Rusya-Ukrayna ilişkileri

[bullvar_katip]

Rusya-Ukrayna ilişkileri, Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasındaki ilişkileri ifade etmektedir. Şu anda iki ülke, Rusya'nın Kırım'ı Ukrayna'dan ilhak etmesinden sonra 2014 yılında başlayan Rus-Ukrayna Savaşı'nı sürdürüyor. Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasındaki modern ikili ilişki, resmi olarak I. Dünya Savaşı sırasında eski Rusya İmparatorluğu'nun siyasi reform sürecinden geçmesiyle başladı. 1920'de, Ukrayna'nın Rus ve Polonya Kızıl Ordusu tarafından işgali ile iki ülke arasındaki ikili ilişkiler değişti. 1990'larda, hem Sovyet Rusya'nın hem de Sovyet Ukrayna'nın resmi olarak kurucu cumhuriyetleri olduğu Sovyetler Birliği'nin dağılmasının hemen ardından ikili ilişkiler yeniden canlandı. İki ülke arasındaki ilişkiler, 2014 Ukrayna devriminden bu yana ciddi şekilde parçalandı, ardından Rusya'nın Kırım'ı Ukrayna'dan ilhak etmesi ve Rusya'nın, 2020'nin başlarında yaşanan bir savaşta Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti ayrılıkçı savaşçılarına verdiği destek nedeniyle 13.000'den fazla insanın ölmesine ve Rusya'ya Batı yaptırımları getirilmesine sebep oldu. Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrası Ukraynalı yetkililer tarafından 40 Ukrayna askeri ve 10 sivilin hayatını kaybettiğinin bildirilmesinin ardından Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba; sosyal medya hesabından yayınladığı mesajda, "Ukrayna, Rusya ile ilişkisini kesti. Tüm ortaklarımızı da aynı şeyi yapmaya davet ediyorum. Bu somut adımla, Ukrayna ile birlikte, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana Avrupa'daki en cesur silahlı saldırı eylemini reddettiğinizi gösterin” açıklamasını yaptı. Tarihi Rusya ve Ukrayna'nın iki bölgesi arasındaki etkileşimler, 17. yüzyıldan itibaren resmi bir temelde gelişti, ancak uluslararası düzeydeki ilişkiler, Büyük Katerina'nın 1764'te Kazak Hetmanlığı'nın özerkliğini tasfiye ettiğinde sona erdi. Komünist Ekim Devrimi'nden kısa bir süre sonra, iki devlet yeniden etkileşime girdi. 1920'de, Sovyet Rus kuvvetleri Ukrayna'yı ele geçirdi ve iki devlet arasındaki ilişkiler, 1922'de kurulan Sovyetler Birliği'nde uluslararası ilişkilerden iç ilişkilere geçti. 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Ukrayna, Rusya'dan gelen gerginlikler ve düpedüz düşmanlık dönemleri geçirdi. Yevromaydan'dan (2013-2014) önce, Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç yönetiminde, (Şubat 2010'dan 22 Şubat 2014'te iktidardan uzaklaştırılana kadar görevde) çeşitli ticaret anlaşmalarıyla ilişkiler işbirliği içerisindeydi. 1 Mart 2014'te Rusya Federal Meclisi Federasyon Konseyi oybirliğiyle Rusya Devlet Başkanı'na Ukrayna topraklarına Rus Silahlı Kuvvetlerini sokmasına izin verdi. 3 Mart 2014 tarihinde, Birleşmiş Milletler Rusya temsilcisi Vitaly Çurkin, 1 Mart 2014 tarihinde Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin'e Ukrayna topraklarına Rus Silahlı Kuvvetlerinin girme talebini içeren, eski Ukrayna Cumhurbaşkanı Yanukoviç tarafından imzalanmış bir mektubu göstermiştir. Şubat-Mart 2014 Kırım krizi sırasında Ukrayna, Kırım'daki hükûmet binalarının, havalimanlarının ve askeri üslerinin kontrolünü aidiyeti belli olmayan askerlere ve yerel Rus yanlısı milislere kaptırdı. Bu, 27 Şubat'ta aidiyeti belli olmayan silahlı kişilerin Kırım parlamento binasını ele geçirmesiyle başladı. Aynı gün Kırım parlamentosu, yerel yönetimi Kırım'ın Rusya ile birleşmesini isteyen biriyle değiştirdi. Bu hükûmet, seçmenlerin ezici bir çoğunlukla Rusya'ya katılmak için oy kullandığı 2014 Kırım statüsü referandumunu 14 Mart 2014'te düzenledi. 17 Mart 2014'te Kırım bağımsızlığını ilan etti. 18 Mart 2014'te Moskova'da Kırım ve Sivastopol'u Rusya'ya katma antlaşması imzalandı. ve bunu Şubat 2015'te, işgalci devletin kolluk kuvvetlerinin, silahlılarının herhangi bir eyleminin "popülerleştirilmesini, kışkırtılmasını, propagandasını" içeren "görsel-işitsel eserlerin" gösterilmesinin yasaklanması kararı izledi. Bir yıl sonra Rus yapımları (Ukrayna televizyonunda) 3 ila 4 (kat) azalmıştı. 2015 yılında Ukrayna, Rus sanatçıların Ukrayna'ya girmesini ve diğer Rus kültür eserlerini de "ulusal güvenliğe tehdit" olarak görerek ülkede yasaklamaya başladı. 30 Kasım'dan itibaren (Kerç Boğazı olayının ardından) Ukrayna, bunun bir güvenlik önlemi olduğunu öne sürerek 16 ile 60 yaş arasındaki tüm Rus erkeklerin ülkeye girişini insani amaçlar dışında yasakladı. Rusya'nın Kiev'de büyükelçiliği ve Harkiv, Lviv ve Odessa'da konsoloslukları bulunmaktadır. Ukrayna'nın Moskova'da büyükelçiliği ve Rostov-na-Donu, Sankt-Peterburg, Yekaterinburg, Tyumen ve Vladivostok'ta konsoloslukları bulunmaktadır. Ukrayna, Mart 2014'te Rusya Büyükelçisi Volodimir Yelçenko'yu geri çağırdı. O zamandan beri Ukrayna'nın Rusya'daki en yüksek diplomatik temsilciliği, geçici maslahatgüzarı oldu. Benzer şekilde, Temmuz 2016'dan bu yana, Rusya'nın Ukrayna Büyükelçisi Mihail Zurabov'un ülkesine dönmesinin ardından, Rusya'nın Ukrayna'daki en yüksek diplomatik temsilciliği de geçici maslahatgüzarları oldu. İlişkilerin tarihi Kiev Rusluğu Hem Rusya hem de Ukrayna, miraslarını 10. yüzyılda Bizans kilisesi altında çeşitli etnik köken ve geçmişe sahip birkaç kabile ve klanı birleştirdiği için Rus'tan alıyor. Büyük Sovyet Ansiklopedisi'ne göre, siyasi bir oluşum olarak Ruslar, feodal parçalanmadan muzdaripti ve tarihi, çeşitli prensler arasındaki sayısız çatışmalarla doludur. Eski Rus tarihçilerine göre, Ukrayna'nın modern başkenti Kiev, hem Rus hem de Ukrayna uluslarının selefi olan bir zamanlar güçlü Orta Çağ devleti sayesinde Rus şehirlerinin annesi olarak ilan edilmişti. "Şehirlerin anası" ifadesi Yunan kökenlidir ve metropol anlamına gelir. Hem Rusların hem de Ukraynalıların menşeiyle ilgili söylem, hararetli tartışmalara yol açabilir. Moskova ve Rus İmparatorluğu Moğolların Kiev Knezliği'ni işgalinden sonra Rus ve Ukrayna halkının tarihleri birbirinden ayrılmaya başladı. Ruslar kuzey eyaletlerinin tüm kalıntılarını başarıyla birleştirerek ilk kez, güçlü bir Rus devletine dönüştü. Ukrayna bölgesi, Litvanya Büyük Dükalığı'nın egemenliği altına girdi ve onu Polonya-Litvanya Birliği izledi. Birlik içinde, militan Zaporojya Kazakları Polonizasyonu reddettiler ve Polonya soylularının kontrolündeki birlik hükûmeti ile sık sık çatıştılar. Kazaklar arasındaki huzursuzluk, onların Polonya-Litvanya Birliği'ne isyan etmelerine ve sonunda 1654'teki Pereyaslav Antlaşması ile resmileştirilerek kültür, dil ve dini ortak paydaları bulunan Rusya ile birlik aramalarına neden oldu. 17. yüzyılın ortalarından itibaren Ukrayna, Rus İmparatorluğu tarafından yavaş yavaş emildi ve 18. yüzyılın sonlarında Polonya'nın bölünmesiyle tamamlandı. Kısa bir süre sonra, 18. yüzyılın sonlarında, Kazak ordusu İmparatorluk tarafından zorla dağıtıldı ve Kazakların nüfusunun çoğu, İmparatorluğa boyun eğdirmede değerli bir rol oynayacağı düşüncesiyle öfkeli Kafkas kabileleriyle mücadele için Rus İmparatorluğu'nun güney ucundaki Kuban bölgesine taşındı. Rus İmparatorluğu, Ukraynalıları (ve Belarusluları) Rus kimliğinin bir parçası olarak görüyor ve onları "Küçük Ruslar" olarak adlandırıyordu. I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar bu görüşe küçük bir Ukraynalı milliyetçi grup karşı çıktı. Bununla birlikte, algılanan bir "Ukrayna ayrılıkçılığı" tehdidi, "Küçük Rusların" Ruslaştırılmasına yönelik bir dizi önlemi harekete geçirdi. 1804'te Ukrayna dili ders ve öğretim dili olarak okullarda yasaklandı. 1876'da, II. Aleksandr'ın gizli Ems Ukaz kararıyla Ukraynaca kitapların yasaklanması, halka açık performansların ve konferansların yayınlanmasını ve ithalatını yasakladı ve hatta müzik notalarına eşlik eden Ukraynaca metinlerin basılmasını yasakladı. Sovyetler Birliği Şubat Devrimi, Rusya Geçici Hükûmeti ile Rus hükûmetinde komiser Petro Stebnitski tarafından temsil edilen Ukrayna Merkez Konseyi arasında resmi ilişkilerin kurulmasına tanık oldu. Aynı zamanda Dmitri Odinets, Ukrayna hükûmetinde Rusya İşleri temsilcisi olarak atandı. 1918 başında Sovyet askeri saldırısından sonra Ukrayna, Rusya Cumhuriyeti'nden tam bağımsızlığını ilan etti. Ukrayna ve Rusya'nın İttifak Güçleriyle ayrı ayrı imzaladığı iki Brest-Litovsk antlaşması, aralarındaki askeri çatışmayı yatıştırdı ve aynı yıl barış görüşmelerine başlandı. I. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Ukrayna, Rus İç Savaşı'nda bir savaş alanı haline geldi ve hem Ruslar hem de Ukraynalılar neredeyse tüm ordularda siyasi inançlarına göre savaştılar. 1922'de Ukrayna ve Rusya, Sovyetler Birliği'nin iki kurucu üyesidir ve Aralık 1991'de birliği fesheden anlaşmanın imzacılarıdır. Rus İmparatorluğunun sona ermesi, Ukraynaca üzerindeki yasağı da kaldırdı. Bunu, farklı Sovyet Cumhuriyetlerinin kültürlerini destekleyen bir doğuş dönemi izledi. 1932-1933'te Ukrayna, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde 7,5 milyon Ukraynalıyı öldüren insan kaynaklı bir kıtlık olan Holodomor'u yaşadı. "Ukrayna'da Terör-Kıtlık" ve "Ukrayna'da Kıtlık-Soykırım" olarak da bilinen kıtlık sırasında, çoğunluğu Ukraynalı olan milyonlarca Ukrayna SSC vatandaşı, Ukrayna tarihinde şimdiye kadar görülmemiş bir barış zamanı felaketinde açlıktan öldü. Bilim insanları, doğal etkenlerin ve kötü ekonomik politikaların kıtlığın nedenleri olarak görülmesi ve Sovyet liderliğinin Ukrayna köylülüğünün yok edilmesinin ne kadar önceden tasarlandığı konusunda hemfikir değiller. Holodomor kıtlığı, Rusya ve Kazakistan dahil birçok Sovyet cumhuriyetine yayıldı. Bilim insanları, Holodomor'un nihayetinde ilgili ekonomik sorunların bir sonucu olduğu argümanını da ileri sürdüler ve bunun yanında özel mülkiyetin tasfiyesi ve Sovyet sanayileşme döneminde uygulanan radikal ekonomik değişiklikler, 1930'ların başındaki yaygın kuraklıkla birleşti. 13 Ocak 2010'da Kiev Temyiz Mahkemesi ölümünden sonra Stalin, Kaganoviç, Molotov ve Ukraynalı Sovyet liderleri Kosior ve Çubar'ı Holodomor kıtlığı sırasında Ukraynalılara karşı soykırım yapmaktan suçlu buldu. Bağımsız Ukrayna 2000'ler [[Dosya:Vladimir Putin with Leonid Kuchma.jpg|küçükresim|sağ|Vladimir Putin ve Leonid Kuçma, Aralık 2003'te.]] 2004 Ukrayna cumhurbaşkanlığı seçimlerinden önce, Ukrayna ordusu tarafından bir Rus uçağının kaza sonucu düşürülmesine ilişkin spekülasyonlar ve Tuzla Adası ile tartışmalar da dahil olmak üzere anlaşmazlıklar mevcut olsa da, Leonid Kuçma'nın son yıllarında Rusya ile ilişkiler iyileşti. 2002'de Rus hükûmeti, Khmelnytskyi ve Rivne Nükleer Santrallerinin inşaatının finansmanına katıldı. Ancak, Turuncu Devrim'den sonra, Rusya-Ukrayna doğalgaz anlaşmazlıkları ve Ukrayna'nın NATO'ya katılma teklifi de dahil olmak üzere birçok sorun yeniden su yüzüne çıktı. Ukrayna'da Rusya ile ilişkilere dair genel algı büyük ölçüde bölgesel faktörlere göre farklılık göstermektedir. Ukrayna'daki Rus diasporasının çoğunluğuna da ev sahipliği yapan birçok Rusofili doğu ve güney bölgesi, Rusya ile daha yakın ilişkileri memnuniyetle karşılıyor. Bununla birlikte, Ukrayna'nın daha merkezi ve özellikle batı bölgeleri (asla İmparatorluk Rusyası'nın bir parçası olmayanlar) Rusya ve Sovyetler Birliği ile tarihi bir bağlantı fikrine karşı daha az dostane bir tutum sergiliyor. Rusya'da, Ukrayna'nın görüşüne göre bölgesel bir kırılma yoktur, ancak genel olarak, Ukrayna'nın AB ve NATO'ya katılma konusundaki son girişimleri, elbette Ukrayna'nın yalnızca Batı yanlısı, Rus karşıtı bir yönelimine ve dolayısıyla bir düşmanlık işaretine dönüşmesi olarak görülmüştür ve bu, Ukrayna'nın Rusya'daki algısının düşmesine neden olmuştur (Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yuşenko, Rusya'ya NATO'ya katılmanın Rusya karşıtı bir eylem olmadığı konusunda güvence vermesine ve Putin, Rusya'nın Ukrayna'nın AB üyeliğini memnuniyetle karşılayacağını söylemesine rağmen). Bu durum, Ukrayna'da Rusçaya resmi statü verilip verilmeyeceği ve ikinci devlet dili yapılıp yapılmayacağı konusundaki kamuoyu tartışmasıyla daha da alevlendi. 2009 gaz anlaşmazlığı sırasında, Rus medyası Ukrayna'yı neredeyse tek tip bir şekilde, Rusya'nın düşmanlarıyla ittifak kurmak ve ucuz Rus gazından yararlanmak isteyen saldırgan ve açgözlü bir devlet olarak tasvir etti. 2007-2008 yıllarında hem Rus (örneğin Rusya Dışişleri Bakanlığı, Moskova Belediye Başkanı Yury Luzhkov ve ardından Başkan Vladimir Putin) hem de Ukraynalı politikacıların, örneğin eski Dışişleri Bakanı Borys Tarasiuk, Ukrayna Adalet Bakan Yardımcısı Evhen Korniçuk ve daha sonra parlamento muhalefetinin lideri Yulya Timoşenko gibi siyasetçilerin saldırgan açıklamaları, ilişkilerin daha da kötüleşmesine neden oldu. Sivastopol'daki Rus Karadeniz Filosu'nun durumu bir anlaşmazlık ve gerginlik meselesi olarak kaldı. Notlar Kaynakça