Pîr Sultan Abdal

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Pîr Sultan Abdal (Banazlı Aşık Pîr Sultan), 16. yüzyılda Anadolu'da yaşadığı varsayılan Alevi-Bektaşi Türk/Türkmen âşık, sözlü Türkçe ve Âşık halk edebiyatının, Alevi inancının en önemli temsilcilerinden Yedi Ulu Ozan'dan biri, zakir ve dede. Yaşamı Tarihsellik Yazılı kaynaklarda Pir Sultan Abdal'ın gerçekliği veya hayatı üzerine doğrudan bir kayıt bulunmamaktadır. Hayatına dair bilgilerin dört kaynağı vardır: kendisine atfedilen deyişler ve nefesler, kendisi hakkındaki başkalarınca söylenen deyiş ve nefesler, sözlü menkıbeler ve döneme ait ve anlatışlara parallellik arz eden Osmanlı Devleti'ne ait emir ve yazışmalar. Sheridana göre Pir Sultan Abdal, "birincil sözlü kültür" çağında yaratılmış bir sözlü kültür tiplemesidir; tarihi gerçek bir kişi olmaktan ziyade edebi bir kahramandır. Buna karşın, Pir Sultan Abdal, tarihsel bir kişilik olarak da ele alınmaktadır. Fakat, bu çalışmalarda, Pir Sultan Abdal mahlasının farklı dönemlerde yaşamış birden çok aşıkça kullanıldığı not edilir ve her bir aşık kendi dönemine izole edilerek değerlendirilmeye çalışılır. Pir Sultan ya da Pir Sultan Abdal mahlasını kullanmış altı aşık olduğu düşünülmektedir: III. Murat döneminde Sivas valisi olan Deli Hızır Paşa tarafından idam ettirilen Banazlı Aşık Pir Sultan, Merzifon ve Çorum yöresinden Pir Sultan’ım Haydar, Artova'nın Daduk köyünden Abdal Pir Sultan, aruz vezni ile yazılmış deyişlerin sahibi Pir Sultan Abdal, Banazlı Pir Sultan’dan sonra yaşayıp, onun asılmasına dair deyişler söyleyen Pir Sultan Abdal ve asıl adının Halil İbrahim olduğunu belirten Pir Sultan Abdaldır. Kaya-Çetin`e göre bu mahlası kullanan aşık sayısı ondur; Bezirci`ye göre ise sekizdir. İlk yılları Pir Sultan'ın 16. yüzyıl başında Sivas'ın Yıldızeli ilçesine bağlı Banaz köyünde doğduğu varsayılmaktadır. Pir Sultan'ın soyunun ise, kendisine atfedilen "Benim aslım Horasan'dan Hoy'dandır," deyişine dayandırılarak İran'ın Batı Azerbaycan eyaletindeki Hoy kenti bölgesinden geldiği düşünülmektedir. I. Süleyman ile İran Şahı I. Tâhmasb zamanında yaşadı. İran şahının tahriki ile Osmanlı Devleti aleyhine olan isyana katıldığı ve İran lehine casusluk yaptığı gerekçesi ile Hızır Paşa tarafından Sivas'ta asıldı. İdam edilerek ölen Pîr Sultan Abdal'ın ölümünün, 1547-1551 ya da 1587-1590 yılları arasındaki bir tarih olduğu sanılmaktadır. Ayrıca Pîr Sultan Abdal, şiirlerinde Allah, İslam Peygamberi Muhammed, Ali, On İki İmam ve Ehl-i Beyt sevgisini sıkça işlemiştir. Ayrıca sosyal konulara da yer vermiş ve bunları birer sosyal uyarı niteliğinde işlemiştir. Çoğu şiirini nefes tarzında yazmıştır. Alevi bir şair olduğundan Hak-Muhammed-Ali motifini kullanmıştır. Alevi geleneklerine bağlı bir dergâh ortamında yetişmiştir. Alevi ekolü tekke eğitiminin etkisiyle insanlar arasında bu yola çağıran bir şahıs olmuştur. Medrese öğrenimini Erdebil'de görmesine rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine, Divan Edebiyatı'ndan hiç etkilenmemiştir. Pîr Sultan Abdal, Aleviler arasında Yedi Ulular olarak bilinen Yedi Ulu Ozan'dan birisidir. Genellikle Osmanlı bürokrasisine karşı tutumuyla bilinir. Deyişlerinde eski Türk kültürünü ve Alevi inancını yansıtır. Ölümünün ve deyişlerinin etkisiyle kolektif bir bilinç oluşmuş, onun adına birçok şiir, söz, anı oluşturulmuştur. Anadolu halk kültürünün yaşayan bir ögesi olarak görülmüştür. Görüşleri İmam Cafer mezhebine uyarız, Kabe'nin yapısı bina yapısı / İman etse asilerin hepisi / Beş vakit okunur Ayetü'l-Kürsi, Kur'an'ın kilidi İhlas-ı şerif, Şeriat göğe çekildi / Alem zulm ile yıkıldı. gibi mısralarından inancına dair görüşleri anlaşılmaktadır. "Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul'a otura / Frenk'ten yessir getire / Horasan'da sala bir gün" beytiyle Safevî şahı taraftarı olduğunu dile getirmiştir. "Kangı kitapta var ol Ömer Osman / Kur'an'da okunan Ali değil mi?" mısralarıyla Ömer ve Osman'ın kitapta yeri olmadığını ifade etmiştir. İdamı Sivas'ın Hafik ilçesinin Sofular köyünde yaşayan Pir Sultan'ın adını duyup ondan feyiz alan daha sonra Sivas valisi olan Hızır Paşa tarafından idam edilmiştir. "Çeke sancağı götüre, Şah İstanbul’a otura" mısralarıyla Safevî Devleti taraftarlığı yapması ve bu yöndeki çabalarının idam edilmesine sebep olması muhtemeldir. Hakkında yapılan araştırma ve çalışmalar Pir Sultan hakkında yayınlanan en eski yazı, Mehmet Fuad Köprülü'nün 1928'de Hayat Mecmuası isimli bir dergide Osmanlı alfabesi ile yayımlanan kısa makalesidir. Ertesi yıl ise, Köprülü'nün öğrencisi Sadettin Nühzet Ergun, Türk alfabesi ile ilk kapsamlı Pir Sultan çalışmasını yayımlar. Sadeddin Nüzhet Ergun, Pîr Sultan Abdal (1929) Abdülbaki Gölpınarlı ve Pertev Naili Boratav, Pîr Sultan Abdal (1943) Ali Balım, Pîr Sultan Abdal, Hayatı ve Şiirleri (1957) Cevdet Kudret, Halk Şiirinde Üç Büyükler II: Pîr Sultan Abdal (1965) Erol Toy, Pîr Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (1969) Cahit Öztelli, Pîr Sultan Abdal - Bütün Şiirleri (1971) Memet Fuat, Pir Sultan (1977) Sabahattin Eyüboğlu, Pîr Sultan Abdal (1977) Asım Bezirci, Pir Sultan - Yaşamı, Kişiliği, Sanatı, Etkisi, Bütün Şiirleri (1986) Mehmet Bayrak, Pîr Sultan Abdal (1986) Muzaffer Uyguner, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı, Sanatı, Şiirlerinden Seçmeler (1989) Orhan Ural, Pîr Sultan Abdal (1990) Battal Pehlivan, Pîr Sultan Abdal (1993) Zeki Büyüktanır, Pîr Sultan Abdal Destanı (1994) Memet Fuat, Pîr Sultan Abdal Yaşamı Sanatçı Kişiliği Yapıtları (2001) Esat Korkmaz, Pîr Sultan Abdal - Üçüncü Ölmem Bu Hain (2005) Gürbüz Şimşek Pîr Sultan Abdal Ocagı ve Savunması (2012) Ali Haydar Avcı, Osmanlı Gizli Tarihinde Pîr Sultan Abdal ve Bütün Deyişleri (2006) Ali Haydar Avcı, Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler Öner Yağcı, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı ve Bütün Şiirleri Haydar Kaya, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı, Sanatı, Yapıtları Aytekin Özen, Susmayan Nefes - Pîr Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (2007-2008) (2008-2009 sezonunda sahnelenmeye devam etmektedir) İbrahim Aslanoğlu, Pir Sultan Abdallar Ahmet Özdemir, Pîr Sultan Abdal (2008) Hasan Aktaş, Yeni Türk Şiirinde Pîr Sultan Abdal Okulu ve Misyonu, Yort Savul Yayınları, Edirne, 2006 Hasan Aktaş, Çağdaş Türk Şiirinde Mutasavvıflar, Yort Savul Yayınları, Rize, 2009 Ayrıca, opera sanatçısı ve halk müziği araştırmacısı ve icracısı Ruhi Su, Pir Sultan'ın eserlerinden bazılarını bir albümde toplayarak yorumlamıştır. Ayrıca bakınız Alevilik Hacı Bektaş-ı Veli Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Pir Sultan Abdal Şenlikleri MEB 100 Türk edebiyatçısı listesi Kaynakça Araştırmalar "İki Devlet Karşısında Pîr Sultan Abdal", Gülseren Özdemir, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi "Pîr Sultan Abdal'ın Deyişlerinde Animizmin ve İslâmiyet Öncesi Eski Türk İnançlarının İzleri", Gülseren Özdemir, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi Dış bağlantılar Hitit Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezinde Pir Sultan Abdal (Arşivlenmiş) Pîr Sultan Abdal hakkında makaleler Pîr Sultan Abdal'ın eserleri Kategori:Mutasavvıflar Kategori:Türkçe eser veren şairler Kategori:Türk halk şairleri Kategori:Türk Aleviler Kategori:Alevi ozanları Kategori:Mutasavvıf şairler Kategori:Asılarak idam edilmiş kişiler Kategori:Osmanlı İmparatorluğu tarafından idam edilmiş kişiler Kategori:Âşık edebiyatı Kategori:Türk halk ozanları Kategori:Sivas'ta ölenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Pîr Sultan Abdal

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi