Öncül, Çıldır

[bullvar_katip]

Öncül, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür. Tarihçe Öncül köyünün eski adı Tskarostavi (წყაროსთავი), Gürcüce iki kelimeden (წყარო: “pınar” ve თავი: “baş”) oluşan bir tamlamadır ve “pınar başı” anlamına gelir. Bu ad en eski Osmanlı kayıtlarında Zğarostav (زغارستاو) olarak geçer. 1928 tarihli Osmanlıca Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında köyün adı Zikaristav (زيقارستاو) olarak yazılmıştır. İçişleri Bakanlığı'nın 1968 tarihli Köylerimiz adlı yayınında ise köyün adı Zingaristav biçimini almıştır. Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde geçen köyün adı yabancı kökten geldiği için 1928’den sonra Öncül olarak değiştirilmiştir. Bugünkü Gürcistan’da da Tskarostavi adını taşıyan yerleşmeler vardır. [[Dosya:Javakheti Tskarostavi kathedral 1.jpg|küçükresim|300px|sağ|Tskarostavi Piskoposluğu'nun kilisesi olan Tskarostavi Katedrali, 1900.]] Tskarostavi, tarihsel Cavaheti’nin Tao-Klarceti bölgesi içinde kalan kesiminde yer alır. Köyün kuruluş tarihine ilişkin kesin bilgi yoktur. Bununla birlikte Tskarostavi’deki bir kilisenin 6. yüzyılda inşa edilmiş olması, buranın en geç bu yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Tskarostavi’deki bu kilise, buradaki piskoposluk merkezinin kilisesiydi. Tskarostavi Piskoposluğu, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin 13 piskoposluğu arasında yedinci sırada yer alıyordu. Bir derenin başında yer alan Tskarostavi, Kral Vahtang Gorgasali döneminden itibaren Gürcü Krallığı ve geç ortaçağda da Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçti. 1595 Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan ile Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 adlı Osmanlı tahririlerinde Tskarostavi, Çıldır livasında, Zğarostav adıyla Kenarbel nahiyesine bağlı bir köydü. Köyde iki adet keten tohumu yağı çıkaran bezirhane vardı. Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Tskarostavi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli’nin verdiği bilgiye göre Tskarostavi köyünde 57 hanede 437 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Köyün ortasında, Gelati Kilisesi’nden biraz daha küçük, ama ona benzeyen bir kilise vardı ve kilisedeki duvar resimleri tamamen korunmuştu. Tskarostavi, Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, 1918-1921 arasında Gürcistan sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında bu köyün de yer aldığı Ardahan ile Artvin bölgeleri Türk kuvvetleri tarafından fiilen ele geçirildi. Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’yla Tskarostavi köyü de Türkiye’ye bırakıldı. küçükresim|320px|sağ|Tskarostavi'deki köy kilisesinin kalıntıları. Eski piskoposluk merkezi olan Tskarostavi’de piskoposluk kilisesinin ilki 6. yüzyılda inşa edilmiştir. 10. yüzyılda yeniden inşa edilen Tskarostavi Kilisesi, kubbeli bir yapıydı. Bugün kilisenin olduğu yerde cami bulunmaktadır. Köydeki tarihsel yapılardan bir diğeri ise, tek nefli bir yapı olan köy kilisesidir. Piskoposluk kilisesinin kuzeyinde bulunan bu yapıdan geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Köyde ayrıca kare planlı bir kale (43 × 40 m) yer alır. Köyün merkezinin 1,7km güneyinde, bir tepenin eteğinde bulunan kale, tamamen yıkılmıştır. Ardanuç’un Bağlıca (eski adı Çedila) köyündeki Gürcü manastırının adı da Tskarostavi’dir. Coğrafya Öncül köyü, Ardahan il merkezine 64km, Çıldır ilçe merkezine 22km uzaklıktadır. Nüfus Kaynakça Dış bağlantılar Kategori:Çıldır belde ve köyleri