Sözlük

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

[[Dosya:Latin dictionary.jpg|küçükresim|250px|Çok ciltli Latince bir sözlük (Graz Üniversitesi Kütüphanesi'nden)]] küçükresim|300px| Sözlük (Eski: Lügat), bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde lügat, kamus denir. Leksikografi sözlükbilimidir. Sözlükçüye leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır (glossary). Sözlükler sözcüklerin anlamlarını veya farklı dillerdeki anlamlarını açıklayabilir. Sözlüklerde bir sözcüğün birden fazla anlamının olduğu durumlar olabilir, fakat genelde ana anlamı ilk başta gösterilir. Birçok sözlük sözcük ile ilgili; okunuşu, dilbilgisi, türemiş sözcükleri, tarihi, etimolojisi esim, kullanım bilgisi, deyim veya cümle içinde kullanımı hakkında bilgiler de verebilir. Sözlükler genelde kitap halinde bulunmaktadırlar. Sözlükler tek dilli veya çok dilli olabilir. Genel veya özel alanlarla ilgili sözlükler hazırlanabilir. Türleri şöyledir: Ansiklopedik, kavramsal, örnekli, tekdilli, çokdilli, lehçeli, aşanlamlı, karşıtanlamlı, kökenbilimsel, argo, terimler, deyimler, atasözleri, mesleki terimler, karşılaştırmalı. Bu sözlüklerden kullanıcıların en sık karşılaştığı tür tek dilli genel sözlük ya da diğer ifade ile genel amaçlı sözlüktür. Sözlüklerde madde başlarını a-be-ce sırası takip eder. Arap harfli eski sözlüklerde madde başı Arapça sözcüğün üç harfli kökünün son harfi esas alınarak sıralanırdı. XIV.-XV. yüzyıllar arasında yaşamış olan el-Kamûsü-ı-Muhît (Okyanus Sözlüğü) adlı eseri Türkçeye çeviren Mütercim Asım bu sistemi kullandı. İlk sözlük olarak İskenderiye Müzesi kütüphanecisi Bizanslı Aristophanes’in hazırladığı eser kabul edilir. İslam dünyasında en önemli sözlük X. yüzyılda yaşayan Fârâblı İsmail Cevheri’nin Sihâh adlı Arapça eseri. Vankulu Lügatı diye bilinen Müteferrika’nın bastığı ilk kitap da bir Sihâh çevirisidir. Türk kültüründe ilk sözlük ise Kâşgarlı Mahmud’un Türkçeden Arapça’ya Divânu Lügati't-Türk’üdür. Türk sözlükleri İlk sözlük Divânu Lügati't-Türk'tür. 1073'teki bu sözlükten sonra yapılan çalışmalar Mukaddimetül Edeb, Codex Cumanicus, Kitabül İdrak, İbn Mühenna Lügatı, Muhakemetül Lügateyn, Abuşka Lügati, Senglah, Lügatı Çağatay, Türkii Osmani, Ahterii Kebir, Vankulu Lügatı, Tuhfei Vehbi adıyla Arapça/Farsça/Türkçe karışımlı idi. Türkçe hazırlanan ilk sözlük Lehçetül Lügat (Esat Mehmet Efendi, 1732) oldu. Bundan sonra basılı sözlükler gelişti: Burhanı Katı, el Okyanusul Basit, Lehçei Osmani, Kitabü Maaniül Lehçe, Lügatı Naci, Kamusu Türki, Hayat Büyük Türk Sözlüğü, Temel Türkçe Sözlük, Mükemmel Osmanlı Lügatı, Resimli Kamusu Osmani, Yeni Türkçe Lügat, Resimli Yeni Türkçe Lügatı, Yeni Türk Lügatı, Büyük Türk Lügatı, Türkçe Sözlük (TDK), Ferhengi Ziya, Meydan Larousse, Okyanus, ÖzTürkçe Sözlük, Büyük Türkçe Sözlük, Temel Türkçe Sözlük adlarıyla yayınlandı. Bu genel sözlükler dışında özel terimler sözlükleri yayınlandı: Tarama sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Medeni Hukuk Terimleri Sözlüğü, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Yazın Terimleri Sözlüğü gibi değişik bilim dallarına ait sözlükler yayınlandı. Yabancı dil sözlükleri olarak hem Türkçeden yabancı dile, hem yabancı dilden Türkçeye birçok sözlük basılmıştır. Bunların en eskisi Redhouse Sözlüğü'dür. Osmanlıca-Türkçe sözlüklerin en tanınmışı Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (Ferit Devellioğlu) dur. Özdeyişler toplumca saygı duyulan evrensel özellikler taşıyan insanların söyledikleri güzel sözlerdendir. Özdeyişler, görüşleri ve düşünceleri kısa yoldan anlatmamızı sağlar. Türkçe Sözlük Kaynakçası ÂSIM EFENDİ, Mütercim (2000), Burhân-ı Katı, (Haz.*M. Öztürk, D.Örs), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük (3 Cilt), Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 7046 s. CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul. CLAUSON, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteen Century Turkish, Oxford University Press. ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük (5 Cilt), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 5744 s. (yeni) DEVELLİOĞLU, Ferit (1988), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 8. Baskı, 3+VIII+1439+119+1 s. DİLÇİN, Cem (Düzenleyen), Yeni Tarama Sözlüğü, TDK, Ankara, 1983, XI+476+7 s. Divânu Lügati't-Türk Dizini (1972), TDK, Ankara. DOĞAN, Mehmet (2001), Büyük Türkçe Sözlük, Vadi Yayınları, (2005) Pınar Yayınları. ERGENÇ, İclâl (1995), Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü, Ankara. ESAD EFENDİ (1216 Hicri), Lehçetü'l-Lugat, Matbaa-i Âmire, İstanbul, (Arap Harfli) EYÜBOĞLU, İsmet Zeki, Türkçe Kökler Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul HANÇERLİOĞLU, Orhan (?), Türk Dili Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul HATİPOĞLU, Vecihe (1972), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara. JAECKEL, Ralph-DOĞANATA ERCİYEŞ, Gülnur With the Collaboration of Mehmet Süreyya ER (2006), A Dictionary of Turkish Verbs, Georgetowen University Press, Washington. KADRİ, Hüseyin Kâzım (1927-1943), Türk Lügati, İstanbul, c. I-IV. MAHMUD EL-KAŞGÂRÎ, (1939-1941), (Çeviren* Besim ATALAY), Divânu Lügati't-Türk, I-III, Ankara. MAHMUD EL-KAŞGÂRÎ, (Yayınlayan* Kilisli Muallim Rifat) (1333-1335 Hicri), Divânu Lügati't-Türk, I-III, İstanbul; Tıpkıbasım (1941), Ankara. KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara, XX+212 s. MAHMUD EL-KAŞGÂRÎ, (Edited with Introduction and Indices by Robert DANKOFF in Collaboration with James KELLY) (1982-1985), Compendium of the Turkic Dialects (Diwân Lugat at-Turk), I-III, Harvard, Cambridge, Massachusetts. MENİNSKİ, Franciscus á Mesgnien (2002) Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae - Persicae = Lexicon Turcico - Arabico - Persicum 1 - 6, haz. Mit einleitung und mit einem türkischen Wortindex von Stanislaw Stachowski, sowie einem Vorwort von Mehmet Ölmez, Simurg Yayınları. MUHTAR, Cemal (1993), İki Kur’an Sözlüğü Lugat-ı Ferişteoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî, M.Ü. İlahiyat Fak. Vak. Yay., İstanbul. MUSTAFA bin ŞEMSEDDİN el-AHTERî (1302 Hicri), Ahterî-i Kebîr, İstanbul. ÖZKAN, Mustafa - YELTEN, Muhammet (2002), Türkçenin Sözlüğü, Babıali Kültür Yayıncılık. OLGUN—DRAHŞAN, Cemşit (1984), Farsça-Türkçe Türkçe-Farsça Sözlük (Ferhen-i Pârsî-be-Türkî Ferheng-i Türkî-be-Pârsî), Elhan Kitabevi, Ankara, 2. Baskı, (4+384)+(4+536+1) s.(Bibliyografya). REDHOUSE, James William (1856), An English and Turkish Dictionary, Londra, Bernard Quaritch. (pdf) REDHOUSE, James William (1880), Turkish dictionary, in two parts, English and Turkish, and Turkish and English, in which the Turkish words are represented in the Oriental character, as well as their correct pronunciation and accentuation, shown in English letters, 2d ed., rev., and enl. by Charles Wells, London B. Quaritch. (pdf) REDHOUSE, James William(1987), A Turkish and English Lexicon, Beirut, Libraire du Liban, 3. Basım, Third impression. ŞEMSEDDİN SAMİ (1987), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., 2. baskı, İstanbul, (Arap Harfli) ŞEMSEDDİN SAMİ (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, (Arap Harfli) ŞEMSEDDİN SAMİ (1889-1893 Miladi, 1306-1316 Hicri), Kâmûsu’l-A’lâm, İstanbul, (Arap Harfli) TIETZE, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (A-E), İstanbul, Simurg Kitabevi, cilt 1 TOPALOĞLU, Ahmet (Hazırlayan) (1978); (Muhammed bin Hamza) XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış "satırarası" Kur'ân Tercümesi, İkinci cilt, (sözlük) Kültür Bak., İstanbul. TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ötüken, İstanbul, 228 s. TURAN, Fikret (2002), Bahşayşi Lügati /Eski Oğuzca Sözlük, Bay / Bilimsel Akademik Yayınlar. TOPARLI, Recep (1993), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Erzurum. Türkçe Sözlük I-II (1988), TDK, Ankara, Yeni Baskı, cilt I A-J (XXXVII+745 s.), cilt II K-Z (4 s.+s.749-1679). Türkçe Sözlük (2005), TDK, Ankara, 2244 s. Türkçe Sözlük I-IV (1995), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara. Türkçe Sözlük (2005), Dil Derneği Yayını, 2. Baskı. VARDAR Berke (1998), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul YALIM, Özcan (1998), Türkçede Yakın ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü, İmge Yayınevi, İstanbul. YURTBAŞI, Metin (1994), Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, Özdemir Yayıncılık, Ankara, 6+378 s a. Türkçe Sözlükler AYVERDİ, İlhan (- yönetiminde) (2006) Asırlar Boyu Tarihi Seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3 cilt, 2. Baskı, İstanbul* Kubbealtı İktisadi İşletmeleri. ÇELİKKANAT, Didar (2006) Pratik Türkçe Sözlük, İstanbul* Gün Yayıncılık DOĞAN, D.Mehmet (2011) Büyük Türkçe Sözlük, 23. baskı, Ankara* Yazar yayınları HANÇERLİOĞLU, Orhan (1992) Türk Dili Sözlüğü, İstanbul* Remzi Kitabevi Hayat Büyük Türkçe Sözlüğü (1969) İstanbul* Hayat Yayınları. PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2000) Türkçe Sözlük, İstanbul* Doğan Kitapçılık. PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2007) Türkçe Sözlük, 6. baskı, İstanbul* Can Yayınları. TUĞLACI, Pars (Prof. Dr.) (1995) Okyanus Ansiklopedik Türkçe Sözlük, 5 cilt, 8. basım, Ankara-İstanbul-İzmir* ABC Yayınları. Türkçe Sözlük (2005) 2 cilt, Genişletilmiş 2. baskı, Ankara* Dil Derneği Yayınları Türkçe Sözlük (2005) 10. baskı, Ankara* Türk Dil Kurumu Yayınları b. Türkçe Eşanlamlı ve Karşıtanlamlılar Sözlükleri ]] (1987) Türkçede Anlamdaş ve Karşıt Kelimeler Sözlüğü, 3. Baskı, İstanbul* İnkılâp Kitabevi YALIM Özcan (1998) Türkçede Yakın ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü, Ankara* İmge Yayınevi YALIM, Ülkü, Özcan YALIM (1983) Türkçede Eş ve Karşıt Anlamlar Sözlüğü, Ankara* Bilgi Yayınevi. c. Deyimler Sözlüğü AKSOY, Ömer Asım (1984) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 3 cilt, Ankara* TDK Yayınları. ÇELİKKANAT, Didar (2006) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul* Gün Yayıncılık VARIM, Gamze Varım; SALMAN, Yurdanur; KESER, Salman (1992, ikinci baskı* 2003) Ortak Kültür Sözlüğü. Yabancı Sözcük, Terim, Deyim, Özdeyiş ve Atasözleri, Tümzamanlar Yayınları YURTBAŞI, Metin (1994), Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, Özdemir Yayıncılık, Ankara, 6+378 s d. Söyleyiş Sözlükleri ERGENÇ, İclâl (2002) Konuşma Dili ve Türkiye Türkçesinin Söyleyiş Sözlüğü, İstanbul* Multilingual Yayınları. e. Dilbilgisi, Dilbilim Terimleri Sözlüğü ALTINÖRS, Atakan (2000) Dil Felsefesi Sözlüğü, İstanbul* Paradigma Yayınları. BENGİ-ÖNER, Işın (2001) Çeviribilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Sel Yayıncılık GÖĞÜŞ, Beşir (1998) Anlatım Terimleri Sözlüğü, Ankara* Dil Derneği Yayınları. HATİBOĞLU, Vecihe (Prof. Dr.) (1982) Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, 4. Baskı, Ankara* DTCF Yayınları. HENGİRMEN, Mehmet (1999) Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara* Engin Yayınları. KOÇ, Nurettin (1992) Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul* İnkılâp Kitabevi. KORKMAZ, Zeynep (Prof. Dr.) (1992) Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara* TDK Yayınları. POPOVİÇ, Anton (1987) Yazın Çevirisi Terimleri Sözlüğü, Hazırlayan* Suat Karantay, Yurdanur Salman, İstanbul* Metis Yayınları. TOPALOĞLU, Ahmet (Prof. Dr.) (1989) Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Ötüken Yayınları. VARDAR Berke (-yönetiminde), (2002) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Multilingual Yayınları. f. Yazın Terimleri Sözlüğü AKALIN, L. Sami (Dr.) (1994) Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 6. baskı, İstanbul* Varlık Yayınları. GENCAN, Tahir Nejat, Haydar EDİSKUN, Baha DÜRER, Enver Naci GÖKŞEN (1974) Yazın Terimleri Sözlüğü, Ankara* TDK Yayınları ÖZDEMİR, Emin (1990) Edebiyat Bilgileri Sözlüğü, İstanbul* Remzi Kitabevi. ÖZKIRIMLI, Atilla (1984) Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4 cilt, 3. baskı, İstanbul* Cem Yayınevi ÖZKIRIMLI, Atilla (1991) Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Altın Kitaplar. YÖRÜK,Yaşar (1987) Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara. Muallim Naci Istılahat-ı Edebiye Recaizade Mahmut Ekrem Talim-i Edebiyat Kaynak*GÜNAY, V. Doğan (2007) Sözcükbilime Giriş, İstanbul* Multilingual Yayınları Ayrıca internette PARLATIR, İsmail, Prof. Dr., “Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri” http*//www.akmb.gov.tr/turkce/books/turkkong4-4/tk4-4-46-parlat.htm (son ulaşım* 9 Eylül 2006); ÇÖGENLİ, Sadi, Prof. Dr., “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Sözlükler Katalogu” http*//www.academical.org/dergi/MAKALE/s7eskiharflerlebasilmis.htm (son ulaşım* 9 Eylül 2006) Türk Diyalektleri Sözlük Kaynakçası MONGUŞ, D.A., (2005) Tuvaca Türkçe Sözlük, Kızıl (Tıva Cumhuriyeti), Tuva Sosyal Araştırmalar Enstitüsü yayını. Büyük sözlüklerin listesi Katalanca Diccionari de l'Institut d'Estudis Catalans Çince Shuowen Jiezi Kangxi Zidian Rime dictionary Fransızca Le dictionnaire de l'Académie française (kuralcı) Dictionnaire alphabétique et analogique de la langue française ("Le Robert") (tanımlayıcı) Petit Robert (özet) Dictionnaire de la langue française (Littré) Almanca Duden Der Große Muret Sanders, Langenscheidt Deutsches Rechtswörterbuch Deutsches Wörterbuch, Jacob and Wilhelm Grimm PONS Großwörterbuch Englisch İtalyanca De Mauro Oxford Paravia Japonca Shin Meikai kokugo jiten (新明解国語辞典), orta boyutlarda Japonca-Japonca sözlük Kōjien (広辞苑), büyük Japonca-Japonca sözlük Nihon Kokugo Daijiten (日本国語大辞典), en büyük Japonca-Japonca sözlük, 14 cilt Shogakukan Progressive Japanese-English Dictionary (小学館プログレッシブ和英中辞典), orta boy bir Japonca-İngilizce sözlük Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary (新和英大辞典), En büyük Japonca-İngilizce sözlük Dai Kan-Wa jiten (大漢和辞典), 50.000 civarında karakter içeren büyük kanji sözlüğü. Portekizce Dicionário Aurélio Dicionário Houaiss Michaelis Dicionário do Português Contemporâneo (Lisbon Academy of Sciences) Grande Dicionário da Língua Portuguesa (Porto Editora) Rumence Dicţionarul explicativ al limbii române Rusça Türkçe Derleme Sözlüğü (12 cilt, TDK yayını) Divânu Lügati't-Türk Tarama Sözlüğü (6 cilt, TDK yayını) Türkçe Sözlük (2 cilt, Dil Derneği yayını) Türkçe Sözlük (2 cilt, TDK yayını) Doğan Büyük Türkçe Sözlük Kamûs-ı Türkî Kubbealtı Lügatı (3 cilt) Okyanus 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük Ötüken Türkçe Sözlük İspanyolca Diccionario de la Real Academia Española Diccionario de uso del español de María Moliner İsveççe Svenska Akademiens Ordbok Yayımcılar Cambridge University Press Chambers Harrap Collins Funk and Wagnalls Merriam-Webster Oxford University Press PWN Ayrıca bakınız Katılımcı sözlük 3harf Kaynakça Dış bağlantılar Güncel Türkçe Sözlük (TDK) Çağdaş Türk Lehçeleri Sözlüğü (Pamukkale Üniversitesi) Vikisözlük (Wikimedia Foundation projesi kapsamında, özgür sözlük) Örnek cümleli sözlük (Dictionarist) Sesli sözlük TDK Uyumlu Türkçe sözlük

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Sözlük

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi