Payza

[bullvar_katip]

Payza veya payzi veya gerege (Moğolca: Гэрэгэ, Пайз, Çağatayca: پایزه pâyza, páizi), Moğol İmparatorluğunda yetkililere ve elçilere belirli ayrıcalıkları ve yetkilerin verilmesi için taşınan, genelde boyna asılan yazılı metal bir künyeydi. Moğol soylularının ve yetkililerinin sivil halktan mal ve hizmet talep edebilmelerini sağlayan resmi bir semboldü. İkmal yollarının (Yam) kullanımı sadece payzalara sahip olanlara sınırlıydı. Moğol İmparatorluğu'nun yetkilileri ve soyluları istedikleri kişilere gayri-resmi olarak payzalar ve yetkiler vererek sivil halkın suistimal edilmesine sebep oluyordu. Bu nedenle Ögeday Han (1229-1241) döneminde soyluların kendi başlarına payza ve yarlık vermesi bir dönem yasaklanmıştır. Yabancı tüccarları ülkeye çekmek için tüccarları vergiden muaf tutan payzalar verilmiştir. Bu tüccarların çoğu Moğol soylularının iş ortaklarıydı. Lakin, Möngke Han (1251–1259) döneminde payzaların sunduğu ayrıcalıkların aşırı suistimalinden dolayı Moğol soyluları tarafından finansal olarak desteklenen tüccarların gözetlenmeleri için devlet tarafından görevlendirilen çaşıtlar gönderildi. Böylece yabancı tüccarların payza kullanımı bir dönem yasaklanmıştır. Kubilay Han (1260-1294) döneminde Yuan Hanedanlığını ziyaret eden Marco Polo, payzalar hakkında bilgi verici yazılar yazmıştır. Gazan Han (r. 1295–1304) döneminde yarlıkların ve payzaların verilmesinde reform yapıldı, derecelendirilmiş mühürler oluşturuldu, tüm yarlıkların divanda belgelenip tutulması emredildi ve 30 yıldan daha önce verilmiş yarlıkların ve payzaların iptali emredildi. Yeni payzalar iki kademeye ayrıldı, çalınma durumunda başkaları tarafından suistimal edilmesini engellemek için yetkilinin isminin yazılması zorunlu oldu. Payzaların Moğollar tarafından yayılmasına rağmen payza bir Moğol icadı değildi. Kuzey Çin'de Liao Hanedanlığı döneminde de kullanılmıştır. Liao'nun halefi olan Jin Hanedanlığı ve Tangut krallığı Xia'da da örneklerine rastlanır. Jin payzalarının 7 kademesi vardı. Kaynakça Kategori:Moğol İmparatorluğu