleri arasında en çok bahsedilen ve peygamber kabul edilen kişidir. Hristiyanlar için Moşe, Yeşua'nın öğretilerinde pekiştirildiği ve açıklandığı şekliyle, genellikle Tanrı'nın yasalarının bir sembolüdür. Yeni Ahit yazarları, Yeşua'nın misyonunu açıklamak için sık sık Yeşua'nın sözlerini ve yaptıklarını Moşe ile karşılaştırdılar. Örneğin ve 51–53'te altın buzağıya tapan Yahudilerin Moşe'yi reddetmesi, günümüzde geleneksel Yahudiliğin ve Yahudilerin Yeşua'yı reddetmesine benzetilir. İslam'da İslam'da Mūsā Alėyhîssalam (موسى عليه السلام) şeklinde anılır, peygamber olarak kabul edilir. Musa Kur'an'da, Muhammed dahil diğer tüm İslami peygamberlerden daha çok kendisinden bahsedilen kişidir. Kur'an'da Mūsā, tıpkı Muhammed gibi hem nebî hem de resûl olarak tanımlanır; ikinci tanımlama Mūsā'nın, kavmine ayetler ve kanunlar getiren peygamberlerden biri olduğuna işaret eder. Hadislerden biri veya Muhammed'in yaşamıyla ilgili geleneksel anlatılarMüslümanların 5 vakitlik ibadetleri ile sonuçlananMūsā ile Muhammed arasında, cennette gerçekleşen bir karşılaşmayı anlatır. Huston Smith bu buluşmanın, "Muhammed'in hayatındaki en önemli olaylardan biri" olduğunu söylüyor. [[Dosya:Nabi Musa jerico-Jerusalam.jpg|sol|küçük|, Eriha]] Kur'an'da Mūsā'dan isimli veya isimsiz atıflarla 502 kere bahsedilir; bahsi geçen ayetler arasında 2:49–61, 7:103–60, 10:75–93, 17:101–04, 20:9–97, 26:10–66, 27:7–14, 28:3–46, :23–30, 43:46–55, 44:17–31, 79:15–25 ve diğerleri bulunur. Kutsal Kitap'ta anlatılan Mūsā'nın yaşamındaki kilit olayların çoğu ve Kutsal Kitap'ta bulunmayan Hızır'la karşılaşma hikâyesi Kur'an'ın farklı Surelerine dağılmış olarak bulunur. Mūsā'nın Kur'an'daki hikâyelerinde, bebekken bir tekneye konulup Nil'in sularına saklaması ve böylece onun tamamen Allah'ın korumasına terk etmesi, annesine Allah tarafından emredilir. Ancak Kur'an'a göre, Tanah ve Kutsal Kitap'takinin aksine Mūsā'yı Nil'in sularında yüzerken Firavun'un kızı değil karısı (Rivayetlere göre adı idi) bulur. Asiye Firavun'u Mūsā'yı oğulları olarak sahiplenmeye ikna eder. Kur'an'daki başlıca Mūsā anlatıları; Firavun'a, Allah'ın varlığını ve ilahi mesajlarını kabul ettirmeye çalışmasını, ve İsrailoğullarının kurtuluşuna giden yolda liderlik misyonu yapmasını vurgulamaktadır. Allah Mūsā ve kardeşi Haruna İsrailoğullarını Mısır'dan çıkartmalarını emreder. Çıkış sonrası Sina dağına ulaşırlar ve Mūsā, Onları Kenan'a girmeye teşvik eder, ancak İsrailliler Kenanlılarla savaşacakları ve bir ihtimal yenilgi yaşayacakları korkusuyla Kenan'a girmek istemezler. Bunun sonrasında İsrailliler için çölde 40 yıllık göçebe yaşamı başlar. Bazı İslami geleneklerin iddialarına göre M ́ūsā, Eriha'daki Makam El-Nabi M ́ūsā'ya gömülmüştür. Suhuf Kur'an'da iki kez Suhuf'i Musa (Musa'nın sayfaları, ) ibaresi geçer. Müslümanlar bu sahifelerin Musa'ya vahyolunduğuna, ancak zaman içerisinde bunların kaybolduğuna veya bozulduğuna inanırlar. Bu ibare(Suhuf-i Musa)'nin neye karşılık geldiği (, parşömenler veya Musa'nın beş kitabı) tamamen spekülatif bir yaklaşımdır. Birçok bilgin "Musa'nın Kitapları"nın (parşömenler) Tevrat'a mı yoksa Musa'nın diğer kutsal yazılarına mı atıfta bulunduğu konusunda spekülasyonlar yapmıştır. Kur'an yorumcusu Abdullah Yusuf Ali bunun İsraillilerin kayıp bir kitabına olası bir referans olabileceğinden bahsederek, 'te atıfta bulunulan apokrif bir kitap olan (Efendinin Savaşları) kitabını önerir. Bununla birlikte, Yahudilerin genellikle Tevrat'a Musa'nın Beş Kitabı olarak atıfta bulundukları iyi bilinmektedir. En önemlisi Tesniye, beşinci kitap, birçok yönden farklıdır ve Tevrat'ın bir incelemesi 'Mishneh Tora' olarak anılır. Dini yazıcıların her kitap arasında dört boş satır bırakmasını gerektiren eski bir kılavuz da var. Bu gelenek (Babil Talmud'unda kayıtlıdır, bava batra sf. 13), Muhammed'den yüzlerce yıl önceye dayanmaktadır. Bu nedenle, Kur'an'ın, bilindiği gibi Musa'nın beş tomarına atıfta bulunduğunu varsaymak akla yatkındır. Mormonizm'de İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi üyeleri (halk dilinde Mormonlar olarak adlandırılırlar) genellikle Moşe'ye diğer Hristiyanların bakış açısı gibi bakarlar. Bununla birlikte Mormonlar, Hristiyan Kutsal Kitabı'ndaki Moşe anlatımını kabul etmenin yanı sıra, Kutsal Yazılar'ın bir parçası olarak 'ndan seçmeleri de kabul ederler. Bu kitabın, Moşe'ye tercüme edilmiş yazıları olduğuna inanılıyor ve 'nde yer alıyor. Son Zaman Azizleri, Moşe'nin ölümünü görmeden cennete götürüldüğüne inanma konusunda da benzersizdir. Ayrıca Joseph Smith ve 3 Nisan 1836'da, Moşe'nin kendilerine yüceltilmiş, ölümsüz ve fiziksel bir biçimde, (Kirtland, Ohio'da) göründüğünü ve onlara, "dünyanın dört bir yanından İsrail'in toplanmasının anahtarlarını ve kuzey ülkesinden kayıp on kabilenin önderliğini" verdiğini iddia ettiler. Politika ve hukuktaki mirası Hristiyan geleneğinde "Musa", mecazi manada, insanları korkunç bir durumdan kurtaran lider olarak anılır. B.D. başkanları arasında Musa'nın sembolizmini kullandığı bilinen, seçmenlerinden "Musa nesli" olarak bahseden Harry S. Truman başta olmak üzere Jimmy Carter, Ronald Reagan, Bill Clinton, George W. Bush ve Barack Obama vardır. Bazı teologlar ise Musa'nın On Emirler'ini erken demokrasinin oluşumuyla ilişkilendirirler. İskoç teolog William Barclay emirler için "Her şeyin ebedî temeli ... emirlerin olmadığı bir durumda bir millet olmak mümkün değildir. Toplumumuz bunlar üzerine kurulmuştur." dedi. 2015'te Papa Francis, Birleşik Devletler Kongresi'ne yaptığı ziyarete hitaben yaptığı konuşmada, tüm insanların "adil yasama yoluyla birlik duygularını canlı tutmaları" gerektiğini "... [ve] Musa figürünün bizi doğrudan Tanrı'ya ve dolayısıyla sevginin haysiyetine götürdüğünü" belirtti. Ayrıca bakınız Yahudilik İbrahimî dinlerdeki peygamberler tablosu Musa'nın soyağacı Senenmut Notlar Kaynaklar Kategori:Yahudilikteki peygamberler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Musa

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi