Oskanca

[bullvar_katip]

Oskanca, Güney İtalya'da konuşulmuş soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir. İtalik dillerin Osko-Umbriya veya Sabel koluna mensuptur. Oskanca bu sebeple Umbriyacayla yakın akrabadır. Oskanca; Samnitler, Aurunklar (Ausonlar) ve Sidikinler de dahil olmak üzere bir dizi kabile tarafından konuşumuştur. Son iki kabile genellikle "Oski" adı altında gruplandırılmıştır. Oskan grubu; Osko-Umbriya veya Sabel ailesinin bir parçasıdır, Oskanca'yı ve sadece Ortadoğu İtalya'nın küçük kabilelerinden Hernikler, Marrukinler ve Pelinyi tarafından bırakılan yazıtlardan bilinen üç varyantı (Hernikçe, Marrukince ve Pelinyice) içerir. Etrüsk alfabesinden uyarlanan Merkez Oskan alfabesi, MÖ 5. yüzyıldan muhtemelen MS 1. yüzyıla kadar Campania ve çevresindeki bölgelerde Oskancayı yazmak için kullanıldı. Kanıtları bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Osco_diffusione.gif|alt=|küçükresim|290x290pik|MÖ 5. yüzyılda Oskanca Oskanca MÖ 5. yüzyıla kadar uzanan yazıtlardan biliniyor. En önemli Oskanca yazıtları Tabula Bantina, Tabula Osca (Oskanca Tableti) ve Cippus Abellanus'tur. Puglia'da, Teanum Apulum'da eski para biriminin Oskancada yazıldığına dair kanıtlar var (MÖ 300'ün öncesine işaret ediyor). Pompeii duvarlarındaki Oskanca grafitiler, MS 1. yüzyıla doğru en az bir kentsel çevrede devamlılığın olduğunu gösteriyor. 2017 itibarıyla toplamda son yıllardaki seri bir artışlarla birlikte toplamda 800 Oskanca yazı bulundu. Oskanca; "yerli" Oskanca yazısı, Yunanca temelli Güney Oskanca yazısı ve nihayetinde baskın gelen Roma Oskanca yazısı da dahil olmak üzere zaman ve mekana göre çeşitli yazılarla kullanıldı. Ölüşü Güney İtalya'nın kıyı bölgelerinde Oskancanın MÖ 400'ten MÖ 100'e kadarki üç yüz yıllık Yunanca iki dilliliğinde hayatta kaldığı düşünüldü. Bu da onu, bir dilin ne baskın olduğu ne de diğerinin öldüğü "olağandışı ve istikrarlı bir toplumsal çokdillilik olayı" yapıyor fakat Roma dönemi boyunca hem Oskanca hem de Yunanca, eski Yunanca lehçelerinin devamı niteliğindeki Griko'nun tartışmalı olasılığı dışında, Güney İtalya'dan aşamalı olarak silinecekti. Oskancanın kullanımı Sosyal Savaş sonrasında azaldı. Oskanca konuşma bölgesindeki şehirlerde bulunan grafitiler dilin günlük kullanımda kaldığını gösteriyor. Dilin günlük kullanımını destekleyen kanıtlardan biri, MS 62 depreminden sonra yeniden inşa edilen ve bu yüzden de MS 62-79 yılları arasında yazılmış olması gereken Pompeii duvarlarındaki Oskanca grafitilerin varlığıdır. Diğer akademisyenler, Roma kolonizasyonun ardından halk yazıtlarının yok oluşunu öne sürerek bunun Oskancanın hayatta kalmasına dair güçlü bir kanıt olmadığı fikrindeler. İki dilin farklı şartlar altında aynı anda var olması da olasılıklar dahilindedir. Latince siyasi, dini ve yönetimsel önem taşırken Oskanca "düşük" seviyeli bir dil olarak görülmüş olabilir. Bu fenomene iki dillilikli diglosya (iki dillilik) denir. MS 1. yüzyıldan kalma bazı Oskanca grafitiler var ama Latince konuşan Roma vatandaşlarının Latince konuşmayan atalarının olduğu İtalya'dan kanıt bulunması nadir bir durumdur. Genel özellikleri Oskanca konuşanlar Latium nüfusuyla yakın temas halindeydiler. Önemli Oskan yerleşimlerinin yakınlarında Eski