Taşkent Hakimliği

[bullvar_katip]

Taşkent Hakimliği Orta Asya'da, günümüzde Özbekistan'ın Taşkent ili'nin yanı sıra Kazakistan'ın Türkistan Eyaleti'ni oluşturan bağımsız bir devletti . 1784 yılında Yunus Hoca ve 1808 yılında Kokand Hanlığı tarafından işgal edildikten sonra ykılmıştır. Ülkenin başkenti Taşkent'tir . Tarihi Özbekistan’ın kuzey doğusunda Sır Derya’nın sağ kollarından Çirçik Nehri’nin suladığı vahada kurulan Taşkent, günümüzde Özbekistan’ın yönetim merkezidir. Tarih boyunca önemli ticaret yollarının kesişme noktasında bulunan Taşkent, haliyle her cazibe merkezi gibi çatışmaların, savaşların ve mücadelelerin hayli fazla yaşandığı bir bölge oldu. Arap kaynaklarında bölgenin adının Şaş, yani “büyük verimli bir bölge, cengâver halk” şeklinde geçmesi, tarihsel bağlamda Türkistan şehirleri arasında Taşkent’in nasıl konumlandırıldığının da göstergesiydi. Şehrin bulunduğu bölgeye verilen en eski ad Çaç olup Çin kaynaklarında Çö-çi, Çö-şi veya Şi şeklinde geçmekteydi. Ancak şehrin günümüzdeki adıyla anılması en erken XI. yüzyıla dayanmaktaydı. Bunun yanı sıra Taşkent’in Terken olarak anıldığı da bilinmekteydi. Nihayetinde mevcut kullanımının yaygınlık kazanması XVI.yüzyıla denk gelmekteydi. Taşkent’te bulunan çok sayıda akarsuyun kanallar ile birbirine bağlanması şehirde ekili biçili alanın düzenli sulanmasını sağlamaktaydı. Dolayısıyla şehir önemli bir ticari merkez haline gelmişti. XVIII. yüzyılın başlarında Türkistan coğrafyasının kadim şehri Taşkent, Moğol (Kalmuk) ve Kazaklar arasında hâkimiyet mücadelelerine sahne oldu. Bu minvalde şehir 1598-1723 yılları arası Kazakların, 1723-1747 yılları arasında ise Kalmukların hâkimiyetine girdi. 1747 yılında Kalmuklar adına şehri yöneten Özbek Hakim Bey Taşkent’te bağımsızlığını ilan etmiş, ancak bu şehir devlet süreci iki yıl sürebildi. Taşkent bir müddet sonra Çin nüfuzu altına girmiş, yerel yönetimler zaman zaman bu boyunduruktan kurtulsa da bağımsızlık yolunda verilen mücadelede birlik sağlanamadığından başarılı olunamadı. Öyle ki şehir her birinin kendi yöneticisi olduğu dört ana bölgeye ayrıldı.Bu bölgeler sırasıyla Şeyhantahur, Kaffal eş Şaşi (Sibzar), Şeyh Zeynüddin (Kökçe) ve Zengiata (Beşağaç) idi. Bu dört büyük yönetim merkezi içerisinde 42 küçük mahalleye ayrılan şehri çevreleyen bir sur ve 12 kapısı vardı. Taşkent bulunduğu konum itibarıyla Buhara ve Hokand gibi önemli güç merkezlerinin kavşağında yer almaktaydı. Ayrıca şehir Moğolistan, Çin ve Rusya gibi devletlerin de ilgi odağındaydı. Dolayısıyla stratejik bakımdan mühim bir yer tutan Taşkent’in Buhara ve Hokand Hanlığı arasında yedi kez el değiştirmesi de bu durumu kanıtlar niteliktedir. Bu nedenle Taşkent tarih boyunca hem bu türden güç mücadelelerinin tam ortasında yer almış hem de kendi meşruluğunu ispatlama mücadelesi vermiştir. Ayrıca zikredildiği üzere kendi içerisinde birbirinden ayrı güç odaklarının yönetimi ele geçirme mücadelesi şehri dışardan gelecek saldırılara karşı savunmasız bırakmıştır. Ancak kısa süre de olsa 1784 yılında Şeyhantahur bölgesi hâkimi Yunus Hoca’nın (1780-1800) diğer üç mahalli yöneticiye karşı üstünlük sağlaması Taşkent’in bağımsızlık kazanmasını sağlamıştır. Taşkent’in bağımsızlık elde etmesinin nedenleri arasında civarda bulunan hanlıkların kendi aralarında mücadele etmesi ve bu sebeple Taşkent üzerindeki baskıların azalması da vardır. Bu dönemi iyi değerlendiren Taşkent Hanı Yunus Hoca’nın başarılı bir siyaset yürütmesi, şehrin diğer hanlıklara bağlı olmadan kendi ilişkilerini kurmasını sağlamıştır. Kaynakça Kategori:Asya'daki eski monarşiler Kategori:Orta Asya tarihindeki eski devletler Kategori:Tarihteki Türk devletleri Kategori:Özbekistan tarihi