Parçacık dedektörü

[bullvar_katip]

küçükresim|400px|Parçacık dedektörlerinin özet tablosu Deneyli ve uygulamalı parçacık fiziği, nükleer fizik ve nükleer mühendislikteki, çekirdek bozunumları, kozmik ışınlar ya da parçacık hızlandırıcılarındaki çarpışmalarla üretilen yüksek enerjili parçacıkları belirlemek ve/veya izini bulmak için kullanılan aygıtlara parçacık dedektörleri, veya diğer bir deyişle ışınım dedektörleri denir. Çağdaş dedektörler, belirlenen ışınım enerjisini ölçmek için kalorimetre olarak da kullanılırlar. Ayrıca parçacıkların momentum, spin, yük gibi özelliklerini ölçmek için de kullanılırlar. Açıklama Çağdaş hızlandırıcılar için tasarlanan dedektörlerin hem boyutu hem de maliyeti devasadır. Bir dedektör, parçacıkları sadece sayıyor fakat onların ne enerjisini ne de iyonlaşmalarını çözümleyemiyorsa, dedektör yerine genellikle sayaç terimi kullanılır. Parçacık dedektörleri, iyonlaştırıcı ışınımın(yüksek enerjili fotonlar ya da hatta görülebilir ışık) dahi izini sürebilmektedir. Eğer başlıca amacı radyasyon ölçümü ise, bunlara "radyasyon dedektörleri" denir. Hatta fotonlar kütlesiz parçacıklar olmasına rağmen, "parçacık dedektörleri" terimi hala doğru bir terimdir. Örnekler ve çeşitler İcat edilen ve kullanılan birçok dedektör, iyonlaşma dedektörleri(gazlı iyonlaşma dedektörleri ve yarı iletken dedektörler en tipik örneklerdir) ve pırıldama dedektörleridir; fakat diğer yanda, Çerenkov Işınımı-Çerenov Işığı ve geçiş ışınımı gibi tamamen farklı ilkelerle çalışan dedektör çeşitleri de vardır. [[Dosya:Cloud chamber bionerd.jpg|küçükresim|Bulut odasında iyonlaşma radyasyonu kaynaklı görülebilen izler (kısa, kalın: α-parçacıkları; uzun, ince: β-parçacıkları)]] Tarihi örnekler Kabarcık odası Wilson bulut odası (difizyon odası) Fotoğrafik plakalar Radyasyondan korunmak için dedektörler Aşağıdaki listede sıralanan parçacık dedektörleri radyasyondan korunmak için geniş bir alanda kullanılmakta ve nükleer, tıp, ve çevre alanlrında genel kullanım için çok büyük miktarda ticari olarak üretilmektedirler. Gazlı iyonlaşma dedektörleri Geiger-Müller tüpü İyonlaşma Odası Orantılı sayaç Pırıldama sayacı Yarı iletken dedektörler Dozimetreler Elektroskoplar (taşınabilir dozimetre gibi kullanıldığı zaman) Parçacık fiziği ve nükleer fizik'te geniş çapta kullanılan dedektörler Gazlı iyonlaşma dedektörleri İyonlaşma odası Orantılı sayaç Tel odası Sürüklenme odası Zaman kestirimli oda Geiger-Müller tüpü Kıvılcım odası Katıhal dedektörleri yarı iletken dedektörler ve değişik çeşitleri CCDlar katıhaliz sürümü dedektörleri Çerenkov dedektörü RICH (Halka Görüntülemeli Çerenkov Dedektörü) Pırıldama Sayacı ve ona bağlı Fotoçoğaltıcılar ya da Fotodiyot / Çığ fotodiyodu Lucas hücresi Uçuş süresi dedektörü Yarı iletken dedektör Silikon köşe dedektörü Geçiş radyasyonu dedektörü Kalorimetreler Mikrokanal plaka dedektörleri Nötron dedektörleri Çağdaş dedektörler Parçacık fiziğinde kullanılan çağdaş dedektörler, yukarıda bahsi geçen dedektörlerin tıpkı bir soğandaki katmanlar gibi birleştirilmesi ile yapılandırlılar. Parçacık dedektörlerinin kurulumu Çarpıştırıcılarda CERN'de LHC (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı|BHÇ) için CMS (Kompakt Müon Selonoidi) ATLAS (Toroidal BHÇ Parçası) ALICE (Büyük İyon Çarpıştırma Deneyi) LHCb (BHÇb) LEP (Büyük Elektron-Poziitron Çarpıştırıcısı|BEP) için Aleph Delphi L3 Opal for the SPS The COMPASS Experiment Gargamelle NA49 Fermilab'da Tevatron için CDF D0 DESY'de HERA (Hera-parçacık hızlandırıcısı|HERA) H1 (H1 parçacık dedektörü|H1) HERA-B HERMES (HERMES Deneyi|HERMES) ZEUS (Zeus-parçacık dedektörü|ZEUS) BNL'de RHIC için PHENIX Phobos (fizik) STAR SLAC'da PeP-II için BaBar (BaBar Deneyi|BaBar) SLC için SLD Cornell'de CESR (Cornell Elektron Depolama Halkası|CESR) için CLEO (CLEO-parçacık dedektörü|CLEO) CUSB BINP (Budker Nükleer Fizik Enstitüsü|BINP)de VEPP-2M ve VEPP-2000 için ND (ND Deneyi|ND) SND (SND Deneyi|SND) CMD VEPP-4 için KEDR Diğerleri MECO from UC Irvine Yapım aşamasında ILC için CALICE CLIC için Çarpıştırı yokken Super-Kamiokande AMANDA CDMS Uzay mekiğinde JEDI AMS Ayrıca bakınız Parçacıklar listesi Sayma verimliliği Dış bağlantılar Filmstrips "Radiation detectors". H. M. Stone Productions, Schloat. Tarrytown, N.Y., Prentice-Hall Media, 1972. Genel bilgiler The Particle Detector BriefBook How to Build a Cloud Chamber