Nur Muhammed Tereki

[bullvar_katip]

Nur Muhammed Tereki (d. 15 Temmuz 1917, Gazni - ö. 14 Eylül 1979, Kâbil), Peştun asıllı Afgan siyasetçi. 1965-1979 arasında genel sekreterliğini yaptığı Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 1978'de düzenlediği darbeden sonra devlet başkanlığı yaptı (1978-1979). Hayatı 1913'te Kabil yakınlarında çiftçilikle uğraşan bir Peştun ailesinde dünyaya geldi. Daha sonra Bombay, Hindistan'a giderek hem çalıştı hem de gece okuluna gidip İngilizce öğrendi. Kabil Üniversitesi'nde politik iktisat okudu, daha sonra Columbia Üniversitesi'nde yüksek lisans eğitimi gördü. 1965'te Afgan parlamentosuna seçildi. Yayımını başlattığı sol eğilimli Halk gazetesi kısa süre sonra hükûmet tarafından kapatıldı. Gene 1965'te kurulan komünist Afganistan Demokratik Halk Partisinin kurucuları arasında yer alarak partinin genel sekreterliğine getirildi. 1967'de ADHP Halk ve Perçem olarak iki kanada bölündü. Muhammed Davud Han, 1973'te Muhammed Zahir Şah'ı devirerek monarşiye son verdi ve cumhuriyet ilan etti. Aynı dönemde, Tereki ABD'deki Afganistan elçiliğinde basın ataşesi olarak görevliydi. Davud Han, 1975 yılında komünistleri yönetimden uzaklaştırmak için sert önlemler aldı. Perçem Cephesi’nden Babrak Karmal ve Nur Muhammed Tereki gibi ileri gelen çok sayıda ADHP yöneticisi tutuklanarak hapse atıldı. Ancak Davud Han'ın bu politikası 1973'te, destekleriyle iktidara geldiği komünistlerin tepkisine neden oldu. 27 Nisan 1978'de, Afganistan Demokratik Halk Partisi Marksist subayların desteğiyle düzenlenen darbede yönetimi ele geçirdi. Muhammed Davud Han ailesiyle beraber öldürüldü, Davud Han tarafından tutuklattırılan Tereki 1 Mayıs'ta devlet başkanlığına getirildi. Ülkenin adı Afganistan Demokratik Cumhuriyeti olarak değiştirilirken, Tereki devlet başkanlığının yanı sıra başbakanlık, Devrim Konseyi başkanlığı ve ADHP genel sekreterliği görevlerini üstlendi. Perçem Cephesi’nden Babrak Karmal onun yardımcısı ve başbakan yardımcısı, Hafızullah Emin de devlet başkanı ikinci yardımcısı ve dışişleri bakanı oldu. Darbeden kısa süre sonra ADHP Halk ve Perçem kanatları arasındaki bölünmüşlük büyüdü. Üç ay sonra Perçem yöneticileri Tereki tarafından Hindistan, Türkiye ve İran'daki elçiliklere sürgüne gönderildiler. Yöneticilerini ülke dışına gönderdiği Perçem kanadının diğer üyelerini tutuklama ve idamlarla sindirmeye çalıştı. 16 Eylül 1979'da kendisi gibi halk kanadından olan Hafızullah Amin devlet başkanı oldu. Tereki, çok kararlı bir düzeltim programı uygulamaya başladı. Kadınlara eşit haklar verildi, toprak dağılımı yeniden düzenlendi ve Sovyetler Birliği'ndekine benzer bir yönetim sistemi kuruldu. Fakat bu program, özellikle tutucu çevrelerde Afgan kültürünün bozulduğu gerekçesiyle tepki uyandırmaktaydı. 1978 yazında Nuristan bölgesinde başlayan ve eşgüdümsüz de olsa Afganistan'da yayılan ayaklanmalara karşı Sovyetler Birliği'nin askeri desteğine ihtiyaç duymaya başladı. Sovyetler Birliği'yle daha yakın ilişkiler kurmaya yönelen Tereki, Aralık 1978'de bu ülkeyle bir dostluk antlaşması imzaladı. Sovyetler Birliği'yle imzalanan antlaşmanın Afganistan'ı SSCB işgaline açık hale getireceğini düşünen başbakan Amin başkanlığındaki darbeciler, Devlet Başkanı Nur Muhammed Tereki’yi yönetimden indirerek idam ettiler. Dış bağlantılar Afganistan'ın Dünü ve Bugünü Komünist Devrim ve Sovyetler Birliği'nin İşgali Kaynakça Kategori:1917 doğumlular Kategori:Gazni (il) doğumlular Kategori:1979 yılında ölenler Kategori:Afganistan başbakanları Kategori:Afganistan cumhurbaşkanları Kategorieştunlar Kategori:1970'lerde Afganistan Kategori:Afgan ateistler Kategori:Suikast sonucu ölen hükûmet başkanları Kategori:Hindistan'daki Afgan gurbetçiler Kategori:Afgan komünister Kategori:Afganistan Demokratik Halk Partisi mensubu siyasetçiler