Stalin Anıtı (Budapeşte)

[bullvar_katip]

Stalin Anıtı (Macarca: Sztálin-szobo), Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Budapeşte'de yer alan, dönemin Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri Josef Stalin'in Aralık 1951'deki yetmiş üçüncü yaş günü şerefine inşa edilen anıt. 1956 Macaristan ayaklanması sırasında destalinizasyon politikalarından güç alan gruplar tarafından 23 Ekim 1956'da yıkıldı ve parçalara ayrıldı. Daha sonra heykelsiz olarak yeniden inşa edilerek 1 Mayıs İşçi Bayramı geçit törenlerinde kullanılan dekoratif bir yer olarak işlev gördü. 1990'lı yıllarda kaide tamamen yıkıldı. Tasarım ve inşa sağ|küçükresim|sağ|250px|Stalin Anıtı önündeki bir askeri geçit töreni. Stalin Anıtı, sosyalist gerçekçilik akımının sanatta yoğun olarak kullanıldığı bir dönemde inşa edilmiştir. Bu sanat tarzı o dönemde genellikle çalışkan proletarya ile birlikte Vladimir Lenin'i, Josef Stalin'i ve Doğu Avrupa'daki komünist lider figürlerini konu aldı. Stalin kişi kültü kapsamında Doğu Avrupa'da 1930'lardan 1950'lere kadar pek çok ülkede Stalin heykelleri inşa edildi. Josef Stalin'in doğum gününden iki gün sonra, 20 Aralık 1949 tarihinde Budapeşte'de kurulan Kanun Düzenleme Komisyonu kentte bir Stalin Heykeli inşa edilmesi için karar aldı. Kararda şunlar yazılıydı; Budapeşte'deki en güzel yol olan Josef Vissarionoviç, adını ilerici ve barış isteyen insanlığın kararlı lideri Josef Vissarionoviç Stalin'den alır. Karar için yapılan teklifin kabulünden bir yıl sonra başkentte prestijli ve uygun bir yerde Generalissimo Stalin'in bir heykeli yaratılacak ve dikilecektir. Budapeşte'de, Generalissimo Stalin'in doğum gününde uygun ve değerli bir yerde Macar halkı tarafından orijinal olarak tasarlanan bir heykel inşa edilecektir. Davetli 25 heykeltıraşın katıldığı yarışmanın ardından politikacılar ve sanatçılardan oluşan jüri heykeltıraş Sándor Mikus'un tasarımını birinci seçti. Heykel başlangıçta altı metre yüksekliğinde tasarlanmıştı, ancak yağılan tartışmalar sonunda heykelin sekiz metre, kaidenin ise on metre olması kararlaştırıldı. Heykelin yapımında bronz, kaidenin yapımında ise kırmızı kireç taşı kullanıldı. Bununla birlikte siyasi nedenlerle kaldırılan bronz heykellerden ve II. Dünya Savaşı'nda zarar gören Gyula Andrássy ve István Tisza heykellerinden temin edilen malzemeler de bu anıtın yapımında kullanıldı. Klasik sosyalist gerçekçilik tarzında inşa edilen anıtın toplam yüksekliği 25 metredir. Stalin'in yer aldığı sekiz metre uzunluğundaki bronz heykel, sekiz metre genişliğindeki bir kürsünün tepesinde bulunan dört metre yüksekliğindeki bir kireç taşı kaidesinde yer aldı. küçükresim|sağ|250px|Anıt ve ön kısmında yer alan Macar İnşaat İşçileri Ulusal Birliği (MÉMOSZ) binası Heykelin yerleştirileceği yer açılışından kısa süre önce kararlaştırıldı. Bunun için György Dózsa yolu genişletildi, Regnum Marianum Kilisesi ve Şehir Parkı Tiyatrosu yıkıldı. Stalin, sağ eli göğüs seviyesinde dik durmuş sert bir konuşmacı olarak tasvir edildi. Kürsünün kenarları, Macaristan liderlerini konu alan heykeller ile süsledi. Kaide üzerindeki kabartmalar 1 Mayıs 1953'te tamamlandı. Kabartmalarda kurtuluş için mücadele eden Sovyet askerlerinin ailelerine