Orojenez

[bullvar_katip]

küçükresim|sağ|upright=1.36|Dünya'nın jeolojik bölgeleriOrojenez, İç kuvvetlerin ortaya çıkma şekillerinden birini ifade eden orojenez terimi dağ oluşumu anlamına gelir. (Oros = dağ; genese = oluşum) Orojenez, dağların kıtalara inşa edildiği başlıca mekanizmadır. Bir orojen veya orojenik kemer, bir kıta plakasını buruştuğunda ve bir veya daha fazla dağ sıraları oluşturmak için yukarı doğru itildiğinde gelişir; bu, topluca orojenez adı verilen bir dizi jeolojik süreci içerir. Plaka kenarlarında Dünya'nın litosferinin (kabuk ve en üst manto) hem yapısal deformasyonuna hem de bileşimsel farklılaşmasına yol açan bir olaydır. Fiziki Coğrafya küçükresim|upright=1.06|Bir biriktirici orojen oluşturmak için kıtasal bir levhanın altına bir okyanus levhası eklenmesi. Bir orojen oluşumu, okyanusun çökmesi (bir kıtanın toplanma orojeni için bir okyanus plakası üzerinde kuvvetli bir şekilde sürdüğü) veya çarpışma orojeni için iki veya daha fazla kıtanın kıta çökmesi yakınsaması gibi tektonik süreçlerle gerçekleştirilebilir. [6] Orojenez genellikle orojenik kuşaklar olarak bilinen uzun kavisli (Latin kavisli, "bir yay gibi bükmek") yapılar üretir. Genellikle, orojenik kayışlar, kayışın uzunluğu boyunca benzer özellikler sergileyen uzun paralel kaya şeritlerinden oluşur. Her ne kadar orojenik kuşaklar batma bölgeleri ile ilişkili olsa da, batma tektonizmi devam eden ya da geçmiş süreçler olabilir. Yavaşlayan tektonizm kabuğu tüketecek, litosferi kalınlaştıracak, deprem ve volkanlar üretecek ve birçok durumda ada yayları inşa edecektir. Bu ada yayları, bir biriktirme orojeni sırasında kıta kenarına eklenebilir. Öte yandan, dalma bölgeleri, lifosferik riftleme nedeniyle daha sonra yeniden işlenebilir ve bu da inceltilmiş orojenik kabuğun amfibolit ila granülit fasiyes metamorfizmasına yol açar. Orojenin süreçleri on milyonlarca yıl sürebilir ve ovalardan veya deniz tabanından dağlar inşa edebilir. Orojenik dağların topoğrafik yüksekliği izostazi prensibi ile ilgilidir, yani yukarı doğru bir dağ silsilesi (hafif, kıtasal kabuk malzemeden oluşan) üzerinde aşağı doğru yerçekimi kuvvetinin ve yoğun tarafından uygulanan kaldırma kuvvetinin dengesi altında yatan mantodur. Sıklıkla, orojene maruz kalan kaya oluşumları ciddi şekilde deforme olur ve metamorfizme uğrar. Orojenik süreçler derin gömülü kayaları yüzeye itebilir. Deniz tabanı ve kıyıya yakın malzeme, orojenik alanın bir kısmını veya tamamını kaplayabilir. Eğer orojenez iki kıtanın çarpışmasından kaynaklanıyorsa, çok yüksek dağlar ortaya çıkabilir (bakınız Himalayalar). Orojenik olay şu şekilde incelenebilir: tektonik yapısal bir olay olarak, coğrafi bir olay olarak kronolojik bir olay olarak. Orojenik olaylar: tektonik aktiviteye bağlı belirgin yapısal olaylara neden olur. belirli bölgelerdeki kayaları ve kabuğu etkiler. belirli bir süre içinde olmak. Orojen (veya "orojenik sistem") Genel olarak, yakınsak plaka kenarlarında iki ana tip orojen vardır. kıtasal yay magmatizmi veya ada yay terranlarının kıtasal kenar boşluklarına toplanması ile sonuçlanan bir kıta plakasının altındaki bir okyanus plakasının yitim ile üretilen toplama orojenleri; bir kıta bloğunun diğer kıta bloğunun altına düşmesi ile iki kıta bloğu arasında çarpışma ile üretilen çarpışma orojenleri. Bir orojen bir orojen üretir, ancak (dağ) menzilli bir ön-alan havza sistemi sadece pasif plaka kenarlarında üretilir. Ön havza, gelişmekte olan dağ kuşağı tarafından litosferin yüklenmesi ve ortaya çıkması nedeniyle, orojenin önünde oluşur. Havza, orojenik cephe ile göç eder ve erken çökelmiş ön havza çökeltileri, katlama ve itme işlemlerine kademeli olarak dahil olur. Ön toprak havzasında biriken çökeltiler esas olarak dağ silsilesinin aktif olarak yükselen kayalarının erozyonundan kaynaklanır, ancak bazı çökeltiler ön bölgeden türetilir. Bu havzaların çoğunun doldurulması derin deniz denizinden (fliş-tarzı) sığ sulara ve karasal (molas-tarzı) tortulara kadar zaman içinde bir değişim göstermektedir. Orojenik döngü Orojeni levha tektoniklerini içermesine rağmen, tektonik kuvvetler yer kabuğu deformasyonu,yer kabuğu kalınlaşması, yer kabuğu incelmesi ve yer kabuğu erimesi, magmatizma, metamorfizma ve mineralizasyon gibi çeşitli ilişkili olaylarla sonuçlanır. Spesifik bir orojeninin tam olarak nasıl olduğu, kıta litosferinin gücüne, reolojisine ve bu özelliklerin orojenez sırasında nasıl değiştiğine bağlıdır. Orojeniye ek olarak, orojeni (bir kez oluştuğunda) sedimentasyon ve erozyon gibi diğer işlemlere bağlıdır. Tekrarlanan sedimantasyon, birikme ve erozyon döngüleri, ardından gömülme ve metamorfizma ve daha sonra granit batolitler oluşturmak için kabuklu anateks ve dağ zincirleri oluşturmak için tektonik yükselme, orojenik döngü olarak adlandırılır. Örneğin Kaledonya Orojenisi, Laurentia’nın Doğu Avalonia ve erken Paleozoik'teki diğer eski Gondwana parçalarıyla kıtasal çarpışması nedeniyle bir dizi tektonik olayla ilgilidir. Kaledonya Orojeni bu olaylardan ve kendine özgü orojenik döngüsünün bir parçası olan çeşitli diğer olaylardan kaynaklanmıştır. Özet olarak, bir orojeni, birçok jeolojik işlem sırasında çakışan levha kenarlarında rol oynayan çakışan levha kenarlarındaki deformasyon, metamorfizma ve magmatizmanın bir bölümüdür. Her orojenin kendi orojenik döngüsü vardır, ancak kompozit orojenez çakışan levha kenarlarında yaygındır. Erozyon Erozyon, orojenik döngünün sonraki bir aşamasını temsil eder. Erozyon kaçınılmaz olarak çekirdek veya dağ köklerini (yüzeye birkaç kilometre derinlikten getirilen metamorfik kayalar) ortaya çıkararak dağların çoğunu yerinden taşır. Eş basınçlı hareketler, gelişen orojenin kaldırma kuvvetini dengeleyerek bazı toprağa gömülmüş şeylerin çıkarılmasına yardımcı olabilir. Akademisyenler, erozyonun tektonik deformasyon kalıplarını ne ölçüde değiştirdiğini tartışırlar (bakınız erozyon ve tektonik). Bu nedenle, eski orojenik kuşakların çoğunun son şekli, üst üste itilen ve orojenik çekirdekten uzaklaşan genç çökeltilerin altında sırayla kristalimsi metamorfik kayaçların uzun bir kavisli şerididir. Bir orojeni neredeyse tamamen aşınabilir ve sadece orojenez izleri taşıyan (eski) kayalar üzerinde çalışarak tanınabilir. Orojenler, genellikle kenet kuşağı veya daldırma kayma fayları tarafından ayrılan, deforme olmuş kayaların arazileri veya blokları ile sonuçlanan belirgin bir doğrusal yapıya sahip uzun, ince, kavisli kaya parçalarıdır. Bu kayma fayları, kısaltılmış orojenin çekirdeğinden kenar boşluklarına doğru nispeten ince kaya dilimlerini (nap veya yanal itme bloğu olarak adlandırılır ve tektonik levhalardan farklıdır.) taşır ve kıvrımlar ve metamorfizmanın gelişimi ile yakından ilişkilidir. Biyoloji 1950’lerde ve 1960’larda biyocoğrafya (insan dışında var olan canlı biyolojik zenginlikleri dağılımı ve dönüşümü çalışması) coğrafya ve okyanus sırtları, plaka tektoniği teorisine büyük katkıda bulundu. Çok erken aşamada bile, atmosferin bileşimini etkileyerek okyanuslardaki yaşamın varlığında etkili oldu. Deniz tabanlarının dağılımı ve ortadan kalması için okyanusların varlığı büyük öneme sahiptir. Dağ oluşumu küçükresim|upright=1.14|Bir örneği, ince cidarlı deformasyon ( itme fay arasında) Sevier orojenezini içinde Montana . Tekrarlanan beyaz Madison Kireçtaşı'nı ön planda bir örnekle (mesafeyle sıkışır) ve diğeri de resmin sağ üst köşesine ve tepesine dikkat edin. küçükresim|upright=1.14|Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan görüldüğü gibi Sierra Nevada Dağları ( delaminasyon sonucu ) . İlk olarak dağ oluşumu mekanizma ile başlar. "Dağ kompleksleri, deniz tabanının dağılımı, litosferdeki plakaların kayması, fayların evrimi ve çarpışması birleştiğinde ayrılmamış kıta sınırları ile tektonik tepkilerin düzensiz tekrarlanışıdır." -Peter J Coney Şimdiki büyük orojenler genelde günümüz kıta sınırlarında bulunur; Amerika’da Alleghenian (Appalachian), Laramid ve Andean orojenleri buna örnek verilebilir. İç tortul havzalara ve de deforme ve metamorfoz kayaçları temsilen Algoman, Penokean ve Antler eski inaktif orojenler örnek verilebilir. Okyanus ortası sırtları ve Doğu Afrika’daki rift alanları gibi, altındaki sıcak manto ile ilgili termal yukarı çekme nedeniyle dağlara sahiptir; bu termal yukarı çekme ya da diğer adıyla yüzdürme dinamik topoğrafya olarak bilinir. San Andreas Fayı benzeri yer edinen kaymalı orojenlerde, sınırlayıcı eğimler, lokalize kabuk kısalması ve plaka sınırı genişliğinde bir orojeni olmayan dağ oluşumu bölgelerini oşuşturur. Sıcak noktalar; volkanizma, mevcut tektonik plaka sınırları üzerinde görünmeyen dağların ve dağ zincirlerinin oluşumunu sağlar, ancak tektonizmanın ürünüdür. Bölgeler ayrıca, astenosferik mantoya damlayan bir kısım soğuk litosferik kök, litosferin yoğunluğunu azaltan ve yüzen orojenik litosferin yükselimi ve litosferin delaminasyonunun sonucunda yükselme yaşayabilir. Bunun bir örneği Kaliforniya’daki Sierra Nevada’dır. Dağ fayındaki blok aralığa neden olan altlarında orojenik kök delaminasyonu sonra da bol mağmatizmadaki yükselmedir. Son olarak, epirojenez ile ilgili aşırı sık katlanma, metamorfizma veya deformasyon olmadan kıtaların bölümlerinin büyük ölçekli bölümlerinin dikey yönde hareketleri yerel topografik yükseltiler oluşturabilir. Mound Rundle daldırma katmanlı kayalarda bir dağ kesimine Trans-Kanada karayolu üzerinde Banff ve Canmore arasında klasik bir örnek sağlar. Milyonlarca yıl önce gerçekleşen çarpışma, okyanus kabuğunun yatay katmanlarını 50 ile 60 derecelik bir açıyla itme gösteren eski bir orojene neden oldu. Kavram tarihi Jeolojik kavramların gelişmesinden önce 19. Yüzyılda, dağlardaki deniz fosillerinin varlığı İncil’de tufanın bir sonucu olarak açıklanmıştır. Bu durum Hristiyan yazarları neoplatonik düşünceyle etkiledi. 13. yüzyıl Dominik bilgini Büyük Albert, erozyonun meydana geldiği bilindiği için, yeni dağların ve diğer kara kütlelerinin itildiği veya toprağın sonunda olmadığı bir sürecin gerektiğini; dağlardaki deniz fosillerinin belli bir zaman deniz tabanında olduğunu savundu. Orojenez, Amanz Gressly (1840) ve Jules Thurmann (1854) tarafından dağ yüksekliklerinin oluşumu tabiri olarak kullanıldı. Çünkü dağ oluşumu o zamana kadar süreçleri tanımlamak için kullanıldı. Elie de Beaumont (1852) orojenezi tanımlamak için “mengene çeneleri” teorisini kullandı, ancak orojenik kayışlar tarafından oluşturulan ve içerdiği gizli yapılardan ziyade yükseklik ile daha fazla ilgiliydi. Esasen onun teorisi dağların belirli kayaların sıkılmasıyla oluştuğunu öne sürüyordu. Eduard Suess (1875) kayaların yatay hareketinin önemini kabul etti. Öncü bir jeosenklin kavramı veya katı toprağın aşağı doğru ilk eğilimi, James Dwight Dana’yı sıkıştırma kavramını öne atmaya zorladı. Dağ binasını içeren teoriler de. Öne sürülen, Dana’nın bu daralmanın Dünya’nın soğumasından kaynaklandığına dair varsayımına indirgeyebiliriz. Dünya’nın soğuma teorisi, 1960’lara kadar çoğu jeolog için kabul gören bir fikirdi. Orojenez bağlamında, astenosfer veya manto içindeki konveksiyon kabuktaki dikey hareketin savunucuları tarafından tartışıldı. Gustav Steinmann (1906), çökeltilere bir flysch ve molasse geometrisi ile tanımlanan Alp tipi orojenik kuşak de dahil olmak üzere ofiyolit dizileri, tholeiitik bazaltlar ve nappe tarzı katlama yapısı gibi farklı orojenik kuşak sınıflarını tanıdı. Orojeni tanımak açısından, Leopold von Buch (1855), orojenlerin en yeni deforme olan kayaç ile eski deformeye maruz kalmamış kaya arasında basamaklandırılarak belirli bir zaman içinde yerleştirilebileceğini öne sürdü. Günümüzde hala kabul gören bu fikir, radyometrik tarihlendirme ile yaygın olarak kullanıldı. Avrupa ve Kuzey Amerika’nın orojenik kuşaklarındaki metamorfik farklılıklardan elde edilen gözlemlere dayanılarak, H. J. Zwart (1967) Kordillerotip, Alpinotip ve Hercynotype olmak üzere tektonik düzen ve biçim olarak önerdi. Önerisi tarafından revize edildi. W. S. Pitcher granit oluşumu ile ilişkilendirdi. A. L. Cawood (2009) kategorize orojenik kuşakları üç tipe ayırdı: toplama, çarpışma ve intrakratonik. Hem yığılmanın hem de çarpışan orojenlerin yakın olarak plaka sınırlarında meydana geldiğine dikkat çekildi. Buna karşılık, Hercynotype orojenler genellikle intrakratonik, intrakontental, genişlemeli ve aşırı sıcak orojenlerle benzer özellik gösterir. Bunların hepsi birleşik plaka kenar boşluklarında kıta dekolmanı sistemlerinde gelişir. 1. Ark volkanizması için bir kıta plakasının altında okyanus plakasının kayboluşu ile üretilen yığın orojenler. Bunlar >30 yüksek termal gradyanlarında kireç-alkali magmatik kayalar ve yüksek T/düşük p metamorfik fasiyes sırası hakimdir. Genel bir ofiyolit, migmatik ve abisal tortu eksikliği vardır. Tipik örneklerin tümü, çevre-Pasifik orojenik içeren kıtasal yaylardır. 2. Ark volkanizması olmadan bir kıta bloğunun diğer kıta bloğunun altına batırılmasıyla üretilen çarpışma orojenleri. Bunlar,