Omurgalılar

[bullvar_katip]

Omurgalılar , hayvanlar aleminin kordalılar şubesine ait bir alt şubedir. Ortak özellikleri Omurgalıların en karakteristik özelliği, birbirini takip eden omurlardan yapılmış bir omurgaya sahip olmalarıdır. Omurga sütunu çok kuvvetli bir destektir, fakat aynı zamanda eğilebilir bir yapıdadır. Aşağı omurgalılarda, omurga kıkırdak halinde olmasına rağmen, yüksek yapılı omurgalılara doğru kemikleşmeye başlar. Birçok omurgalıda omurgaya iki çift ön ve arka üyelerde tutunur. Vücut bilateral (iki yanlı bakışımlı) simetriktir. Baş, gövde ve kuyruk olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Sölom yani vücut boşluğu yalnız gövde bölgesinde bulunur. Sindirim kanalı bel kemiğinin karın (ventral) tarafındadır. Dolaşım sistemi kapalıdır. Yürek en az iki, en çok dört boşluk ihtiva eder. Kanın alyuvarlarında hemoglobin denilen solunum pigmenti vardır. Hemoglobin, kana kırmızı rengi verir. Boşaltım organları çifttir. Boşaltım ve üreme organı açıklıkları, tek veya ayrı ayrı olarak bulunur. İki çift ekstremiteleri vardır. Bunlar balıklarda bulunan göğüs ve karın yüzgeçleri, karada yaşayanlarda ise ön ve arka bacaklardır. Deri, solungaç ve akciğer ile soluyabilirler. Kafatası içinde muhafaza edilen karmaşık yapılı bir beyinleri vardır. Evrimsel tarih [[Dosya:Haikouichthys cropped.jpg|sol|300x300px|küçükresim|Haikouichthys]] Omurgalılar, yaklaşık 525 milyon yıl önce, organizma çeşitliliğinde artış görülen Kambriyen patlaması sırasında ortaya çıktı. Bilinen en eski omurgalının Myllokunmingia olduğuna inanılıyor. Erken omurgalıdan biri de Haikouichthys ercaicunensis'tir. Kambriyen'e egemen olan diğer faunanın aksine, bu gruplar temel omurgalı vücut planına sahipti: bir sırt ipliği, ilkel omurlar ve iyi tanımlanmış bir baş ve kuyruk. Bu erken omurgalıların tümü, çenelerden yoksundu ve –batraklardaki gibi– deniz tabanına yakın yerlerde filtre beslemesine güveniyordu. Balıklardan Amfibilere [[Dosya:Acanthostega BW.jpg|sağ|300x300px|küçükresim|Acanthostega]] İlk çeneli omurgalılar (Gnathostomata) geç Ordovisiyen'de (~450 mya) ortaya çıkmış ve Devoniyen'de yaygın hale gelmiştir, bu dönem genellikle "Balık Çağı" olarak bilinir. Devoniyen'de iki grup kemikli balık, Actinopterygii ve Sarcopterygii, evrimleşti ve çeşitlendi. Devoniyen, aynı zamanda, geç Silüriyen'den bu yana o dönemin tamamına egemen olan bir zırhlı balık grubu olan Placodermi'nin yanı sıra, Taşemengiller ve Myxini dışında neredeyse tüm çenesiz balıkların ölümünü gördü. Devoniyen, balıklar ve amfibiler arasında geçiş formları olan ilk nların yükselişini de gördü. Mezozoyik omurgalıları [[Dosya:Hell Creek dinosaurs and pterosaurs by durbed.jpg|sol|300x300px|küçükresim|Bazı Kretase dönemi omurgalıları (Teruzorlar, kertenkele kalçalı ve kuş kalçalı dinozorlar).]] Amniyotlar, sonraki Karbonifer döneminde labyrintodontlardan evrimleşmiştir. ve sinapsid amniyotlar Paleozoik'in sonlarında yaygınken, Mezozoyik'te diapsidler baskın hale geldi. Denizde kemikli balıklar üstün olmaya başladı. Dinozorlardan evrimleşen kuşlar, geç Jura'da gelişti. Senozoyik omurgalıları [[Dosya:Mimoperadectes.jpg|sağ|300x300px|küçükresim|Mimoperadectes, bir Eosen keseli memelisi]] Senozoyik'te dünya, kemikli balıklar, amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerde büyük çeşitlilik gördü. Yaşayan tüm omurgalı türlerinin yarısından fazlası (yaklaşık 32.000 tür) balıktır. Balıklar; (tetrapod olmayan kraniatlar), 4.600 metrenin üzerindeki rakımlarda Himalaya göllerindeki sazansılardan (Cypriniformes), yaklaşık 11.000 metre ile en derin okyanus açması olan Challenger Çukuru'ndaki yassı balıklara (Pleuronectiformes) kadar dünyanın tüm su ekosistemlerinde yasarlar. Sayısız çeşitte balıklar, hem tatlı su hem de deniz olmak üzere dünyanın su kütlelerinin çoğunda ana yırtıcı hayvanlardır. Omurgalı türlerinin geri kalanı, dört üyelilerdir. Dört üyeliler, kabaca 7.000 tür içeren amfibilerin yanı sıra; memeliler (yaklaşık 5.500 tür ile), sürüngenler ve kuşları içerir (iki sınıf arasında eşit olarak bölünmüş yaklaşık 20.000 tür ile). Dört üyeliler, çoğu karasal ortamın baskın megafaunasını oluşturur ve ayrıca kısmen veya tamamen suda yaşayan birçok grubu (örn. deniz yılanları, penguenler, deniz memelileri) içerir. Geleneksel sınıflandırma Ayrıca bakınız Omurgasızlar Omurgalıların evrimi Kordalıların evrimi Hayvanların evrimi Kaynakça Kategori:Georges Cuvier tarafından adlandırılmış taksonlar