Latince yazılar keşfedildi. Örneğin; Garigliano Kasesi, bir zamanlar büyük bir Oskan yerleşim yeri olan Capua'ya 40 kilometreden daha az bir mesafede, Minturnae yakınlarında bulundu. Fazlaca çarpıcı fark olsa da ve Latincedeki birçok ortak kelime grubu eksik veya tamamen farklı bir biçimde olsa da Oskanca ve Latince arasında birçok benzerlik vardır. Örneğin; Latince volo, velle, volui ve diğer Ön Hint-Avrupacadaki *wel- (istemek) kökünden gelen biçimler *gher (arzulamak) kökünden gelen kelimelerle ifade edilmişti: Latince volent kelimesine karşılık Oskanca herest ('ister, arzular', Almanca soydaşı 'begehren', İngilizce soydaşı 'yearn'). Yer kelimesi, İtalyan dilbilimci Alberto Manco'nun hayatta kalan yerel bir yer ismine bağladığı bir hapax olan slaagid (yer) ile ifade edilmişti. Latince locus kelimesinin uzak soydaşıdır ve ikisi de Ön İtalik'teki "stlokos"tan türemiştir. Sesbilimde de, Oskanca Latince'ye göre bir dizi açık farklılık sergilemiştir. Bu nedenle; Latincedeki 'qu' yerine Oskancada 'p' yer alır (Osk. pis, Lat. quis) (Kelt dillerindeki P-Keltik/Q-Keltik bölünmesine benzer), Latincedeki 'v' yerine Oskancada 'b' yer alır, Latincedeki orta 'b' veya 'd' yerine Oskancada 'f' yer alır (Osk. mefiai, Lat. mediae). Oskanca, bilinen tüm İtalik dillerin en muhafazakarı olarak görülür ve tasdiklenmiş Hint-Avrupa dilleri arasında, ikili ünlülerin bozulmadan miras alınarak ünlü sisteminin korunmasında yalnızca Yunancayla rekabet eder. Yazı sistemi bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Linguistic Landscape of Central Italy.png/400px-Linguistic Landscape of Central Italy.png|küçükresim|400x400pik| Roma'nın genişlemesinin başlangıcında Orta İtalya'nın dilsel manzarası Alfabe Oskanca aslen Etrüsk alfabesinden türetilen (veya onunla aynı kökten gelen) Eski İtalik yazılarından biri olan belirli bir "Oskanca alfabesi" ile yazılmıştır. Daha sonraki yazıtlar Yunan ve Latin alfabeleriyle yazılmıştır. "Etrüsk" alfabesi Oskiler muhtemelen MÖ 7. yüzyılda arkaik Etrüsk alfabesini sahiplendi ancak alfabenin tanınabilir bir Oskanca varyantı yalnızca MÖ 5. yüzyıldan itibaren kanıtlandı; sembol envanteri, Í ve Ú olarak yazılan I ve U'nun düşürülmüş varyantlarının tanıtımıyla klasik Etrüsk alfabesini genişletti. Ú, Oskancadaki /o/'yu temsil etmek için kullanılırken U, /u/ için ve Oskancada ~[uː] olmak üzere bir ses kayması geçiren tarihsel uzun */oː/ için kullanıldı. alt=Français : Alphabet osque accompagné de la prononciation et des lettres latines équivalentes.|Fransızca : Alfabe osque acompagné de la prononciation et des lettres latines équivalentes. Yerel alfabenin Zsi [ts] olarak telaffuz edilir. Ú ve Í, U ve Inin türevleridir ve en eski yazılarda görünmez. Ú bir tür o sesini ve Í yüksek-orta [ẹ] sesini temsil eder. Ünlülerin çiftlenmesi uzunluğu belirtir ancak uzun bir I, IÍ olarak yazılır. "Yunan" alfabesi Yunan alfabesiyle yazılan Oskanca, biri yerel alfabenin Hsi diğeri de Vsi olmak üzere iki eklenti dışında standard alfabeyle aynıydı. η ve ω harfleri bir nicelik belirtmez. Bazen, ηι ve ωϝ kümeleri sırasıyla ikili ünlü /ei/ ve /ou/ seslerini temsil ederken ει ve oυ kümeleri yerel alfabenin tekli ünlü /i:/ ve /u:/ seslerini temsil eder. Başka zamanlar ει ve oυ ikili ünlüler için kullanılırken o /u:/ sesi için kullanılır. "Latin" alfabesi Latin alfabesiyle yazıldığında Oskanca Zsi [ts] sesini değil, alfabedeki ile benzer yazılan [z] sesini temsil eder. Harf çevirisi Oskanca yazıtlarından alıntı yapıldığında, "Oskanca" alfabesindekileri Latin kalın harflerine, "Latin" alfabesindekileri Latin italik harflerine ve "Yunan" alfabesindekileri modern Yunan alfabesine çevirmek geleneksel olan yöntemdir. Üç alfabenin de harfleri küçük harflerle gösterilir. Seslerin tarihi Ünlüler Ünlüler ns ve nct'den önce (ikincisinde n kaybolur) ve muhtemelen nf ve nx'den önce de düzenli olarak uzatılır. İçtürem (sestürem), bir akıcı veya genizsil ile başka bir ünsüz arasında, öncesinde veya sonrasında bir ünlünün gelişmesi, Oskancada sıklıkla görülür; diğer (akıcı/genizsil olmayan) ünsüz önce gelirse yeni ünlü önceki ünlüyle aynı olur. Diğer ünsüz sonra gelirse yeni ünlü sonraki ünlüyle aynı olur. Tekli ünlüler A = Kısa a çoğu yerde bulunur. Uzun ā başlangıç veya orta yerde bulunur. Son ā, [ɔ:] ile benzer ses çıkarmaya başlar, böylece ú veya nadiren u şeklinde yazılır. E = Kısa e "genellikle" değişmez; orta hecede bir dudaksıldan önce u veya i olur ve başka bir sesli harften önce e, í ile yazılmış yüksek orta [ẹ]'ye yükselir. Uzun ē benzer şekilde, yazılı í veya íínin sesi olan yüksek orta [ẹ]'ye yükseltir. I = Kısa i yazılırken í olur. Uzun ī, i ile yazılır, ancak çiftlenerek yazıldığında uzunluk işareti olarak ií diye yazılır. O = Kısa o çoğunlukla değişmeden kalır ve ú diye yazılır; son sesteki -mden önce, daha çok u gibi olur. Uzun ō, u veya uu ile gösterilir. U = Kısa u genellikle değişmez; t, d, nden sonra ses iunun sesine dönüşür. Uzun ū genellikle değişmez; tek hecelerde ī sesine dönüşmüştür ve son hecelerde ī sesine dönüşmüş de olabilir. İkili ünlüler İkili ünlülerin sesleri değişmeden kalır. Ünsüzler S Oskancada ünlüler arasındaki s, Latince ve Umbriyacada olduğu gibi rotasizme uğramadı ama ötümlüydü ve /z/ sesi haline geldi. Fakat ünlüler arasında orijinal rs kümesi, ya önceki ünlüyü uzatan basit bir r'ye ya da Latincedeki gibi uzun bir rr'ye dönüştü ve kelimenin sonunda orijinal rs, tıpkı Latince'de olduğu gibi r oldu. Latince'den farklı olarak, s'ler sm, sn, sl ünsüz kümelerinden ne Oskancada ne de Umbriyacada düşürülmez. Umbriyaca sesna "akşam yemeği", Oskanca kersnu' ve Latince cēna. Oskanca metinlerden örnekler Cippus Abellanus'tan Latince: Türkçe: Tabula Bantina'dan İlk paragraf toplam altı paragraftan 3-8. satırlar (ilk birkaç satır açık bir şekilde okunamayacak kadar hasarlı): Türkçe: Notlar: Oskanca carn- "parça, bölüm", Latincedeki carn- "et" (İngilizce'deki carnivore) ile ilgilidir; Hint-Avrupacadaki 'kesmek' anlamına gelen *ker- kökünden gelir - belli ki Latince kelime aslen '(etin) parçası' demekti. Oskanca tangin- "yargı, rıza" İngilizce "think" ile ilgilidir. İkinci paragraf = 8-13. satırlar. Bu ve sonraki paragrafta, meclisin bir temyiz mahkemesi olarak yargısal işlevi tartışılmaktadır: Türkçe: Üçüncü paragraf = 13-18. satırlar Latince: Türkçe: Vibius Adiranus'un Vasiyeti Oskanca: Türkçe: Ayrıca bakınız Antik İtalya halkları Kaynakça Kaynaklar Ek kaynaklar Dilbilimsel Anahatlar : Prosdocimi, AL 1978. "L'osco". Lingue e dialetti dell'Italia antica'da, bir cura di Aldo Luigi Prosdocimi, 825-912. Popoli ve Civiltà dell'Italia antica 6. Roma - Padova: Biblioteca di storia patria. Çalışmalar : Planta, R. von 1892-1897. Grammatik der oskisch-umbrischen Dialekte. 2 voll. Strassburg: K. J. Trubner. Buck, C. D. 1904 [1979/2]. A Grammar of Oscan and Umbrian. Boston: Ginn & Company. Cooley, Alison E. 2002. "The survival of Oscan in Roman Pompeii." Becoming Roman, writing Latin? : literacy and epigraphy in the Roman West. Journal of Roman Archaeology. . 54951998. Fishman, J.A. 1967. "Bilingualism with and without diglossia; diglossia with and without bilingualism." Journal of Social Issues 23, 29-38. Pisani, Vittore. 1964. Le lingue dell'Italia antica oltre il Latino. Rosenberg & Sellier. Lejeune, Michel. "Phonologie osque et graphie grecque". In: Revue des Études Anciennes. Tome 72, 1970, n°3-4. pp.271–316. McDonald, Katherine. 2012. "The Testament of Vibius Adiranus." Journal of Roman Studies, 102, 40-55. . Salvucci, Claudio R. 1999. A Vocabulary of Oscan: Including the Oscan and Samnite Glosses. Southampton, PA: Evolution Publishing. Untermann, J. 2000. Wörterbuch des Oskisch-Umbrischen. Heidelberg: C. Winter. McDonald, Katherine. 2015. Oscan in Southern Italy and Sicily: Evaluating Language Contact in a Fragmentary Corpus. Cambridge: Cambridge University Press. . Schrijver, Peter. 2016. "Oscan Love of Rome". Glotta 92 (1): 223–26. Machajdíková, Barbora; Martzloff, Vincent. "Le pronom indéfini osque pitpit "quicquid" de Paul Diacre à Jacob Balde: morphosyntaxe comparée des paradigmes *kwi- kwi- du latin et du sabellique". In: Graeco-Latina Brunensia. 2016, vol. 21, iss. 1, pp.73–118. 2336-4424 . Petrocchi, A., Wallace, R. 2019. Grammatica delle Lingue Sabelliche dell’Italia Antica. München: LINCOM GmbH. [ed. inglese. 2007] Metinler Clackson, James. 2011. The Blackwell history of the Latin language. Geoffrey C. Horrocks. Malden, MA: Wiley-Blackwell. . 126227889 Janssen, H.H. 1949. Oscan and Umbrian Inscriptions, Leiden. Vetter, E. 1953. Handbuch der italischen Dialekte, Heidelberg. Rix, H. 2002. Sabellische Texte. Heidelberg: C. Winter. Crawford, M. H. et al. 2011. Imagines Italicae. London: Institute of Classical Studies. Franchi De Bellis, A. 1988. Il cippo abellano. Universita Degli Studi Di Urbino. Del Tutto Palma, Loretta. 1983. La Tavola Bantina (sezione osca): Proposte di rilettura. Vol. 1. Linguistica, epigrafia, filologia italica, Quaderni di lavoro. Del Tutto Palma, L. (a cura di) 1996. La tavola di Agnone nel contesto italico. Atti del Convegno di studio (Agnone 13-15 aprile 1994). Firenze: Olschki. Franchi De Bellis, Annalisa. 1981. Le iovile capuane. Firenze: L.S. Olschki. Murano, Francesca. 2013. Le tabellae defixionum osche. Pisa ; Roma: Serra. Decorte, Robrecht. 2016. "Sine dolo malo: The Influence and Impact of Latin Legalese on the Oscan Law of the Tabula Bantina". Mnemosyne 69 (2): 276–91. Dış bağlantılar "Languages and Cultures of Ancient Italy. Historical Linguistics and Digital Models ", Project fund by the Italian Ministry of University and Research (P.R.I.N. 2017) Tabula Batina'nın resmi Kategori:Samnitler Kategori:Osko-Umbriya dilleri Kategori:Antik İtalya dilleri Kategori:İtalik diller