Rıza Pehlevi

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Rıza Şah Pehlevi (Farsça: رضا شاه پهلوی Rezā Şāh Pahlavi, IPA: ) (d. 15 Mart 1878 - ö. 26 Temmuz 1944), 1925-1941 arasında İran'ın şahı. Büyük Rıza Şah (Farsça: رضا شاه بزرگ) adıyla da tanınır. Kaçar Hanedanı'nın son şahı olan Ahmed Kaçar'ı devirerek Pehlevi Hanedanı'nı kurdu. Kurduğu Pehlevi rejimi laik, milliyetçi, militarist ve anti-komünist bir rejimdi. Doğumu Rıza Han, 15 Mart 1878'de Mazenderan Eyaleti'ne bağlı Savadkuh şehristanı'nın Alaşt köyünde doğdu. Babası Abbas Ali (1815-1878) Savadkuh şehristanı'nda albaydı. Annesi Nushafarin Zehra Müslüman Gürcü göçmeniydi. Rıza Han'ın büyükbabası Murat Ali Han da askerdi ve 1848'de Herat kuşatmasında hayatını kaybetmişti. Murat Ali Han'ın 7 oğlu vardı. İlk oğlu Cheragh Ali, Tahran'da yaşıyordu ve orduda makam sahibiydi. İkinci oğlu Nusratullah Han, Savadkuh'da astsubaydı ve Rıza Han bir süre bu amcasının yanında çalıştı. Rıza Han'ın babası Abbas Ali Han'ın yedinci yani son oğluydu. Rıza Şah'ın babası Abbas Ali Han 1814'te Alaşt'ta dünyaya gelmiş genç yaşta aile mesleklerini yani subaylığı seçmişti ve Binbaşı unvanıyla III. Afgan Harbi'nde savaşmıştı. Rıza Han Albay Abbas Ali Han'ın ikinci evliliğinden doğmuştu. Rıza Han altı aylıkken babası öldü. Gençliği Ülkenin başına geçmesi 1920'nin sonlarında Sovyetler Birliği'nin desteği ile Gilan'da oluşan ve çoğunluğu Gilanlı, Alı, Kürt ve Ermenilerden oluşan, kendilerine Jangali (Orman adamı) adı verdikleri gerillalar, Mirza Kuçik Han'ın komutasındaki gerillalar, Tahran'ı ele geçirme çabasına girdiler. Gerilla birliği Sovyetlerden aldığı destekle başkent Tahran'da politik ve sosyal krize neden oldu. 21 Şubat 1921'de Rıza Han Seyyid Ziyaeddin Tabatabai ile birlik olup darbe yaptı. Emrindeki birlikler tahranın 150 Km. batısında yer alan Kazvin'e yerleştiler ve hükûmeti kan dökmeden istifaya zorladılar. Darbenin başarısından sonra Tabatabai Başbakan oldu. Rıza Han ise ordu komutanı oldu. Nisan 1921'de ise Savunma bakanlığını da var olan göreviyle beraber üstlendi. İşte bu dönemde Rıza Han yeni ismini aldı: Rıza Han Sardar Sepah (Farsça: رضا خان سردار سپاه). Rıza Han ve birlikleri darbeyle uğraşıyorken Pers Diplomat Moskova'da Rus birliklerinin İran'dan (O dönem ülkenin adı henüz Persia idi) geri çekilmeleri için bir antlaşma hazırlamak için diplomatik görüşmelerini yapmaktaydı. Rıza Han'ın 1921 darbesi Büyük Britanya tarafından desteklenmişti. İngilizler onun birliğine silah ve mühimmat sağlamışlardı. Büyük Britanya, Rusların İran'dan çıkmasını istiyordu çünkü onları kendilerinin sömürgesi Hindistan'a bir tehdit olarak görüyorlardı. Bu dönemde İran Arap ve Moğol istilasından sonraki en kötü dönemini yaşıyordu. Son dönemlerde güç sahibi olan şahların hiçbiri güçlü ve becerikli insanlar değillerdi İran Ruslara karşı iki savaş kaybetmişti ve gün be gün yabancı istilasının boyutu artıyordu. 1921'de Rusların desteğini alan Mirza Kuçik Han Gilan'da Sovyet bir cumhuriyet ilan etti. Aynı zamanda Horasan Kürtleri de bölgelerinde kargaşa yaratmaya başladılar. Tabatabai ile kurdukları hükûmet 100 gün sürdü. Sonunda Rıza Han gücü ele geçirdi ve başbakan oldu. 26 Ekim 1923'te Rıza Han gücü ele geçirdi ve Ahmed Şah önce İngiliz büyükelçiliğine daha sonra Avrupa'ya kaçtı. Rıza Han başbakan olarak gücünü Kaçar Hanedanı'na mensup veliaht ve aile üyelerinin potansiyeline karşı korumak istedi. Yıllardır ülkesi için bir cumhuriyeti arzuluyordu ve gücü ele geçirdiği dönemde bu hayalini gerçekleştirmeye çalıştı. Emrindeki güçler ülke genelinde cumhuriyet propagandası yapmaya başladılar. Ancak ülkede kurulacak cumhuriyet İngiliz çıkarlarına aykırıydı. Ayrıca cumhuriyetin kurulması din adamlarının da çıkarlarına aykırıydı. Yıllardır İngilizler ülke mollalarının nabzını tutuyorlardı, verdikleri destekle mollalar cumhuriyete şiddetle karşı çıktı ve onu takiben eğitimsiz halk da onlara uydu. Cumhuriyet hayalinin gerçekleşmeyeceğinin farkına varan, gücü elinden kaçırmak istemeyen ve ülkesinin bütünlüğünü korumak isteyen Rıza Han 1925'te artık tüm karşı çıkan mollalar ve meclis vekillerine karşı kraliyetini mecliste oy birliği ile kabul ettirdi. O, köy ağaları, toprak sahipleri ve mollaları, İslam yasalarını koruyacağına ve büyük değişiklikler yapmayacağına ikna etti. Meclis 12 Aralık 1925'te toplandı ve kraliyetin Kaçar şahı Ahmed Şah'tan alınıp Rıza Han'a verilmesine karar verildi. Kuşkusuz Britanya'nın büyük rolü vardı onun tahta oturmasında, çünkü İngilizler Kaçarların Ruslara yakınlığından ve boyun eğmelerinden rahatsızlardı. Üç gün sonra, 15 Aralık 1925'te Krallık yeminini etti ve resmen İran Şahanşah Devleti'ni kurdu. Saltanatı küçükresim|sağ|250px|Rıza Şah taç giyme töreninde [[Dosya:رضاشاه و مصطفی کمال آتاترک Reza Shah and Mustafa Kemal Atatürk.jpg|küçükresim|sağ|250px|1934'te Ankara'da Rıza Şah ve Atatürk. Aslında Rıza Şah, çağdaşı Atatürk'ün Türkiye'de yaptığı gibi, ülkede cumhuriyet ilan etmeyi planlıyordu fakat İngilizlerin ve din adamlarının muhalefetiyle karşılaşınca bu fikrinden vazgeçti.]] Ölümü Yaptığı reformlar Mirza Kuçik Han ve diğerlerinin çıkardığı kargaşayı susturdu ve İran Azerbaycanı ve Gilan-Mazenderan'da merkezi hükûmetin gücünü oturttu. Kürt isyanlarını bastırdı. Özellikle Kaşan ve Luristan'da hüküm süren eşkıyaları yok etti. Ordunun birleştirilmesi ve modernizasyonu. Askerlik kanununun geçirilmesi. Huzistan'da ortaya çıkan hükûmetin bastırılması, bölgenin İran'a tekrar bağlanması. Güney-Kuzey demiryolunun yapılması. Şeriat hakimi yerine yargı sisteminin oluşturulması. Kapitülasyon yasalarının iptali. İran Milli Bankası'nın kurulması ve İngiliz bankalarının İran ekonomisindeki yerlerinin küçültülmesi. Deniz ve Hava kuvvetlerinin kurulması. Yabancı bankalarca yapılan İran paralarının yapımının İran'a alınması. İran Milli Krallık Mücevherleri Müzesi'nin kurulması. Gümrük yasalarının çıkartılması ve gelirlerinin devlet hesabına girilmesi. William Knox D’Arcy ile olan petrol anlaşmasının iptali. Anlaşmanın İran-İngiliz petrol şirketi ile yapılması. Ziraat Bankası'nın tesisi. Şapka ve Kıyafet Yasası'nın çıkartılması. Tütün ve şeker fabrikalarının ülkenin dört bir yanında kurulması. Yolların yapımı, birçok tünel ve önemli köprülerin yapımı. Eğitim sisteminin modernizasyonu. Tahran Üniversitesi'nin kurulması. Kaynakça Dış bağlantılar Rıza Şah, Babak Abbasi'nin dilinden (Farsça) Fotoğraf albümü Rıza Şah'ın görüntülerinden hazırlanan video klibi Kategori:1877 doğumlular Kategori:1944 yılında ölenler Kategori

ehlevi Hanedanı Kategori:İran Şahları Kategori:İran başbakanları Kategori:İranlı askerler Kategori:İranlı antikomünistler Kategori:İran milliyetçiliği Kategori:İranlı sekülaristler Kategori:İslamcılık eleştirmenleri Kategori:Gürcü asıllı İranlılar Kategori:II. Dünya Savaşı siyasi liderleri Kategori:Müslüman hükümdarlar Kategori

arbe ile iktidara gelenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Rıza Pehlevi

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi