Odessa

[bullvar_katip]

Odessa (; ), Ukrayna'da Karadeniz kıyısında, Dniestr ve Dinyeper sığlıkları arasında bulunan kent. 1.015.826 nüf. (2021). "Karadeniz'in İncisi" olarak anılan şehir, 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu'nda Moskova, Sankt Peterburg ve Varşova'den sonraki en büyük şehriydi. Ukrayna'nın güneybatısında bulunan ve Odessa Oblastı'nın yönetim merkezi ve önemli bir turizm, liman ve ulaşım merkezi olan şehir, ülkenin 3. en kalabalık şehridir. Zaman zaman "Karadeniz'in incisi", şehirde doğan Yahudi komedyenler yüzünden "Mizah başkenti" veya "Güney Palmira" olarak da adlandırılır. Kültür ve bilim (üniversite, astronomi ve jeofizik gözlemevleri) merkezi Odessa, aynı zamanda Slav'dan çok Akdeniz tarzındaki mimarisiyle ülkenin en büyük sayfiye merkezlerinden biridir. Şehrin tarihi merkezi 2023 yılında UNESCO Dünya Miras Komitesi'nin olağanüstü toplantısında Dünya Mirası olarak listelendi. Miras Alanı aynı yıl Tehlike Altındaki Dünya Mirasları listesine eklendi. Coğrafya Odessa, güneybatı Ukrayna'da Dinyester'in ağzının yaklaşık 31km. kuzeyinde ve Kiev'in yaklaşık 443km. güneyindedir. Şehir, Karadeniz kıyısının sığ bir girintisi olan Odessa Körfezi'nde yer alır. İklim Tarih Kent, Yaş Antlaşması'yla (1792) Rusya'ya bağlanan Tatar yerleşimi olan Hacıbey'in bulunduğu yere kuruldu. Ruslar, 1794'te inşa etmeye başladıkları deniz üssü ve limanın çevresinde gelişen bu yeni şehire 1795'te, Milet kolonisi Odessos'un (günümüzde Varna) anısına, Odessa adını verdiler. 1803'ten 1814'e kadar dük Armand de Richelieu'nün yönetimdeki şehir, 1805'te Yeni Rusya'nın yönetim merkezi olarak hızla gelişti. 1865'te bir Odessa Üniversitesi'nin kurulmasından sonra nüfusu artmaya devam eden şehir, 19. yüzyıl sonunda, Rus İmparatorluğu'nun ikinci büyük liman kenti haline geldi. Şehir tarihindeki en önemli olaylardan biri ise, günümüzde en çok Sergei Eisenstein'ın Potemkin Zırhlısı (1925) filmi sayesinde hatırlanan 1905 yılında şehir limanında demirlenen Potemkin zırhlısında meydana gelen ayaklanmadır. Potemkin Zırhlısı Ayaklanması olarak bilinen bu olayda, Rusya'nın Karadeniz filosuna bağlı savaş gemisi Potemkin'de dayanılmaz yaşama şartlarından bezmiş mürettebatın Çar rejimine bağlı subaylara karşı başlattıkları ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmişlerdir. Dünya Savaşları Birinci Dünya Savaşı başlangıcında 400.000'e ulaşan nüfusun içinde, kalabalık bir Yahudi topluluğuna ev sahipliği yapmaktaydı. 1914'te şehir nüfusunun %34'ü veya 165.000 kişi, Yahudi'ydi. Yahudi nüfusu, Odessa pogramlarıyla hızlı bir şekilde azaldı. 1918-1919'da büyük bir Bolşevik ayaklanmasının patlak verdiği Odessa, sırasıyla Avusturyalılar ve sonra da Komünizm tehditine karşı birleşen Yunan ve Polonya ordularının askerlerle güçlendirilmiş Fransız Ordusu tarafından işgal edildi (18 Aralık 1918-22 Nisan 1919). İkinci Dünya Savaşı'na gelindiğinde ise, Rundstedt tarafından yönetilen Alman-Rumen güçleri tarafından 16 Ekim 1941'de ele geçirilen şehir, 10 Nisan 1944'te Sovyet komutanı Malinovskiy tarafından geri alındı. Kızıl Ordu'nun Odessa'yı "kurtarması" şerefine kent Kahraman Şehir ilan edilmiş, kent savunmasında savaşan askerlere Odessa Savunması Madalyası taltif edilmiştir. Şehirdeki Türk etkisi Şehirde hâlen az miktarda da olsa Yerli Türkler ve Tatar Türkleri yaşarlar. Şehrin önemli banliyösünün ismi Tahirova da Türkler tarafından kurulmuştur. Eski gümrük binası gibi Türklerden kalan çok az da olsa bazı binalar bulunmaktadır. Osmanlı Devleti'nin kuzey Müslümanlarını, Hac için Mekke'ye götürdüğü en önemli uğrak merkezidir. Osmanlı döneminden sonra 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında da Rusya topraklarında yaşayan Müslümanların Hac'ca gitmek için toplanma noktası olmuştur. Nüfus Karadeniz havzasının, Samsun'dan sonra en büyük şehridir. Odessa'nın 2021 yılı itibarıyla nüfusu 1.015.826'dır. Konsolosluk 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk açtığı baş konsolosluklardan biri Odessa olmuştur ve bu şehirde 1936 tarihine kadar hizmet vermiştir. Yaklaşan 2. Dünya Savaşı nedeniyle konsolosluk boşaltılmıştır. Mülkü, Türkiye Cumhuriyeti'ne ait olan bina hâlen Fransuzki Bulvarı'ndadır. sağ|küçükresim|Odessa Opera ve Bale Tiyatrosu sağ|küçükresim Kardeş şehirler Odessa'nın kardeş şehirleri, 2020 yılı itibarıyla aşağıda listelenmiştir. İskenderiye, Mısır (1968) Baltimore, ABD (1975) Kişinev, Moldova (1994) Köstence, Romania (1991) Cenova, İtalya (1972) Hayfa, İsrail (1992) İstanbul, Türkiye (1997) Kalküta, Hindistan (1986) Liverpool, Birleşik Krallık (1957) Łódź, Polonya (1993) Marsilya, Fransa (1973) Lefkoşa, Kıbrıs (1996) Oulu, Finlandiya (1957) Pire, Yunanistan (1993) Qingdao, Çin (1993) Regensburg, Almanya (1990) Split, Hırvatistan (1964) Segedin, Macaristan (1977) Vancouver, Kanada (1944) Varna, Bulgaristan (1958) Erivan, Ermenistan (1995) Yokohama, Japonya (1968) "İşbirliği" şehirleri Odessa, aynı zamanda aşağıda şehirlerle işbirliği antlaşması vardır. Brest, Belarus (2004) Gdańsk, Polonya (1996) Klaipėda, Litvanya (2004) Larnaka, Kıbrıs (2004) Marakeş, Fas (2019) Minsk, Belarus (1996) Ningbo, Çin (2008) Tallinn, Estonya (1997) Tiflis, Gürcistan (1996) Valparaíso, Şili (2004) Viyana, Avusturya (2006) Varşova, Polonya (2005) Kaynakça