Sirenik Yupikçesi

[bullvar_katip]

Sirenik Yupikçesi (< İngilizce Sirenik Yupik language) ya da Sirenik Eskimocası (kendilerince Uqeghllistun), Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye (Валентина Выйе) adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur. Eskimo dilleri içindeki yeri Diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır. Bu farklılıklara dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır. Eskimo - Aleut dilleri Aleut dilleri Eskimo dilleri Yupik dilleri Öz Yupik dilleri Sibirya Yupikçesi Naukan Yupikçesi Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe) Supikçe İnuit dilleri İnyupikçe Batı Kanada İnuitçesi Doğu Kanada İnuitçesi Grönland İnuitçesi Tarih 20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikleri Çukçi Yarımadasının Provideniya (Провидения) ile Preobrajeniya (Преображения) koyları arasında bulunan Sirenik ya da Sığınık (Сиӷы́ныӽ), İmtuk (Имтух), Kınlığak (Кынлыӷаӽ), Asun (Асун) ve Nunalık (Нуналых) noktalarında yaşıyordu. 1895 yılında Sireniki (Sirinek) köyünde 79, İmtuk köyünde de 43 konuşanı vardı. 20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikçesini konuşanlar 1954 yılında 130 kişi iken 1980 li yılların başlarında yalnızca 30 kişi tarafından konuşuluyordu. 1988 yılında bu sayı 4 e inmiş, 1997 yılında da son kişi ölünce de yok olmuştur. Anadillerini unutan Sirenik Yupikleri bugün Sibirya Yupikçesinin Ungazik şivesiyle konuşmaktadır. Dil hakkında ilk bilgiler 19. yüzyılda kaydedilmiştir. Monografik ilk çalışma ise 1964 yılında yapılmıştır. Bazı gramer özellikleri Sirenik Yupikçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü kısmen sergiler: Kelimelerde iki sayı vardır: tekil, çoğul (Grönland İnuitçesi hariç diğer Eskimo - Aleut dillerinde ise üç sayı vardır : tekil, ikil, çoğul). Grönland İnuitçesinde sonradan yok olan ikil sayının Sirenik Yupikçesinde de sonradan mı yok olduğu yoksa eskiden beri mi böyle olduğu, belli değildir. Çoğul eki diğer Eskimo dillerinde -t iken, Sirenik Yupikçesinde farklıdır: -ıy (-ый) Alfabe Ses bilgisi Ünlüler : а, и, у, ы Ünsüzler : б, (ф), в, г, ӷ, й, (йъ), к, ӄ, л, лъ, м, н, (нъ), ӈ, п, з, с, ш, т, х, ӽ, ч, (ц), ʔ Örnekler Сиӷы́ныгмы̄́ӷа sg Сиӷы́ныгмы̄́ӷий pl Sirenik Yupikleri апа dede паных kız evlat нахцых kadın нахцыграӽ genç kız айвыӽ mors иглыӽ boğaz ситых tırnak кымыгныӽ akciğer кутыӽ köprücük kemiği аӄыӽ kök увыныӽ beden ӄулъва gözyaşı куцых ırmak мыӽ su мыӽтаӷисиӷаӽ su taşımak üzere her iki uzuna kova asılan omuz sırığı кисыӽ taş кугымлъа dalga амтуӷын çok мараму buraya ӄайыӽ sarmak Dipnotlar Kaynakça Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык , Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 A. Nutawyi & N. Rodionova, (2008), List of the Sireniki Yupik Sea Ice Terms. Unpublished manuscript prepared for the SIKU project (in Yupik, with Russian parallels) Kategori:Eskimo-Aleut dilleri Kategori:Yupik dilleri Kategori:Rusya'daki diller Kategori:Asya kökenli ölü diller