Pazar, Rize

[bullvar_katip]

Pazar , Karadeniz bölgesindeki Rize'nin bir ilçesidir. Rize'nin 37km doğusundadır. Tarih [[Dosya:View of Atina, Trebizond.jpg|küçükresim|Pazar ilçesinin görüldüğü kartpostal, Osman Nuri Eyüboğlu]] MÖ 64 yılında Pompeius tarafından Athenae adıyla kurulmuştur. İlçenin eski ismi Yunanca bir sözcüktür; akıl güzellik ve hikmet anlamına gelmektedir. 1888 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Atina kazasında halk pagan tanrısı “Antas"a tapıyordu ve kasabanın adı da bu pagan tanrısından gelir. Bu tarihte Trabzon vilayetinin Trabzon sancağına bağlı olan Atina'nın nüfusu 2.313 hane ve 37.279 kişi olarak kaydedilmiştir. Kazanın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Buğday, arpa, mısır, pirinç, fasulye, fındık ve keten tarımı yapılıyordu. Rençberlikle uğraşan halkın dışında ticaret ve esnaf erbabı da vardı. Denizde yunus avcılığı yapılıyor ve yakalanan yunusların yağı çıkarılarak dışarıya satılıyordu. Hayvancılık sığır, koyun ve keçi yetiştiriciliğine dayanıyordu. Atina kasabasında cuma günleri pazar kuruluyordu. Atina, keten ve yünden dokunan şalıyla da ünlüydü. Irmaklarda yakalanan alabalıktan havyar çıkarılıyordu. İlçenin adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine Atina olarak geçer. Adı kısa bir süre sonra "Pazar" olarak değiştirilmiştir. Nitekim 1935 yılı genel nüfus sayımında Pazar olarak kaydedilmiştir. Coğrafya Pazar, yüksek iç dağlarla kıyılara paralel uzanan bir Karadeniz sahil şerididir. Bu sahil, sıcak yazlarıyla ılımlı bir iklime sahiptir. (22°C Ağustos'ta) ve serin kışlarıyla (7°C Ocakta, kıyıda nadiren kar yağar), ancak çok ıslak ve nemlidir, yazın başlangıcından ayrı olarak (Nisan–Mayıs–Haziran) yıl boyunca yoğun yağışlıdır. Yılda ortalama 50 gün güneşli geçer. Karadeniz rüzgarı sonbaharda soğuk, yazın ise ıslak ve nemlidir. Tüm bu yağışlarla birlikte alan çok daha yeşil bir bölgeye sahip oluyor. Pazar Deresi da dahil olmak üzere Karadeniz dağlarından gelen yağmur suyu ve kar erimi ile oluşan birçok akışla bölgeye daha fazla su gelir. Burası tepelik bir bölgedir ve ana ekonomik faaliyeti çay yetiştiriciliğidir. Aynı zamanda Pazar ilçesinde balıkçılık, ticaret ve hafif sanayi (çay işleme)si bulunur. Çay, 1944 yılında ilçede dikilmiş ve şu anda mahsulü işlemek için Pazar'da üç fabrika bulunmaktadır. Pazar'daki ekilebilir arazinin% 65'i çay yetiştirmek için kullanılır. Çay dikimine başlanmadan önce, turunçgiller ve elmalar yetiştirildi, ancak günümüzde çoğunlukla durdu. İnsanların sebze ve kümes hayvanlarını yetiştirdikleri aile bahçelerindeki ağaçlar dışında, tütün, mısır, patates ve fasulye gibi bitkilerin ekimi için küçük alanlar vardır. Pazar, yüksek otlak alanlarında yaz otlatma de dahil olmak üzere otlak arazisine (yayla) sahiptir. Daha yüksek rakımlarda ağaç dikmek daha zordur. Günümüzde Pazar bir pazar kasabası ve yerel çay ticaretinin merkezi konumundadır. Balıkçılık bir zamanlar ilçedeki önemli faaliyetlerden biriydi. Karadeniz kirlendiğinde geleneksel hamsi, kefal ve kırmızı kefal dahil olmakla birlikte birçok balık türü soyunun tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Çay ekimi başlayana kadar bu bölgedeki insanlar fakirleşmeye başladı ve yeni nesil daha iyi bir hayat için Avrupa ya da İstanbul'a göç etmeye başladı. Hayat ilçede hala zordur ve insanlar yaz aylarında çay hasadı olmasına rağmen ilçeyi hala terk etmektedir. Dağlar İlçenin en yüksek dağı 3737 metre yüksekliğiyle güneydeki Kaçkar dağıdır. Diğer önemli yükseltiler Verçenik, Altıparmak ve Hipot'tur. Bu dağlar arasında yollar patikadan ibarettir. Kaçkar dağının üzerinde sürekli "buzul" vardır. Yaylalar İlçede yaylacılık doğal şartların sonucu olarak asırlardır sürdürülen ekonomik bir faaliyettir. Özellikle orta kesim ile kıyı kesiminde yer alan bazı köylerin sakinleri yaz aylarında hayvan otlatmak ve ürünlerini saklamak amacıyla Fırtına Deresi'nin yukarı çığırında yer alan yaylalara gitmektedirler. Bu yaylaların en önemlileri: Kito, Ambarlı, Kızılhaç, Çelmeç, Verçenbek, Kaleibala, Başyayla, Çiçekli, Elevit, Kelevit, Palovit ve Samistal'dır. Kıyılar Dağlar kıyıya paralel uzandığından düz, tabiî ve kuytu limanlardan mahrum olan boyuna kıyılar sınıfındandır. Akarsular Bütün akarsular "Daimi" akarsular olup, geçtikleri yerler fazla eğimli ve rejimleri düzensizdir. Yıl boyu fazla çekilme göstermez, yağmurlarla birlikte dağlarda kar suları da eklendiğinde kabarırlar. İlçe topraklarının büyük bir kısmını içine alan Pazar Deresi, dar, fakat derin bir vadi içinde akar. Güney-Kuzey yönünde akan doğudaki Fırtına Deresi ilçenin doğu sınırını oluşturur. Çakalkaya Tepesinden doğarak ilçeyi ikiye böldükten sonra denize dökülen Pazar deresinden başka Merdivenli bölgesinden denize dökülen Melyat Deresi vardır. Ekonomi İlçe ekonomisinde en büyük payı çay alır. Bunun yanında balıkçılık ticaret, sanayi, bankacılık ve tarımda ekonomik kaynak yaratıcı işler olarak yapılmaktadır. Çayın halkın geçiminde bu kadar önemli olması yöredeki az kireçli toprağın bu bitki için ideal olmasından kaynaklanmaktadır. Çay 1944 yılında Hisarlı, Örnek, Merdivenli, Kuzayca, Sivrikale ve Subaşı köylerindeki 50,5 dekarlık alanın "Çay Bahçesi" olarak ayrılmasıyla başlayan çay tarımı ilçede tarımda yeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır. 1945 yılında Güney ve Tektaş köylerinde de başlayan çaycılık günümüzde tarımın tek ürüne "Uzmanlaşma" gelmesini yaratmıştır. 1980'de 4.073 dekarlık dikim alanı ile %11,2'lik bir paya sahip durum da olan ilçe Rize Merkez ve Çayeli dışında "En büyük çay alanlarına" sahipti. Hektarda 9.449 kilo verim ile merkezden sonra 2. durumda olan ilçenin çay üretimindeki payı %10.8 düzeyindedir. İlin en eski çay bahçelerine sahip olan ilçede tekniğe uygun koşullarda işlenmeye de önem verilmektedir. Bunun için çay teknolojisinin her evresinde teknik ve ekonomik gereksinim karşılanması ve tekdüze bir uygulamanın gerçekleştirilmemesi gerektiği ifade edilmekte ve işleme evreleri şöyle sıralanmaktadır: Soldurma Kıvırma Fermantasyon Kurutma Tasnif Ambalaj Bu evreler gerektiği gibi yapıldığında elde edilen ürün kaliteli olmakta ve iyi demlenmeyle "Gerçek Çay İçme zevki" alınmaktadır. Çay fabrikaları Kirazlık Çay Fabrikası = Kirazlık Çay Fabrikası, 1939 yılında elma kurutma ve konserve fabrikası olarak kullanılan tesisi 1955 yılında çay işleme atölyesine dönüştürülmüştür. 1979 yılında ise üretim kapasitesi artırılarak bağımsız bir fabrika haline gelmiştir. 1984'te de "Kirazlık Çay fabrikası" adıyla modernize edilerek hizmete açılmıştır. Çay üretimi günlük 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 16, çaylık alan: 18.000 dekar, Üretici Sayısı ise 4.885'tir. Pazar Çay Fabrikası = Çay üretiminin artması sonucu atölye biçiminde varlığını sürdürürken, Kirazlık Çay Fabrikasının yetersiz kalışı yüzünden 1973 yılında kurulmuştur. Rize-Hopa karayolu üzerindeki fabrikanın günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 31, Çaylık alanı: 21.523 dekar, Üretici Sayısı ise 6.510'dür. Melyat Çay Fabrikası = Pazar'ın batısında Rize karayolu üzerinde 1979 yılında yapımına başlanmış ve 1983 yılında üretime geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 23, Çaylık alan: 21.000 dekar, üretici sayısı ise 6.510'dür. Taşlıdere Çay Fabrikası = Pazar - Hemşin Karayolu'nun 3. kilometresinde bulunmaktadır. Haziran 2017 tarihinde faaliyete geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi yaklaşık 140 tondur. Tarım Bağ-bahçe Kıyıda oldukça verimli olan toprak iç kesimlere gidildikçe bu özelliği kaybeder. yağışın bol, arazinin ise % 80-90 engebeli oluşu yüzünden ekonomik değerde tarım ürünleri yetiştiriciliğin yapılamadığı ilçede 5100 çiftçi ailesi vardır. Tarım kesiminin uğraş konularına göre dağılımı ise şöyledir: Çay tarımı: % 65 Hayvancılık: % 20 Tarla ziraatı: % 8 Tütüncülük: % 4 Bağ-Bahçe ziraatı: % 3 İlçe ekonomisinde en büyük payı çayın alması yüzünden tarla ziraatı ve bağ-bahçecilik çok küçük alanlarda, aile ihtiyacının karşılanma ihtiyacına yönelik yapılmaktadır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde ilçede büyük alan kaplayan mandalina ve portakal bahçeleri ile elmalık günümüzde çok azalmıştır. 1939 yılında ürünlerinin değerlendirilmesi için kurulan elma kurutma ve konserve fabrikası da ha sonra çayın devreye girmesiyle ekonomik olarak devreden çıkmıştır. 10-15 yıl gibi uzun sürede meyve vermeye başlayan ve şeker oranının düşük olma özelliğine sahip bulunan Laz elma (Demir elma) gibi "İzebella" adı ile anılan kokulu siyah üzümler iklim şartları yüzünden zamanında olgunlaşamamaktadır. Günümüzde bağcılık çaylık alanların yanında, armut ve elma ağaçları ile birlikte aile ihtiyacı için sürdürülmektedir. Trabzon hurması olarak adlandırılan meyve ise konserve ve pekmez yapılmak üzere Erzurum'a yollanmaktadır. Tarla Tarla ziraatına ayrılan 2.000 hektarlık alanda mısır, fasulye ve patates ekilmektedir. Mısır: İlçenin çaydan sonra gelen en önemli bitkisidir. Eskiden çok geniş alanlarda ekimi yapılırken günümüzde sadece 450 hektarlık bir alanda üretilmektedir. Fasulye: Genellikle bahçe kenarlarında yetiştirilir, toplam ekim alanı 20 dekarla sınırlıdır. Hayvancılık Arazinin engebeli, çayır ve mer'anın az olduğu, çay bahçeleri nedeniyle yem bitkilerinin ekilmemesi yüzünden hayvancılık "ahır hayvancılığı" şeklinde yapılmaktadır. Kıyı kesimlerdeki bu durumun aksine yüksek yerleşimlerde hayvancılık asıl uğraş olarak dikkat çekmektedir. Kıyı kesimde az sayıda aile kendi süt ihtiyacını karşılamak amacıyla Jersey inek türü beslemektedir. Hayvansal ürünü satmak amacıyla yetiştiren aile sayısı oldukça azdır. Hayvancılık yapanlar yem ihtiyacını Doğu Anadolu Bölgesinden ot getirerek ya da suni yem alarak karşılamaktadır. Koyun ve keçi ise çaylık alanlarda hiç bakılmakta, yüksek alanlardaki yayla ve mer'alarda ise küçük sürüler halinde görülmektedir. İlçenin et ihtiyacının %85'i Doğu Anadolu Bölgesinden karşılanmaktadır. İlçe tarım müdürlüğünün kuluçka makinelerinde üretilen ve vatandaşa maliyetine verilen civcivler ise aile ihtiyacının karşılanması için yetiştirilmektedir. Bazı aileler tarafından küçük işletmeler tarafından sürdürülen tavukçuluk da yöre ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Gerek mahalle, gerekse köy yollarının yapılması yüzünden eskiden taşımacılıkta kullanılan at ve katır yetiştiriciliği de ortadan kalkmıştır. sahil kesiminde rutubetin çok olması yüzünden iç kısımlardaki dağlık ve yaylalık alanlarda yapılan arıcılık 3600 civarında fenni ve iptidai kovanla sürdürülmektedir. Ormancılık Pazar Orman İşletme Müdürlüğü 1967 yılında kurulmuştur. Bünyesinde oluşturduğu Orman İşletme Şeflikleri ile çalışmalarını sürdüren müdürlüğün sorumlu olduğu alan 198,673,5 hektardır. 8171,5 hektarlık alandaki ladin, göknar, kayın, kızılağaç ve diğer türlerden oluşan ormanarın bakımını sürdüren işletme 56.702,2 hektarlık alanda ağaçlandırma, 2.072 hektar alanda da temsil çalışması sürdürmektedir. Ormanlık alanların çok sarp ve engebeli, yağışların ise sürekli ve çok olması yüzünden ağaçlandırma çalışmaları istenene düzeyde sürdürülememektedir. Planlanan orman içi yolarlı da olumsuzlukların çokluğu yüzünden planlandığı şekilde gerçekleştirilememektedir. Ormanlık alanlarda halkın "Komar" olarak adlandırdığı ormangülü bitkisi topluluk olarak bulunmaktadır. Tütüncülük İlçede biri kokulu kıyım tütünü diğeri puro tütünü olmak üzere iki tür tütün yetiştirilmektedir. Puro tütünü Pazar adıyla anılan puroların yapımında kullanılmaktaydı. Puro tütünü ilk kez 1950'li yıllarda Küba'dan getirilmiştir. Toprak yapısı gereği yalnızca 26 köyde ekimine izin verilmiştir. Puro tütününü diğer tütünlerden ayıran en büyük özellik yapraklarının 1 metre civarında oluşudur. Diğer tütünler gibi kıyılmayan bu tütün "iç sargılık", "Dış sargılık" ve "Dolguluk" olarak üç aşamada kullanılır. Puro tütünün 1991'de 139 üreticisi vardı ve yıllık 8590 kg üretilmişti. 1999'da ise üretici sayısı 3'e, üretim miktarı 139 kilograma düşmüştü. İlçede kurulan fideliklerde kaliteli tütün fideleri yetiştirilerek çiftçi ihtiyacı karşılanmaktadır Son zamanlarda kurutma yerlerinin ilkel olması yüzünden düşen üretim teknik ve sağlık işletmelerin kurulması halinde yeniden canlandırılabilecektir. Günümüzde ise Pazar ilçesinde puro tütünü yok denecek kadar azalmış bunun yerini çay üretimi almıştır. Balıkçılık İlçenin gelir getiren kaynaklarından biri de balıkçılıktır. Pazar'lı denile bütünleşmiş gibidir, onsuz yapamaz. Fakat deniz kirliliği yüzünden balıkçılık eski önemi ve yerini kaybetmektedir. Eskiden Pazar'lı hem balığı tutar yerdi,hem de satarak geçimini sürdürürdü. Bu gün dededen kalma mesleği sürdüren 150-200 civarındaki balıkçı ailesi geçim sıkıntısı içinde yaşama savaşı vermektedir. Bundan 10-15 yıl öncesi hamsi, kefal, barbun, kalkan balığı, karagöz, yelken, mezgit, palamut, istavrit gibi deniz ürünleri bakımından zengin olan Karadeniz'de denetimsiz, bilinçsiz avlanma ve çevre kirliliği yüzünden ortaya çıkan bu durum gerçekten içler acısıdır. Balıktan umduğunu bulamayan Pazar'lı deniz özlemini küçük balıkçı tekneleri ile lüks yat yapımını sürdürerek gidermektedir. Bahçedeki daracık alanlarda yöre insanının becerisi ve bir keser-testere yardımıyla sürdürülen tekne yapımı önemli bir ekonomik değer yaratmaktadır. Deniz balıkçılığı yanında tatlı su balıkçılığı da ilçede önemli bir yer tutmaktadır. Alabalık yanında son zamanlarda salmon yetiştiriciliği önemli bir faaliyet alanıdır. Karadeniz'de salmon Karadeniz'de oksijenin yatay ve dikey dağılımı yanında doymuşluk oranının yüksekliği salmon üreticiliği için son derece elverişli bir ortam yaratmaktadır. İlçedeki geniş alanların varlığı ve müteşebbis vatandaşların hevesi ile bu bakımdan da büyük bir üretim değerine ulaşılacağına mutlak gözü ile bakılmaktadır. Ticaret ve sanayi Eskiden beri oldukça canlı olan ticarette en büyük payı çay alırken bunu deri ve kereste izlemektedir. İlçe adının "Pazar" oluşu da ticaretin odak noktası olmasından gelmektedir. Her türlü bakkaliye, manifatura, tuhafiye, kavafiye, züccaciye, mensucat yanında sebze-meyve ve ot ilçe dışından getirilmektedir. Yöre insanının en önemli ihtiyacını karşılayan çay makası, teleferik, yayık makinesi gibi küçük sanayi ürünleri ilçede yapılıp kullanılmakta, çevre ilçelere de yollanmaktadır. Ayrıca mobilyacılıkta ilçede çok gelişmiştir. El becerisi ve zevkin kaynaşması ile ortaya çıkan birbirinden güzel mobilyalar dayanıklıkları ile tanınmaktadır. Kültür Yaşam Etnik köken olarak Hemşinliler ve Lazlar vardır. Yaygın olarak Lazca ve Türkçe konuşulur. Ulus-devlet politikaları sebebiyle Lazca yok olma tehlikesi altındadır. İlçenin en belirgin yanı dış çevreyle sürekli ve yoğun ilişkidir. Yörede "Gurbetçilik" denen göç olgusu çeşitli biçimlerde etkinliğini sürdürmektedir. Toplumsal yapıda köklü değişiklikler yaratan çay ekimi öncesinde deniz; ana geçim kaynağıydı. Daha sonra taşımacılı gibi hizmetlerde denize açılan ilçe