Piyemonte

[bullvar_katip]

Piyemonte (İtalyanca: Piemonte ; Piemontça: Piemont) İtalya'nın 20 bölgesinden biridir. Özerkliğini 1948 anayasası ile kazanmış olan 20 bölgeden birisi olan Piyemonte'un yüzölçümü 25.399km2, nüfusu ise 4,45 milyondur. Bölgenin başkenti Torino (Piemontce: Turin) kentidir. Bölge başbakanı Roberto Cota (Lega Nord)'dur. Piyemonte, kuzeyinde İsviçre'nin Valais ve Ticino kantonları ile İtalya'nın Valle d'Aosta, doğusunda Lombardiya ve Emilia-Romagna, batıda Fransa'nın Rhone-Alpes ve Provence-Alps-Cote d'Azur bölgesi ile Güney Ligurya ile çevrilidir. Coğrafya [[Dosya:LagoMaggiore.jpg|küçükresim|sol|250px|Piyemonte Maggiore Gölü, Rosa dağı ve Verbania üzerinden bir görünüm]] [[Dosya:Vignale Monferrato-224-Alpenpanorama-1998-gje.jpg|küçükresim|sol|250px|Arka planda uzaktaki Alpler ile bir Monferrato manzarası.]] Piyemonte, Po Nehri'nin yükseldiği Monviso ve Monte Rosa dahil olmak üzere Alpler ile üç taraftan çevrilidir. Fransa (Auvergne-Rhône-Alpes ve Provence-Alpes-Côte d'Azur), İsviçre (Ticino ve Valais) ve İtalya'nın Lombardiya, Ligurya, Aosta Vadisi bölgeleri ve çok küçük bir kısmında Emilia Romagna ile sınır komşusudur. Piyemonte coğrafyası %43,3 dağlık, geniş tepelik alanlar (%30,3) ve ovalardan (%26,4) oluşur. Piyemonte, Sicilya'dan sonra İtalya'nın 20 bölgesinin en büyük ikinci bölgesidir. Bölgenin batısındaki Monviso'nun yamaçlarından yükselen ve İtalya'nın en büyük nehri olan Po nehrinin drenaj havzası üst kısmı ile büyük ölçüde çakışır. Po, bölgeyi üç taraftan çevreleyen Alpler ve Apenin dağları tarafından oluşturulan yarım daireyi boşaltır. Monte Rosa ve Gran Paradiso masiflerinin engebeli zirvelerinden Vercelli ve Novara'nın nemli pirinç tarlalarına, Langhe, Roero ve Monferrato' un yumuşak yamaçlarından ovalara kırsal bölge çok çeşitlidir. Tüm bölgenin %7,6'sı koruma alanı kabul edilir. 56 farklı ulusal veya bölgesel park vardır. En ünlülerinden biri Piyemonte ile Aosta Vadisi arasındaki Gran Paradiso Ulusal Parkı'dır. Piyemonte genellikle ılıman iklimlidir ve Alpler rakım yükseldikçe giderek ılıman-soğuk ve daha soğuk hale gelir. Alçak rakımlarda bulunan bölgelerde, kışlar nispeten soğuktur ancak çok yağmurlu değildir ve genellikle güneşlidir. Bazen bol miktarda kar yağışı olasılığı vardır. Öte yandan kar yağışı, kuzeydoğu bölgelerinde daha az sıklıkta ve ara sıra görülür. Yazlar sıcaktır ve yerel olarak şiddetli gök gürültülü fırtına olasılığı vardır. Büyük kasabalar ve şehirler Nüfusa göre sıralanmış 20.000'den fazla nüfuslu Piyemonte'nin diğer kasabaları: Bölge illeri sol|küçükresim|200px|Piemonte bölgesi illeri Piyemonte bölgesi şu 8 ile ayrılmıştır: Piyemonte bölgesindeki nüfusu 20.000'den büyük olan beldelerin listesi aşağıdadır: Tarihçe küçükresim|Sardinya Krallığı, 1856. Piyemonte, tarihin erken dönemlerinde Taurini ve Salassi gibi Kelt-Ligurya kabileleri tarafından iskan edilmişti. Daha sonra bu kabileler burada Augusta Taurinorum (Torino) ve Eporedia (Ivrea) dahil olmak üzere birkaç koloni kuran Romalılar (yaklaşık MÖ 220) tarafından bastırıldılar. Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra bölge sırasıyla Burgundlar, Ostrogotlar (5. yüzyıl), Doğu Romalılar, Lombardlar (6. yüzyıl) ve Franklar (773) tarafından işgal edildi. 9. – 10. yüzyıllarda Macarlar, Sarazenler ve müslüman Morolar tarafından başka saldırılar oldu. O zamanlar, Kutsal Roma İmparatorluğu içindeki İtalya Krallığı'nın parçası olan Piyemonte, birkaç marke bölgesine ve ilçeye bölünmüştü. 1046'da Savoy'lu Otto, başkenti Chambéry'i (artık Fransa sınırları içindedir) olan Piyemonte'yi Savoy ilçesine kattı. Asti ve Alessandria'nın güçlü belediyeleri ve Saluzzo ve Montferrat markizleri gibi diğer alanlar bağımsız kaldı. Savoy ilçesi 1416'da Savoy Dükalığı oldu ve Dük Emanuele Filiberto, 1563'te koltuğu Torino'ya taşıdı. 1720'de Savoy Dükü Sardinya krallığı'nı kurarak Sardinya kralı oldu ve Torino'nun bir Avrupa başkenti olarak önemini artırdı. Alba Cumhuriyeti, 1796'da Piyemonte'de Fransaya bağlı bir cumhuriyet olarak kuruldu. Yeni bağlı cumhuriyet Piyemonte Cumhuriyeti, Avusturya ve Rus birlikleri tarafından yeniden işgal edilmeden önce 1798 ile 1799 yılları arasında hüküm sürdü. Haziran 1800'de Piyemonte'de üçüncü bir bağlı cumhuriyet olan Subalpin Cumhuriyeti kuruldu. 1801'de tam Fransız kontrolüne girdi ve Eylül 1802'de Fransa tarafından ilhak edildi. Viyana Kongresi'nde Sardinya krallığı eski haline dönüştürüldü ve Fransa'ya karşı bir engel olarak güçlendirme için Ceneviz Cumhuriyeti'ni aldı. Piyemonte, 1820-1821 ve 1848-1849'da Avusturya İmparatorluğu'na karşı daha önceki başarısız savaşların ardından, 1859-1861'de İtalya'nın birleşmesi nde bir sıçrama tahtasıydı. Bu sürece bazen Piyemonteleşme denilir. Ancak bu çabalar daha sonra kırsal çiftçilerin direnişiyle karşılaştı. Savoie Hanedanı İtalya kralları oldu ve Torino kısa bir süre İtalya başkenti oldu. Ancak İtalyan başkenti Floransa'ya ve ardından Roma'ya taşındığında, Piyemonte'nin idari ve kurumsal önemi azaldı. Piyemonte'nin tarihsel rolünün tek kabulü, İtalya'nın veliaht prens'inin Piedmonte prensi olarak bilinmesiydi. İtalya'nın birleşmesinden sonraPiyemonte, ilk İtalyan sanayileşmesindeki en önemli bölgelerden biriydi. Resimler Ekonomi Bölgenin gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) 2018'de 137,4 milyar avro oldu ve İtalya'nın GSYİH'sının %7,8'ini oluşturdu. Kişi başına GSYİH, satın alma gücü paritesi ile aynı yıl 31.300 avro veya AB27 ortalamasının %104'üydü. Çalışan başına GSYİH, AB ortalamasının %111'iydi. 2006'dan beri Piyemonte Yatırım, İhracat ve Turizm Ajansı dış yatırımı kolaylaştırmak için Piyemonte sanayi ve turizmini tanıtmaya başladı. Ajans, bölgeyi uluslararası düzeyde tanıtmak için önceden var olan yerel kuruluşlar tarafından yürütülen faaliyetleri birleştiren ilk İtalyan kurumuydu. Otomotiv [[Dosya:Maserati_Quattroporte_S_Q4_-_Mondial_de_l%27Automobile_de_Paris_2016_-_001.jpg|küçükresim|sağ|Maserati Quattroporte]] [[Dosya:Maserati_Levante_Allegro_Antinori_One_of_One_Genf_2019_1Y7A5992.jpg|küçükresim|sağ|Maserati Levante]] Bölge, en önemlisi FIAT grubunun bulunduğu Torino olmak üzere büyük sanayi merkezlerini kapsar ama artık kitlesel pazarda FIAT arabaları değil daha az miktarlı ama lüks Maserati arabaları üretilir (2020'de üretim sayısı 36.702 araçtı). Eski FIAT tesislerinin çoğu artık başka şirketlerindir: havacılık Leonardo S.p.A.'ya, turbo jet motorları General Electric'e, yüksek hızlı trenler Alstom'a, rulmanlar SKF'ye aittir. FIAT artık bağımsız bir şirket olarak yoktur. Araba üretimi Stellantis'e ait olup kamyon, otobüs, traktör, tarım ve inşaat makineleri bağımsız CNH Industrial şirketi tarafından üretilmektedir (üretim faaliyetlerinin çoğu Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılmaktadır. Piyemonte'de yalnızca San Mauro Torinese'de New Holland ekskavatörlerinin ve Torino'da IVECO dizel motorlarının üretimi yapılmaktadır) Artık hiçbirinin merkezi Torino'da değildir ancak bazı araştırma ve geliştirme merkezleri hala çalışmaktadır. İtalyan motorlu araç üretiminin zirvesine 1989'da 2,22 milyon adetle ulaşıldı ancak 2019'da (COVID pandemisinden önce) araç üretimi sadece 0,92 milyon adetti. Mevcut İtalyan otomobil üretimi bile artık maliyet düşürmek için Pomigliano d'Arco (2020'de 140.478), Melfi (2020'de 229.848) ve Atessa'ya (2020'de 257.026) olacak şekilde Güney İtalya'ya taşındı. Bazı otomotiv tedarikçileri hala buradadır: Magneti Marelli üretimleri: Venaria Reale ve Rivalta di Torino'da egzoz sistemleri, elektronik sistemler, süspansiyon sistemleri ve otomotiv aydınlatma sistemleri Dana Graziano üretimleri: çift kavramalı şanzıman, vites kutusu, aktarma organı ve bunların mekatronik bileşenleri SKF rulmanları lastik üreticileri: Michelin ve Pirelli Elektronik ve Endüstriyel Ekipman Yüksek teknoloji üretiminde bazı önemli şirketler buradadır: Comau (endüstriyel robotlar) ve Prima Industrie (lazer ekipmanı). Silikon wafer üretimi MEMC tarafından Novara'da yapılır. Bir zamanlar fabrikaları Scarmagno ve Ivrea'daki büyük elektronik endüstrisi Olivetti küçük ölçekli bilgisayar hizmet şirketi olmuş artık bilgisayar üretmemektedir. Leonardo Elettronica, Torino-Caselle'de uçak görev sistemleri ve havacılık bilgisayarları geliştirir ve üretir. Piyemonte'de çok uzun bir zamandır makine yapımı, kazı makineleri, teleskopik yükleyiciler, endüstriyel buzdolapları, baskı makineleri, kağıt makineleri, paketleme makineleri, cam makineleri, türbinler ve yüksek hızlı tren imalatı yapılmaktadır. Havacılık ve Savunma Aslında Piyemonte'deki en önemli sektörlerden birisi askeri havacılık ve fabrikalarıdır: Leonardo Uçak Torino-Caselle (Kuzey ve Güney), çok rollü saldırı jeti Eurofighter Typhoon'un son montajı, kara saldırı jeti AMX ve askerî nakliye uçağı C-27J Spartan Leonardo Uçak Novara-Cameri, gizli hareket çok rollü saldırı jeti Lockheed Martin F-35 'in son montajı Borgaretto, Torino-Sangone,Rivalta di Torino'da General Electric Avio Aero gaz türbini için mekanik şanzıman imalatı, dökümhane Avio Torino'da Vega roketinin son montajı Yünlü Tekstil İtalya hala dünyanın en büyük taranmış (2018'de %71,8) ve penye (73.4% in 2018) Torino–Milano hızlı treni vardır ve seyahat süresi sadece 52 dakikadır. Hava Torino-Caselle Uluslararası Havaliman'dan iç ve dış hat uçuşları yapılır. 2019'da (COVID-19 pandemisinden önce) 3.952.158 yolcu ve 3.334 ton kargo elleçlemiştir. Eğitim [[Dosya:Cdda.jpg|küçükresim|sol|Torino Politeknik Üniversitekampüsü]] Piyemonte ekonomisi, İtalya'nın önde gelen üniversitelerinden bazıları da dahil olmak üzere, yüksek öğrenime yönelik zengin bir devlet desteği geçmişine dayanır. Piyemonte, ünlü Torino Üniversitesi, Torino Politeknik Üniversitesi, Eastern Piedmont Üniversitesi ve daha yakın zamanda Birleşmiş Milletler Bölgelerarası Suç ve Adalet Araştırma Enstitüsü'ne ev sahipliği yapmaktadır. Kaynakça Alıntılar Dış bağlantılar Piyemonte bölgesi resmî Web sitesi (Erişme:28.1.2009) Kategori:Avrupa Birliği'nde NUTS 2 istatistiksel bölgeleri Kategori:İtalya'nın bölgeleri