On İki Ada

[bullvar_katip]

On İki Ada, Menteşe Adaları veya Dodekanez ( Dodekanesa), Adalar Denizi'nde bulunan bir grup adaya verilen isimdir. On İki Ada kavramının kökeni On İki Ada ismini, Osmanlı Devleti’nın gayrimüslim bölgelerde uyguladığı yönetim şeklinden almıştır. 12’li denen bu sisteme göre her on hane birer temsilci çıkarır, bu temsilciler de aralarından bölgeyi yönetecek "on iki kişilik bir ihtiyar heyeti" seçerdi. Türkçe "On İki Ada" ismi; ilk önce Yunancaya, daha sonra bire bir çevrilerek diğer Batı dillerine girmiştir. "On İki Ada" denen adalar grubunda, isminin çağrıştırdığı gibi sadece on iki adet ada yoktur. "On İki Ada" olarak adlandırılan bu ada grubunun sadece büyük olanları sayılırsa on dört ada, büyüklü küçüklü hepsi sayılırsa yirmiden fazla ada ve adacık vardır. Bunlara "Güney Sporat Adaları" veya "Güney Sporatlar" denmektedir. Ayrıca her adanın kendi ismi vardır. Buradaki on iki sayısı; adaların sayısını ifade etmek için değil, "on iki üyeli meclisle yönetilen adalar" anlamındadır. Osmanlılarda ise önceleri "Ege adaları" denmiş, sonra ise Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz Adaları)" ve "Cezair-i isna aşer" denmiştir. Daha sonra yönetim vilayeti olan Akdeniz Adaları; Sisam ve Sakız Adası gibi, On İki Ada'nın dışında kalan adaları da içine almaktaydı. Türkler bu adların bazılarını Türkçenin hançeresine uydurmuş, bazılarına ise Türkçe isimler vermişlerdir. Rodos ismi olduğu gibi kalmış. Kasos, Kaşot olmuş; Karpethos, Kerpe; Aliminya, Limoniye; Simi, Sömbeki; Tilos, İlyaki; Nisiros, İncirli; Mandraki, Yalı; Kos, İstanköy; Astropalya, Koçbaba; Kalimnos, Kilimli; Kharki, Herke olmuş; Patmos, Meis, Herke, Lipos, Leros ise olduğu gibi söylenmiştir. Avrupa kaynaklarında ise söz konusu adalar grubu için "Güney Sporatlar Adaları" veya "Güney Sporatlar" ifadeleri kullanılmıştır. "On İki Ada" tabiri, Yunanlar tarafından Balkan Savaşı öncesinde, adaların İtalyanlar tarafından işgalinden sonra kullanılmıştır. Adalar On İki Ada: 1- Astypalaia - İstanbulya 2- Halki - Herke, Hereke, Herkit 3- Kalymnos - Kilimli, Kelemez 4- Karpathos - Kerpe 5- Kasos - Kaşot, Çoban 6- Kos - İstanköy 7- Leros - İleriye, İleryoz 8- Nisyros - İncirli 9- Patmos - Batnaz 10- Rhodes - Rodos 11- Symi - Sömbeki 12- Tilos - İlyaki, İlleki, Papazlık, Piskopi, İlkil Konum olarak Akdeniz'de yer almakla birlikte On İki Ada grubuna bağlı olan Meis 13- Kastellórizo/Megisti - Meis, Kızılhisar Civar adalar: Adelfoi Syrnas Islets - Kızkardaşlar Anditilos - Askino Armathia - Ermeniya, Akça Alimia - Limoniye, Alimniye, Hırmanlu Astakidonisia - İstakida adaları Avgo - Yumurta Chamili - Kamulin, Kamelya Divounia (Ouanianisia) - İkikardaşlar Gialesíno - Yavalsa Glaros - Laros Gyali - Sakarcılar, Sakarcalar, Yalı Kalolimnos - Kalolimni, Kalolimnoz, Kaldimnos Kandelioussa - Çerte, Kandilli Kinaros - Ardıçcık, Zenari Lipsi - İlipsi, Eşekler Levitha - Koçbaba, Koçpapaz Liadi Islets - Kendiroz Marmarás - Marmar, Marmara, Mermer Mavra - Mavra Nimos - Miskin Ofidoussa - Yaban, Yılan Pachia - Pakya Pergousa - Pergusa Plati - Plati Saria - Doğancık, Sariye, Saros, Misarya Sesklio - Seskili Sofrano Islets - Safran adaları (Büyük Safran & Küçük Safran & Soka) Stroggyli - Birgöz Syrna - Ardacık, Sirina Telendos - Telendos Trianisia - Üçadalar Meis civarındaki adalar: Rho - Karaada, Aya Yorgi Strongyli - Çamada, İpsili Tarihi Antik Çağ'da Yunan dünyasının bir parçası olan adalardan özellikle Rodos ve İstanköy (Kos) köklü tarihleriyle öne çıkarlar. Helenistik dönemde ve Roma döneminde siyasal ya da coğrafi bir birim oluşturmayan adalar, Bizans yönetimi altında Kyklad Adaları'nı da içine alan Dhodhekanisos Theması olarak düzenlendi. Bunu izleyen Osmanlı yönetimi sırasında, Rodos ve İstanköy dışındaki adalara belirli ayrıcalıklar tanındı. Rodos ve On İki Adalar, Osmanlı hâkimiyetine Hospitalier Şövalyeleri mağlup edildikten sonra 1522'de Rodos'un Fethi ile geçmiştir. Özellikle Rodos'a Türk aileler yerleştirilmiştir. Başlangıçta yönetim açısından Midilli Sancakbeyliği içinde yer alan adalar daha sonra Kaptanpaşa Eyaleti'ne, 1867'de de Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti'ne bağlandı. Bu düzenleme, İtalyan kuvvetlerinin Trablusgarp Savaşı sırasında adaların büyük bölümünü ele geçirmesine (Mayıs 1912) değin sürdü. Aynı dönemde İkaria Yunan kuvvetlerinin eline geçerken Meis, Osmanlıların elinde kaldı. 1912 yılında imzalanan Uşi (Ouchy) Antlaşmasına göre İtalya, On İki Ada'yı Osmanlı İmparatorluğu'na verecekti. Ancak adaların Yunanlar tarafından işgal edilebileceği düşüncesiyle Balkan Savaşı'nın sonuna kadar İtalyanlarda kalmasına karar verildi. Ancak İtalya, bu adaları Osmanlı İmparatorluğu'na vermekten vazgeçerek kendi topraklarına kattı. I. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı'ya dayatılan Sevr Planı ile On İki Ada ve Meis'in İtalya'ya bırakılması amaçlanmıştı. Sevr Planı'nın hayata geçirilememesinin ardından Lozan Antlaşması'nda da On İki Ada'nın İtalyan yönetiminde kalması teklif edilmiş ve bu madde kabul edilmiştir. II. Dünya Savaşı'nda İtalya'nın 1943'te teslim olmasından sonra İngilizlerin adaları alma girişimleri başarısızlığa uğradı. Denetimi ele geçirmiş olan Alman birlikleri, Mayıs 1945'te adalardan çıkarılabildi. Adaların yönetimi ise ancak 1947'de Paris Antlaşmasıyla resmen Yunanistan'a geçti. Ayrıca bakınız Rodos ve On İki Ada'nın işgali On İki Ada Türkleri Ege Adaları Kaynakça