Kavram olarak, mülkiyet hakkının kapsamına göre daha kısıtlı olan haklara sınırlı ayni haklar adını veririz. Mülkiyet hakkı, genellikle kullanma, yararlanma ve tasarruf gibi çeşitli yetkileri içinde barındırır. Sınırlı ayni haklar ise bu yetkilerin daraltılması sonucu ortaya çıkar, mesela sadece kullanma veya kullanma ile yararlanma gibi. Bu tip haklarda numerus clasus ilkesi geçerlidir, yani mevcut sınırlı ayni haklar dışında yeni bir sınırlı ayni hak oluşturulamaz. Ayrıca, tipe bağlılık ilkesi bu haklar için geçerlidir; bir sınırlı ayni hakkın sağladığı yetki belirli bir tipe aittir, bu içeriği başka şekillerde değiştiremeyiz. Sınırlı ayni haklar genellikle 3 gruba ayrılabilir:
- Yararlanma hakları verenler, yani irtifak hakları. Bu haklar, mülkiyet hakkının yararlanma yetkisini sahibinden alıp, başka birine verir.
- Teminat hakları olan rehin hakları. Bu haklar, mal sahibinin malı üzerinde aktif olarak hak kullanımını sağlamaz, ancak malın paraya çevrilmesi durumunda alacağı teminat altına alır.
- Taşınmaz mülkiyetini yükleyen haklar. Bu haklar, mal sahibine bazı edimlerin yerine getirilmesini yükler ve borcun ödenmemesi durumunda malın satılma hakkını sağlar.
Sınırlı ayni haklar, korunan mal üzerinde kesin bir hak sağlarlar ancak mülkiyet hakkından ayrı olarak değerlendirilirler. Bu haklar, mülkiyet hakkı devredilse veya sona erse bile varlığını sürdürür ve sona erdiğinde, kısıtlanan yetkiler mal sahibine geri döner. Genel olarak taşınır ve taşınmaz mallar üzerinde sınırlı ayni haklar kurulabilir. Tapuda ayrı bir sayfa açılan bağımsız ve sürekli haklar da taşınmaz sayıldığından, bu haklar üzerinde de uygun sınırlı ayni haklar kurulabilir.
- Yararlanma hakları verenler, yani irtifak hakları. Bu haklar, mülkiyet hakkının yararlanma yetkisini sahibinden alıp, başka birine verir.
- Teminat hakları olan rehin hakları. Bu haklar, mal sahibinin malı üzerinde aktif olarak hak kullanımını sağlamaz, ancak malın paraya çevrilmesi durumunda alacağı teminat altına alır.
- Taşınmaz mülkiyetini yükleyen haklar. Bu haklar, mal sahibine bazı edimlerin yerine getirilmesini yükler ve borcun ödenmemesi durumunda malın satılma hakkını sağlar.
Sınırlı ayni haklar, korunan mal üzerinde kesin bir hak sağlarlar ancak mülkiyet hakkından ayrı olarak değerlendirilirler. Bu haklar, mülkiyet hakkı devredilse veya sona erse bile varlığını sürdürür ve sona erdiğinde, kısıtlanan yetkiler mal sahibine geri döner. Genel olarak taşınır ve taşınmaz mallar üzerinde sınırlı ayni haklar kurulabilir. Tapuda ayrı bir sayfa açılan bağımsız ve sürekli haklar da taşınmaz sayıldığından, bu haklar üzerinde de uygun sınırlı ayni haklar kurulabilir.