Paleo-Kızılderililer

bullvar_katip · 28 Mayıs 2024

[[Dosya:Glyptodon old drawing.jpg|sağ|thumbnail|280px| Litik insanlar veya Paleo-Kızılderililer Amerika'nın bilinen ilk yerleşik insanlarıdır. Aşamanın adı taştan yapılma araçların balık sırtı şeklinden gelmektedir.]] Paleo-Kızılderililer, Paleokızılderililer veya Paleoamerikalılar, Geç Ploistosen’de Buzul çağlar’ının son bölümü sırasında Amerikaya göç eden, daha sonra yerleşen Amerikanın yerli halklarına verilen sınıflandırıcı bir terimdir. Ön ek "paleo-" Yunanca “eski” veya “antik” anlamına gelen palaios (παλαιός) sıfatından gelmektedir. Paleo-Kızılderililer terimi Batı yarıkürede özellikle litik dönemi ifade eder ve Paleolitik teriminden farklıdır. Kanıtlar, günümüzden 47.000 ve 14.000 yıl önceki bir aralıkta (MÖ 45.000-12.000) var olan (Beringia) adındaki kara ve buz köprüsü üzerinden büyük baş hayvan avcılarının Avrasya'dan Kuzey Amerikaya Bering Boğazını kullanarak geçtiğini düşündürmektedir. Küçük gruplara ayrılmış olarak Avcı ve toplayıcıların çok büyük otobur sürüleri ile Alaskanın içlerine göç etmişlerdir. Günümüzden 18.500 ile 15.500 önceki yıllar arasında (MÖ 16.500-13.500) Pasifik okyanusu kıyısı ve Kuzey Amerika vadileri arasında buz içermeyen koridorlar oluştu. Bu durum insanlar tarafından takip edilen hayvanların bu aralıktan güneye göç etmelerine izin verdi. İnsanlar yayan olarak veya kıyı boyunca ilkel sallarla yolculuklarını gerçekleştirdi. Bu konu ile ilgili olarak Yeni Dünyanın insanlarının yerleşimlerinin kesin tarihlendirmeleri ve rotaları konusunda tartışmalar halen devam etmektedir. Taş aletler, özellikle sivri uçlu aletler ve kazıyıcılar, Amerika kıtasında ilk insani etkinliklerin temel kanıtlarıdır. İşlenmiş litik pulcuklu aletler kültürel aşamaları sınıflandırmak için arkeologlar ve antropologlar tarafından kullanılan aletlerdir. Bilimsel kanıtlar Kızılderilileri Asyalı etnik gruplara; özellikle doğu Sibiryalı yerli halklara bağlamaktadır. Amerikanın yerli halkları Amerikanın yerel dilleri, kan gruplarının dağılımı ve DNA gibi moleküler veriler tarafından yansıtılan genetik kompozisyonu ile Sibiryalı halklara bağlanmaktadır. En az iki ayrı göçün olduğuna dair kanıtlar mevcuttur. MÖ 8000-7000 arasında (Günümüzden 10.000-9.000 yıl önce) iklim bir düzene girdi; bu durum nüfus artışına, litik teknolojide gelişmelere ve yerleşik hayata daha yoğun bir geçişe yol açtı. Amerikaya Göç küçükresim|sol|300px|Modern İnsanın Afrika Kökenli Olduğu iddiasındaki teoriye göre çizilen İnsanların İlk Göç Yolları Haritası. Paleo-Kızılderililer’in Amerika’ya yerleşmeleri -kesin tarihlendirmeler ve göç rotaları da dahil olmak üzere- hakkında araştırma ve tartışmalar devam etmektedir. Geleneksel teoriye göre, son buzul çağında deniz seviyesinin ciddi biçimde düşmesi sonucu ilk göç edenler Beringia kara köprüsü üzerinden doğu Sibirya’dan günümüzdeki Alaska bölgesine 40.000 ile 17.000 yıl önceki bir aralıkta göç etmişlerdir. Bu insanların buzullar arasındaki geçitler boyunca günümüzde nesli tükenmiş Buzul çağı megafaunası peşinde ilerlediklerine inanılıyor.. İddia edilen başka bir rotaya göre ise ya yayan olarak ya da bir sal ile Pasifik kıyısı boyunca Güney Amerika’ya kadar ulaştıklarıdır. Son buzul çağında deniz seviyesinin metrelerce çekilmesi sonucu bu ikinci tez ile ilgili iddialarına ait kanıtların denizin altında kaldığı düşünülmektedir. Arkeologlar Paleo-Kızılderililerin Beringia üzerinden günümüzden 40.000 ile 16.500 yılları arasında göç ettikleri üzerinde tartışmaktadır. Bu tarih dönemi bir tartışma kaynağıdır ve bu konuda tartışmalar yıllarca sürecek gibi gözükmektedir. Son buzul çağının son dönemlerinde; günümüzden yaklaşık olarak 16.000 -13.000 önceki yıllar arasında, Amerika’nın insanlar tarafından yerleşime açılmasının kökeninin Orta Asya’dan gelen insanlara dayandığına dair iddialarda bir fikirbirliği oluşmuştur. Ancak Paleo-Kızılderililerin kökenleri konusunda; Avrupa'dan gelmelerini de içeren farklı teoriler mevcuttur. Paleo-Kızılderililerin Dönemleri [[Dosya:High res mastodon rendering.jpg|küçükresim|sağ|240px|Mammut americanum (Amerikan mastodonu) insan faaliyetleri veya iklim değişikliklerine bağlı olarak günümüzden 12.000 ile 9.000 yıl öncesinde nesli tükendi. Son yıllarda insan ve iklim kaynaklı etkilerin bir karışımının buna neden olduğu düşünülmektedir. Bakınız Kuaterner'de yok olma olayları veya Holosen yok oluşu]] Alaska’daki bölgelerde Paleo-Kızılderililere ait ilk bulgular bulunmuştur, ve akabinde kuzey Britanya Kolumbiyası, batı Alberta ve Yukonda Old Crow Düzlükleri bölgesindeki alanlarda bu bulgulara rastlanmaya devam edilmiştir. Paleo-Kızılderililer zaman içinde tüm Amerikaya dağıldılar. Bu insanlar geniş bir coğrafyaya dağıldılar; böylece yaşam biçimlerinde bölgesel farklılıklar meydana geldi. Ne var ki, tüm gruplar ortak bir taş alet üretim, yongalama stili ve tanımlanabilir bir gelişimi paylaşmıştır. Bu erken dönem Paleo-Kızılderililer yaklaşık olarak 20 ile 60 kişi arasında oluşan aileler tarafından yapılmış litik aşındırma alet çalışmaları tüm Amerika boyunca bulunmuştur. Yılın ılık aylarında yiyecek boldu. Göller ve nehirler çeşitli balık, kuş ve suda yaşayan memeliler ile doluydu. Ormanlar ve sulak alanlar yemiş, üzüm ve yenilebilir köklerle doluydu. Sonbaharda kış için yiyecek depolamak ve kışlık giyecek hazırlamak ile uğraşıyorlardı. Kış süresince kıyıda balıkçılık yapan gruplar iç bölgelere avlanmaya ve yiyecek bulmaya geliyordu. Son buzul çağında iklim değişiklikleri hem bitki hem de hayvan topluluklarında değişikliklere neden oldu. Gruplar kaynakların azalması veya yeni kaynakların keşfiyle sürekli olarak yer değiştiriyordu. Small bands utilized hunting and gathering during the spring and summer months, then broke into smaller direct family groups for the fall and winter. Family groups moved every 3–6 days, possibly covering up to a year. Beslenme genellikle yeterli ve eğer avlanma başarılı olursa protein açısından zengindi. Giyinme aynı zamanda barınma içinde kullanılan farklı av hayvanı derileriydi. Erken ve Orta dönem Paleo-Kızılderililer dönemleri sırasında, bu insanların, günümüzde nesli tükenmiş megafauna hayvanlarını avlayarak yaşamlarını sürdürdü. Büyük buzul çağı memelileri dev kunduzlar, step bizonu, Misk sığırı, mastodon, yünlü mamut ve Kuzey Amerika ren geyiğiydi. [[Dosya:Folsom point.png|sol|140px|thumb |Folsom sivri uçlu aleti.]] Yaklaşık olarak MÖ 11.500 yıl önce ortaya çıkan Clovis kültürünün hayatta kalmak için megafaunaya ihtiyaç duymadığı açıktı. Daha küçük düzeyde bir bölgesel bir oyun, suda yaşayan memeliler ve çeşitliliği olan floradan oluşan karmaşık bir bölgesel baskın stratejisi uyguladılar. Paleo-Kızılderili gruplar yetenekli avcılardı ve çok çeşitli aletler taşıyorlardı. Bunların içinde sivri uçlu ve kesme ve saklama için de aletler vardı. Çok farklı kaynaklardan elde edilen sivri uçlu aletler ve çekiç taşlarının ticaretinin yapıldığı ve farklı yerlere taşındığı tespit edilmiştir. Taş aletlerin Kuzey Dakota ve Kuzeybatı Toprakları’ndan Montana ve Wyoming’e ticaretinin yapıldığı ya da taşındığı bulgulanmıştır. Britanya Kolumbiyasının iç kısımlarından Kaliforniya kıyısına giden ticaret rotaları bulunmuştur. Kıtanın kuzey yarısını kaplayan buzullar günümüzden 17.500 ile 14.500 yıl önce erimeye başlayarak ortaya yeni ülke çıkardı. Aynı zaman diliminde dünyadaki büyük memelilerin çoğunun soyu tükenmeye başladı. Kuzey Amerika’da develer ve atlar yok oldu; atlar İspanyol askerler tarafından getirilene kadar; 15. yüzyılın sonu, Amerika’da görülmedi. Kuaterner'de yok olma olayları meydana gelirken geç dönem Paleo-Kızılderililer hayatta kalmak için başka seçenekler üzerinde yoğunlaştı. MÖ 10.500-9.500 yılları arasında avcı gruplar bizon gibi küçük hayvanlara yöneldi. Bizon avına dair bilinen en erken gelenek Folsom insanlarına aittir. Folsom insanları yılın büyük bölümünde küçük gruplar halinde hareket etmekteydi. her yıl aynı kaynakların bulunduğu yerlerde buluşuyorlardı. O bölgede kamp kuruyor ve hazırlanıyorlardı. Paleo-Kızılderililer çok kalabalık değildi. Arkaik dönemler Ana Makale:Kolomb öncesi Amerika [[Dosya

overty Point gorgets atlatl weights HRoe 2009.jpg|küçükresim|sağ|180px|Poverty Point'ten çıkarılan Atlatl ağırlıkları ve aletler.]] Amerika'daki Arkaik Dönemler daha sıcak bir iklim değişikliği ve en son megafaunanın ortadan kayboluşunu gördü. İnsan topluluklarının o dönemde büyük kısmı çok hareketli avcı-toplayıcılardı ancak tek tek bazı gruplar onlara yakın kaynaklara yakın yerlere yerleşmeye başladı. Bu şekilde geçen zaman içinde bu biçimde yerleşmeler Arkaik Güneybatı Sahası, Paleo-Artik Sahası, Poverty Point Sahası, Dalton Sahası,Plano kültürleri gibi örneklere yol açtı. Bu bölgesel adaptasyonlar, daha az avlama ve toplamaya bağımlılık ve daha karmaşık küçük bir ekonomi, balıkçılık, mevsimsel sebze üretimi ve hasatı yapılan ekili ürünlerle birer norm olacaktır. Birçok grup avcılığa devam etti ancak avcılık gelenekleri hem çok çeşitlendi ve et üretimi teknikleri gelişti. Arkaik kazı alanlarında bulunan malzemelerin yerleşimi bazı gruplarda statü ile bağlantılı sosyal farklılaşmayı işaret etmektedir. Kaynakça Dış bağlantılar Atlas of the Human Journey, Genographic Project, National Geographic Journey of Mankind - Genetic Map - Bradshaw Foundation The Paleoindian Period - United States Department of the Interior, National Park Service Alabama Archaeology: Prehistoric Alabama - The University of Alabama, Department of Archaeology The Paleoindian Database - The University of Tennessee, Department of Anthropology. Paleoindians and the Great Pleistocene Die-Off - American Academy of Arts and Sciences, National Humanities Center Kategori:Kanada yerlileri Kategori:Kolomb-öncesi kültürler Kategori:Kuzey Amerika'da arkeolojik kültürler Kategori:Kızılderililer Kategori:Kuzey Amerika'daki yerli tarihi Kategori:Avcı ve toplayıcılık Kategori:Amerika'daki yerli halklar tarihi

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Paleo-Kızılderililer

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi