Satuk Buğra Han

[bullvar_katip]

küçükresim|280px|Satuk Buğra Han'ın Türbesi Satuk Buğra Han, (Arapça: صَتُق بُغهرَ خهَن; Sátuq Bughra Khán) Karahanlı hükümdarıdır. 903 yılında doğmuştur. Satuk altı yaşına gelince, babası Tengri Kadir Buğra Han Buhara'ya karşı yaptığı bir seferde vefat eder. Dul kalan annesi, Satuk ile birlikte amcası ve babasının yerine ardıl olan Harun Buğra Han'ın himayesine girerler. Hayatı Müslüman oluşu Karahanlıların 920-955 yılları arasındaki hükümdarı, 920 (932) yılında İslam'ı kabul ederek, Karahanlı Devletinin ilk müslüman hükümdarı olmuştur. Bu yüzden Türk tarihi için önemlidir ve hakkında Satuk Buğra Han destanı anlatılır. Babası Karahanlı hükümdar ailesinden Bezir Han idi. Babasının ölümü üzerine amcası ve üvey babası Oğulcak Kadır Han'ın himayesinde büyüdü. Satuk Buğra on iki yaşlarında iken Maveraünnehir ve Horasan bölgesine hakim olan Müslüman Samani Devleti şehzadeleri arasında anlaşmazlık çıktı. Bunlardan Nasır bin Ahmed, Oğulcak Kadır Han'ın ülkesine sığındı. Ona iyi muamele edip Artuç nahiyesinin idaresini verdi. Artuç Nasır bin Ahmed'in gayretleri ve gelip giden Müslüman tüccarlar sayesinde bir ticaret merkezi oldu. Satuk Buğra da Artuç'un ziyaretçileri arasındaydı. Nasır bin Ahmed'le tanışıp ondan İslamiyeti öğrenerek Türkistan'da İslâm Peygamberi Muhammed bin Abdullah'ın ölümünden 283 yıl sonra Satuk 12 yaşında iken Müslüman oldu (915). Müslüman olduktan sonra Abdülkerim ismini almıştır ve tam ismi Abdülkerim Satuk Buğra Han olmuştur. 10. yüzyılda yaşayan Arap gezgin ve bilgin İbn Fadlan Milâdi 960 yılında yaklaşık 200,000 çadırlı Türkler (Karahanlılar) İslâm dinini benimsemiştir diye aktarmıştır. Yirmibeş yaşında Yirmi beş yaşına gelince Müslüman olduğunu açıklayıp, amcası ile mücadeleye başladı. Onunla Fergana Savaşını yaptı. İlk olarak Atbaşı kalesini zaptetti. Daha sonra üç bin kişilik bir orduyla Kaşgar üzerine yürüyüp fethetti. Amcası Oğulcak Kadır Han'ı öldürdü. Ülkede hakimiyeti sağlayıp birliği temin etti. Türk ülkelerinde İslamiyeti hızla yaydı. Ebü'l-Hasan Muhammed gibi İslam alimleri, Satuk Buğra Han'a yol gösterip teşvik ettiler. Abdülkerim Satuk Buğra Han, daha sonra yaptığı savaşlarda; Yağma, Çiğil, Oğuz boylarının yerleşmiş bulunduğu Türkistan şehirlerini birer birer ele geçirdi. Bu sırada Karahanlılar Devletinin doğu kısmına hakim olan Büyük Kağan Bazır Arslan Han Çinlilerden yardım alarak 924 yılında Abdülkerim Satuk Buğra Han'a karşı savaş açtı. Satuk Buğra Han Müslümanların yardım ve desteğiyle, onunla Balasagun Savaşını yaptı ve galip geldi. Çocukları Sultan Satuk Buğra Han'ın dört oğlu Buğra Hasan Han, Hüseyin Buğra Han, Yusuf Kadir Han, dördüncü oğlunun ismi belli değildir. Üç kızı Nasab Türkan, Hadya Türkan ve Ala Nur'dur. Toplam yedi çocuğu vardır. Saltanatının sonunda Satuk Buğra Han 31 yıl hüküm sürer. Saltanatının sonuna doğru Hitay (契丹; Qìdān) (Liao Hanedanlığına karşı) sınırına bir sefer gerçekleştirir ve bu seferin sonunda İslâm Turfan'a kadar ülkenin tamamında yayılır. Burada hasta olur ve Kaşgar'a geri getirilir, bütün bir yıl hasta yatar ve sonra vefat eder. Satuk Buğra Han, son saatlerinde arkadaşlarını, çocuklarını, Abú Nasrın oğlunu Abbúl Fattáh yanına çağırır ve onlara nasihatta bulunur. 955'te ölür. Kaşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk'te "اَرتُج artuç" "Ardıç. Kaşgar'da bu isme sahip iki köy vardır." diye bahsettiği, "birisinin adı altın Artuç (Artux), ikincisi üst Artuç'dır." Altın Artuç (aşağı Artuç)'ta mezarlığa gömülür ve cenaze törenine iki vali, yedi bin alim ("din adamları"), yirmiiki bin gazi ve halktan on beş bin kişi katıldı. Satuk Buğra Han'ın ölümünden üç yıl sonra Abbúl Fattáh ta ölür, böylece bütün görevleri Satuk ailesine geçer. Hasan Buğra Sultan Han, "Padişah Gazi" unvanını alıp Kaşgar'da babasının yerine geçmiştir, yönetimi sırasında Khutan'ı (başka ismi Chinshahr, Çinşehir) alır. Abdülkerim Satuk Buğra Handan sonra Musa Tunga adında bir oğlu yerine geçmiştir. Bundan sonra da bunun oğlu Baytaş Süleyman Arslan hükümdarlık yaptı. Başka oğulları ve kızları olduğu da rivayet edilmiştir. 10. yüzyılda Artuç'da inşa edilen türbesi tekrar 1995 yılında Mimar Abuduryim Ashan tarafından tamir edilmiştir. Notlar Dış bağlantılar Digital Archive of Toyo Bunko Rare Books Satuk Buğra Han'ın mezarı (ھەزرىتى سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مازىرى) Kategori:922 doğumlular Kategori:955 yılında ölenler Kategori:10. yüzyılda Türkler Kategori:10. yüzyıl hükümdarları Kategori:Müslüman olanlar Kategori:Karahanlı hükümdarları