insanı öteden beri "Ev dışı" bir yaşama biçimine yönelmiştir. Başsız, erkeksiz kalan ailenin öbür bireylerindeyse içine kapanık bir yaşama düzeni görülmüştür. Yörenin dağınık yerleşim düzeni de içe kapanmayı yaratmaktadır. Kapalı yapıda toplumsal değerler ve ilişkiler, büyük ölçüde geleneksel-dinsel düşüncelerle biçimlenmektedir. Nüfus yoğunluğu ve toprakların yetersizliği yüzünden göç sürmüştür. (Çaylığı bu alanda yarattığı değişim, il dışına çalışmaya gidenlerin yaz aylarında ilçeye dönmesidir.) Aynı etkenler ailenin parçalanmasını ve ölüm sonuçlanan etkenler çatışmaları ve yöre yaşamının tipik özellikleri haline getirmektedir. Dağ ve iklim koşularından kaynaklanan, taş ve ahşaba dayalı özgün ev yapısı bile yerini kırsal kesimde betonarmeye bırakmıştır. Dağınık yerleşme anlayışı sürdürülürken, bomboş alanlarda birkaç katlı, villa tipi evler geçim düzeyinin bir göstergesi olmuştur. Çay gelirleriyle il dışında ya da işinde yatırıma yönelirken tüketim eğilimi de giderek yükselmiştir. Ancak tarıma dayalı uğraşlarla biçimlenen geleneksel değerler, toplumsal ilişkilerde günlük yaşamı belirleyiciliğini korumaktadır. Giyim İlçe insanını geleneksel giyim, kuşamında Lazlığın etkisi belirgindir. Daha çok içlik "fanile" gibi iç giysilerde kullanılan Rize bezi" ve keten dokumaları yöremize özgüdür. Başlıkların iklim koşullarınca biçimlendiği bir gerçek. "Laz için başlık, bir süsü değil bir şemsiyedir. Şık olmak kaygısı ile değil, fesinin etrafına sardığı mendil, fırtına ve rüzgara karşı yeterli olmadığı zaman başını korumak için başlığını kullanır. Erkek giyiminde geleneksel özellikler yitmekte, çağdaş giyim kuşam belirmektedir. Kadın giyiminde değişim çok kısıtlıdır. Çarşaf kalktıktan sonra aynı örtünme biçimi atkı ya da peştamalle sürdürülmüştür. Entariler oldukça uzun ve bol dikimlidir. Keşan ve Peştamal; desen biçiminde bir parça bele sarılır, öbürüde başa alınır. ilçenin yüksek kesimde veya eskiden benimsenen bu giyside, çevre etkilerinin yoğunluğundan kaynaklanan bir değişme görülmektedir. Hazır giysiler kadın giyim-kuşamına giymiştir. Bunların dışında takılarda ilçenin kadın giyim-kuşamında değişmeyen öğelerdir. Sanat Geçmişte ilçede dokumacılık önemli bir yer tutardı. Öyle ki sepet, sandalye örücülüğü gelişmişti. En gelişmiş dokuma türü bezdi. Kenevir ipliğinden dokunan bezler iç çamaşırı yapımında kullanılırdı. Sepet ve sandalye örücülüğü günümüzde de sürdürülmektedir. Sepetlerin el sepeti, Gamal-kaşıklık gibi türleri vardır. Meyve sepeti incedir, uzundur, koni biçimindedir. "Gamal" ise daha çok Trabzon da yaygın olmasına karşın ilçe insanı tarafından genellikle kola takılarak taşınır. Yavuz, Tütüncüler köylerinde örgü koltuk, sandalye ve iskemle yapımı yaygındır. Bu sandalyelerin örgülerinde mısır kosanı yaprağı ya da sarmaşık, ayaklarında fındık dalları kullanılır. Nüfus Politika Yerel seçimler İklim Pazar'da okyanusal iklim (Köppen: Cfb) görülmektedir. Kaynakça Dış bağlantılar T.C.Rize Valiliği Rize belediyesi