veda etmeleri ve Stalin sayesinde sporun, eğitimin, bilimin ve sanatın yeniden canlanması yolunda barışçıl bir yeniden yapılanma sürecinin başlaması konuları işlendi. Sándor Mikus Macaristan'daki en yüksek sanat ödülü olan Kossuth Ödülü'ne layık görüldü. Heykelin 18 Aralık 1951'deki açılış törenine yaklaşık 80.000 kişi katıldı. Anıtının hemen karşısında, Macar İnşaat İşçileri Ulusal Birliği (MÉMOSZ) binası vardı. Heykelin tamamlanmasının ardından Budapeşte'deki bir gazeteci şu ifadeleri kullandı; 1953'ten itibaren Stalin Meydanı olarak bilinen, günümüzdeki adı ise Elli Altı Meydanı olan bölge, Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin resmi devlet kutlamalarının gerçekleştirildiği yer oldu. Gösteriler ve yıkılışı [[Dosya:Sztálin_szobor_Budapest_1956.jpg|küçükresim|sol|200px|Anıtın 1956'da yıkılmasından sonra geriye kalan bot kısmı ve asılan Macaristan bayrağı.]] 1953 yılında Stalin'in ölümünden sonra Nikita Kruşçev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresi'nde Stalin'i ve onun politik mirasını açıkça kınadı ve destalinizasyon sürecini başlattı. Bu tutum Sovyetler Birliği ile sınırlı kalmadı, başta Doğu Avrupa'daki sosyalist ülkeler olmak üzere pek çok ülkede geniş tartışmalara yol açtı. Stalin dönemindeki siyasal sistemin değiştirilmesi amacıyla Polonya Ekimi olarak bilinen siyasi reformlar gerçekleştiren Polonya Halk Cumhuriyeti'ne destek için Macaristan'da gösteriler planlandı. Macar Öğrenci ve Kolejler Derneği telsizlerden 16 talep yayınladı. 13. sıradaki talep Stalin heykelinin sökülmesi idi. Talepte "Zulüm ve siyasi baskı gerçekleştiren Stalin'in heykelinin mümkün olduğunca çabuk sökülmesini ve 1848-49 Savaşı'nın kahramanları ve şehitlerine layık bir anıtla değiştirilmesini istiyoruz." yazılı idi. Kentin pek çok yerine bildiriler asıldı. 1956 Macaristan ayaklanması olarak bilinen gösteriler kapsamında başkent Budapeşte'de 23 Ekim 1956 günü üniversite öğrencilerinin öncülük ettiği yaklaşık iki yüz bin gösterici toplandı. küçükresim|sağ|Yıkılan heykelin baş kısmı. Göstericiler söz konusu talebi kendileri gerçekleştirmek için harekete geçti, 23 Ekim günü öğleden sonra Ulusal Tiyatro'da toplanıldı ve heykeli yıkmak için karar alındı. Binanın önünde heykele karşı slogan atan öğrenciler taleplerini okuduktan sonra Şehir Parkı'na doğru yola çıktılar. Yürüyüş esnasında toplanma nedenini öğrenen insanlar onlara katıldı. Alana ulaşan kalabalık heykeli sökmek için saatlerce uğraştı, göstericiler heykelin boynuna halatlar asıp vinçlerle ve kamyonlarla devirmeye çalıştılar, ancak başaramadılar. Ardından kaynak makineleriyle gelen başka bir grup ayak kısmından keserek heykeli yıktı. Heykel saat 21:37 sularında tamamen yerinden söküldü. Kaideye Macaristan bayrağı asıldı. Göstericiler heykeli yıkarken "Ruslar, arkanıza bakmadan kaçın" "Rusya eve git" şeklinde sloganlar attılar. Ardından heykeli parçalarına ayırdılar ve Blaha Lujza Meydanı'na taşıdılar. Kaide üzerinde sadece Stalin'in botları kaldı ve daha sonraları heykelin bulunduğu alan kimilerince "Bot Meydanı" olarak anıldı. Budapeşte polis şefi Sándor Kopácsi şu değerlendirmelerde bulundu; "Büyükşehir Konseyi'nin aylar önce heykeli daha az ziyaret edileceln bir yere yerleştirme planını hazırladığı için kalabalığın niyeti beni korkutmadı. ... [Göstericiler] ... 25 metrelik Stalin'in heykelinin boynuna kalın bir çelik halat yerleştirirken, diğer göstericiler oksijen tüplü kamyonlara gidip metal kesme boruları ise heykelin bronz ayakkabısını kesmeye hazırlanıyordu. ... Bir saat sonra heykel kaidesinden düştü." Kádár dönemi [[Dosya:Elindul az MTV 1957 majus 1 tv-kozvetites.jpg|küçükresim|sağ|200px|Heykelin yıkılışının ardından kaide heykelsiz olarak yeniden düzenlendi ve 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamaları burada yapıldı. Görselde 1957 yılındaki 1 Mayıs kutlamaları yer almaktadır.]] 1956'dan sonra János Kádár döneminde gerek yüksek maliyeti gerekse ideolojik sebepler nedeniyle heykel yeniden inşa edilmedi. Kaide heykelsiz olarak yeniden düzenlendi ve her yıl 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın kutlanacağı ve Bakanlar Kurulu'nun kalabalık önüne çıkacağı yer olarak tasarlandı. İlk olarak, kabartmalar sadece eklerle kaplanmıştı, ancak 1970'lerin başında bu kabartmalar kaldırıldı. 1965'te meydana Pál Pátzay'ın tasarladığı dört metre yüksekliğinde Vladimir Lenin heykeli yerleştirildi. 1989 sonrası 1989 yılında Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin yıkılması ve komünizm döneminin sona ermesinin ardından kaide uzun süre kullanılmadı. 1991 yılında Sovyet birliklerinin Macaristan'dan çekilmesini kutlamak için gerçekleştirilen etkinliğe ev sahipliği yaptı. Tribünün kırmızı mermer kaplaması bilinmeyen kişiler tarafından çalındı ​​ve uzun süre düz betonarme bir şekilde durdu. 1990'ların başında kaide tamamen yıkıldı. Lenin heykeli söküldü ve Heykel Parkı'na taşındı. Günümüzde küçükresim|sağ|200px|Stalin Anıtı'nın bulunduğu alana dikilen 1956 Devrimi Anıtı. Stalin Anıtı'nın olduğu meydana gösterilerin 50. yıldönümü için 2006'da tamamlanan "1956 Devrimi Anıtı" dikildi. Şekli nedeniyle, "demir fırça" ismiyle anıldı. Lenin heykeli yerine 2004'te dünyanın en büyük kum saati olan Zaman Çarkı inşa edildi. 2006 da meydanın adı Elli Altı Meydanı olarak değiştirildi. Anıtın kalan ayak kısmının kopyası 2006'da yılında Heykel Parkı'na koyuldu. Bu eser orijinalin tam bir kopyası değil, heykeltıraş Ákos Eleőd tarafından yapılan sanatsal bir benzetmedir. Galeri Ayrıca bakınız Lenin Anıtı (Volga-Don Kanalı) Stalin Anıtı (Gori) Notlar Kaynakça Özel; Genel; Åman, Anders. Architecture and Ideology in Eastern Europe During the Stalin Era. Cambridge, MA: The MIT P, 1992. Bown, Matthew C. Art Under Stalin. Oxford: Phaidon P Limited, 1991. 73-86. Demaitre, Ann. "The Great Debate on Socialist Realism " The Modern Language Journal 50.5 (1966): 263-268. Sinko, Katalin. "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments." Art and Society in the Age of Stalin. Ed. Peter Gyorgy and Hedvig Turai. Budapest: Corvina Bookk, 1992. 81. Terras, Victor. "Phenomenological Observations on the Aesthetics of Socialist Realism " The Slavic and East European Journal 22.4 (Winter, 1979), pp.445–457. Kategori:Macaristan-Sovyetler Birliği ilişkileri Kategori:Macaristan'daki anıtlar Kategori:Budapeşte'deki yapılar Kategori:Macar Devrimi Kategori:Josef Stalin anıtları Kategori:1950'lerde yıkılmış yapılar