Post-Kemalizm

[bullvar_katip]

Post-Kemalizm, özellikle Türk akademisinde ve siyasi tartışmasında; Türkiye'nin, başta demokratikleşme olmak üzere yaşadığı siyasi ve kültürel sorunların kaynağının askeri-bürokratik ittihatçı-kemalist ideolojide yattığını savunan ve temelinde Türk resmi tarihçiliğini sorgulama olan bir akımdır. 12 Eylül sonrası ortaya çıkan post-Kemalist akım, 2000'li yıllarda Adalet ve Kalkınma Partisi'nin iktidara gelmesi ile Türk tarihyazımının merkezine oturmuş, 2010'lu yıllardan sonra ise gerilemeye başlamıştır. Post-Kemalistlerin temel görüşleri Post-Kemalistler, genel olarak bir siyasi akıma bağlı değillerdir. Sosyalizmden, liberalizme ve muhafazakârlığa kadar geniş bir çerçevedeki yazarlar post-Kemalist olarak nitelendirilmiştir. Ancak genel olarak postmodern bir tarih anlayışına sahip olan bu akım, Türk tarihyazıcılığına ve Türk devletinin kuruluşuna eleştirel bir açıdan bakmaktadır. Post-Kemalist düşüncenin temelinde, Şerif Mardin'in Türkiye koşullarına uyarladığı merkez-çevre kuramı yatar. Mardin'e göre asker-bürokrat sınıftan oluşan 'merkez', liberaller, sosyalistler, başta Kürtler olmak üzere azınlıklar ve özellikle muhafazakarlardan oluşan 'çevreyi' dışlamış ve Türk siyasetinin dışına itmiştir. Siyasi 'merkez', iktidarını korumak ve modernleşme misyonunu gerçekleştirmek için 'çevre' ile çatışmaya girmiştir ve onu kendisine bir tehdit olarak görmüş ve bu hareketi bastırmaya çalışmıştır. Türkiye'de yaşanan askeri müdahalelerin, parti kapatmalarının temel sebebi de bu olarak görülmüştür. Bununla beraber post-Kemalistler, Atatürk döneminde yapılan devrimlerin 'tepeden inmeci' karakterine dikkat çekmişlerdir. Çeşitli yazarlar, devrimlerin şekilci yapısını ve topluma yayılamamasını eleştirmiş ve bu devrimlerin baskıcı bir modernleşmenin ürünü oldukları şeklinde eleştirilerde bulunmuşlardır. Örneğin kadın devrimlerinin paternalistik yapısı, Kemalist rejimin Türk milliyetçiliği gibi konular, ilgili yazarların eleştiri odağı olmuştur. Post-Kemalistler, Türkiye'nin yaşadığı demokratikleşme ve kültür savaşı gibi sorunların çözümünün ise geç Osmanlı ve Cumhuriyet döneminin yanlışlarının ortaya konması ve bundan sonra da 'çevrenin' iktidara gelmesi ile olacağını savunmaktadırlar. Liberallerden, muhafazakârlardan ve diğerlerinden oluşan çevre, asker-bürokratlardan oluşan vesayetçi merkezi tasfiye edecek ve Türkiye'nin demokratikleşmesi yönünde adımlar atacaktır. Fikret Başkaya'ya göre 1940'larda resmi ideoloji olan Kemalizm'e sağcı-dinci kesimden yöneltilen eleştiri iktidar mücadelesi amaçlı olduğu için Kemalizm'in temel problemlerini ele almayı ihmal etti. Sol hareket 1960'lı yıllarda yükselişteyken resmi ideoloji ve resmi tarihle bir hesaplaşmaya girişmedi. Bu nedenle o dönemde de Kemalizm eleştirisi marjinal düzeyde yapıldı. 1990'larda ise postmodernizmin yükselişi ile birlikte dinci-sağcı ideoloji ile ortak bir Kemalizm eleştirisi yapılmaya başlandı. 2002'de İslamcılık iktidar olduktan sonra yeni bir resmi ideoloji dayattığı için, devletin resmi ideolojisi yeniden canlandı. Başkaya'ya göre bu yükseliş etki-tepki diyalektiği içinde meydana geldiğinden kalıcı bir yükseliş değil. Tarihçe Post-Kemalist tabiri, 1980'ler öncesinde kimi tarihçiler tarafından çeşitli anlamlarda kullanılmış olsa da 2015'te İlker Aytürk tarafından tanımı yapılmıştır. 12 Eylül Darbesi sonrasında Şerif Mardin, Mete Tunçay, Erik Jan Zürcher gibi araştırmacılar, resmi tarih anlayışının dışına çıkarak Kemalizmi ve İttihatçılığı sorgulamaya başlamışlardır. Bu eleştirel anlayışları sonucu birçok akademisyen 1980'li ve 90'lı yıllarda çeşitli kadrolardan dışlanmıştır. 28 Şubat sürecinden sonra ise post-Kemalist eleştiriler artmıştır. Post-Kemalizm açısından bir dönüm noktası 2002'de Adalet ve Kalkınma Partisi'nin iktidara gelmesi olmuştur. AK Parti iktidarı ile beraber 'askeri-bürokratik' düzenin iktidardan düşmesi, post-Kemalizmin Türk tarihyazımının merkezine yerleşmesini sağlamıştır. Yürürlüğe konulan Avrupa Birliği ile uyum yasaları, 12 Eylül ve 28 Şubat döneminin izlerinin silinmesi, 2007 anayasa değişiklikleri, Ergenekon ve Balyoz davaları ve Çözüm Süreci gibi olaylar post-Kemalist anlayışın uygulamaya konulması olarak nitelendirilmiştir. Ancak 2008 sonrası AKP iktidarının giderek otoriterleşmesi, sivil Anayasa tekliflerinin uygulamaya sokulmaması, Gezi Parkı olayları ve Çözüm Süreci'nin tekrar silahlı çatışmaya dönmesi sonucunda Türk entelektüel çevrelerinde AK Parti'yeye olan bakış değişmiştir. Bununla beraber AK Parti iktidarına yakın olan bazı post-Kemalist yazarlar AK Parti ve Recep Tayyip Erdoğan ile olan bağlarını koparmışlardır. Bu süreçten sonra Türk tarihyazımı post-Kemalizmden uzaklaşmaya başlamıştır. Bazı Post-Kemalistler Mete Tunçay Erik Jan Zürcher Şerif Mardin Nilüfer Göle Büşra Ersanlı-Behar Taha Parla Levent Köker Eleştiriler Post-Kemalizm, 1980'lerden beri çeşitli yazarlarca eleştirilmektedir. Bu eleştiriler ilk olarak kendini Kemalist olarak tanımlayan yazarlar sonrasında marksist yazarlar tarafından gelmiştir. Muhafazâkar ve İslamcı cenaha olan ılımlı görüşleri nedeniyle anti-kemalizm ve karşı-devrimcilikle itham edilmişlerdir. Ancak 2012 sonrası post-kemalistler farklı görüşlerden eleştiriye tutulmuşlardır. İlker Aytürk'e göre Post-Kemalizm'in muhalefet olmaktan çıkıp, 2002'de AKP'nin iktidara gelmesiyle başlayan süreçte Kemalizm'in taşıyıcısı olan sembollerin ve kurumların zayıflamasıyla birlikte Türkiye'nin demokratikleşmesinin Kemalist asker ve Kemalist sivil bürokrasi tarafından sekteye uğratıldığı iddiası geçerliliğini yitirdi. Post-Kemalistlere yapılan eleştirilerin temel hatları şunlardır: Resmi tarih yazımını sorgulayıp onun yanlışlarını ortaya çıkarmasına rağmen Post-Kemalizm eleştirdiği resmi tarih yazıcılığının yerine tarafsız bir anlayış sunamayarak aynı hataya düşmüş, sadece Kemalist tarihin yergisi üzerine bir tarih yazımı oluşturmuşlardır. Anakronizm yapılarak Kemalist otoriteye karşı çıkan isimler siyah-beyaz bir şekilde yüceltilmiştir. Türkiye'deki demokratikleşme ve çoğulculuk sorunundan sadece İttihatçı-Kemalist anlayış sorumlu tutulmuş, 1908-1950 arası dışındaki olaylar ve daha geniş etmenler değerlendirilmemiş, farklı ülkelerdeki durumlar ile karşılaştırma yapılmamıştır. 'Çevrenin' iktidara gelmesi Türkiye'nin daha çok demokratikleşmesiyle sonuçlanmamış, AK Parti iktidarı ile çevre merkeze dönüşmüştür. Post-Kemalist olarak tanımlanan birçok isim, AKP iktidarı döneminde edindikleri mevkiler dolayısıyla ve yaşanan otoriterleşmeye sessiz kalmaları konusunda eleştirilmişlerdir. Post-post-Kemalizm Aytürk, Post-Kemalist paradigmanın Türkiye'yi anlamakta ve sorunlara teşhis koymaktaki yetersizliği ortaya çıktığı için post-post-Kemalizm terimini önerdi. 1908-1938 arası dönem yoğun bir şekilde çalışılmış olmasına rağmen, 1950-1980 arası dönemdeki sol yaklaşımların, Türk sağının, Soğuk Savaş'ın detaylı çalışmadığını belirtti. Türkiye tarihini yorumlamakta yetersizliğin bir bölümünün milliyetçi-mukaddesatçı iktidarların baskın olduğu dönemdeki milli güvenlik devletinin kuruluş sürecinin atlanmasından ileri geldiğini iddia etti. Konuyla ilgili eserler Aytürk, İlker; Esen, Berk (2022). Post-Post-Kemalizm: Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar. İletişim Yayınları. Lamprou, Alexandros; Adak, Sevgi (2022). Tek Parti Dönemini Yeniden Düşünmek: Devlet, Toplum ve Siyaset. Tarih Vakfı. Ayrıca bakınız Post-Siyonizm Eleştirel teori Tarihsel revizyonizm Kaynakça Özel Genel Burak Gümüş (2020/21), "De-Kemalisation from above in 'New Turkey'", Lutz Berger & Tamer Düzyol (Ed.), Kemalism as a Fixed Variable in the Republic of Turkey. History, Society, Politics, Ergon, Baden-Baden, S. 143-174 Kategori:Atatürkçülük Kategori:Türkiye'deki siyasi hareketler Kategoriolitik kuramlar Kategori:Tarihyazımı