Tek çenekliler

[bullvar_katip]

Tek çenekliler (Liliopsida), monokotiller (ya da monokotiledon), çoğunlukla tek yıllık, palmiyeler haricindeki otsu bitkileri kapsayan çiçekli bitkiler sınıfıdır. Tohumlarında bir çenek bulunduğu için "bir çenekliler" olarak isimlendirilen, bir çenekliler; 50.000 ve 60.000 arası 59,300 bitki türünü kapsarlar. Bu gruptaki en büyük familya, yaklaşık yirmi bin tür sayısıyla orkidegillerdir. Ekonomik önemleri olan buğdaygiller, bu grubun en önemli familyası konumundadır. Diğer ekonomik önemi olan familyaları ise; palmiyegiller, muzgiller, zencefilgiller ve zambakgillerdir. Bir çeneklilerin iletim demetleri genellikle dağınıktır. Kambiyum olmadığından normal sekonder kalınlaşma (enine büyüme) görülmez. Bu yüzden boyları uzun, gövdeleri incedir. Yaprakları genellikle ince uzun, paralel damarlı, kökleri saçaklıdır. Ana kök gelişimi erken durduğu için saçak kök sistemi bulunur. Çiçek parçaları genellikle üçlü olup, çiçek örtüsü çanak yaprak ve taç yaprak şeklinde farklılaşma göstermez. Tek çenekliler ya da monokotiller, adından da anlaşılacağı gibi tohumlarında tek bir (mono-) kotiledon veya embriyonik yaprak içerir. Sınıflandırma [[Dosya:Monocot_vs_dicot_crop_Pengo.jpg|küçükresim|sol|upright=0.84|Topraktan çıkan (solda) bir "bir çenekli" ve (sağda) bir "iki çenekli" bitki.]] Tarihte Monokotiller şöyle isimlendirilmişledir: Monocotyledoneae - "de Candolle" sistemi ve "Engler" sistemi. Monocotyledonlar - "Bentham & Hooker" sistemi ve "Wettstein" sistemi Sınıf: Liliopsida - "Takhtajan" sistemi ve Cronquist sistemi. Alt sınıf: Liliidae - "Dahlgren" sistemi ve "Thorne" sistemi (1992). Dal: Monokotiller - "APG sistemi", "APG II sistemi" ve "APG III sistemi"' ne göre. Yukardaki bütün sistemler, bu grup için kendi taksonomilerini kullanırlar. Bir çenekliler, taksonomideki değişken konumuyla bilinirler. Günümüzün moleküler çalışmaları, bir çeneklilerin akrabalık ilişkilerini açıklamaya yardımcı olmaktadır. APG III sistemi, bir çeneklileri bir takson olarak görmez, bunun yerine bu grubu monokotil dalına yerleştirir. Bu sisteme göre tek çenekliler; 11 takıma ve henüz herhangi bir takıma yerleştirilmemiş 1 familyaya ayrılırlar: Cladogram 1: APG IV (2016) için kapalı tohumlularda tek çeneklilerin filojenik durumu Cladogram 2: The phylogenetic composition of the monocots Dal (klad): Monocots (Monokotiller) (Tek çenekliler) Acorales Takımı Acoraceae Alismatales Takımı §Alismataceae (Limnocharitaceae 'yi içine alır.) Aponogetonaceae Araceae (Yılanyastığıgiller) Butomaceae Cymodoceaceae Hydrocharitaceae Juncaginaceae Posidoniaceae Potamogetonaceae Ruppiaceae Scheuchzeriaceae Tofieldiaceae Zosteraceae Petrosaviales Takımı Petrosaviaceae Dioscoreales Takımı Burmanniaceae Dioscoreaceae Nartheciaceae Pandanales Takımı Cyclanthaceae Pandanaceae Stemonaceae Triuridaceae Velloziaceae Liliales Takımı §Alstroemeriaceae (Luzuriagaceae 'yi içine alır.) Campynemataceae Colchicaceae Corsiaceae Liliaceae (Zambakgiller) Melanthiaceae *Petermanniaceae Philesiaceae Ripogonaceae Smilacaceae Asparagales Takımı $Amaryllidaceae (Nergisgiller) (Agapanthaceae ve Alliaceae (Soğangiller)'i içine alır.) $Asparagaceae (Agavaceae (Sabırgiller veya Agavgiller), Aphyllanthaceae , Hesperocallidaceae , Hyacinthaceae , Laxmanniaceae , Ruscaceae , Themidaceae 'yi içine alır.) Asteliaceae Blandfordiaceae Boryaceae Doryanthaceae Hypoxidaceae Iridaceae (Süsengiller) Ixioliriaceae Lanariaceae Orchidaceae (Salepgiller veya Orkidegiller) Tecophilaeaceae $Xanthorrhoeaceae (Asphodelaceae ve Hemerocallidaceae 'yi içine alır.) Xeronemataceae Dal (klad): Commelinids (Kommelinidler) Dasypogonaceae Familyası (Bir takım içinde yer verilmemiştir) Arecales Takımı Arecaceae (Palmiyegiller) Commelinales Takımı Commelinaceae Haemodoraceae Hanguanaceae Philydraceae Pontederiaceae Poales Takımı Anarthriaceae Bromeliaceae (Ananasgiller) Centrolepidaceae Cyperaceae (Papirüsgiller) Ecdeiocoleaceae Eriocaulaceae Flagellariaceae Joinvilleaceae Juncaceae Mayacaceae Poaceae (Buğdaygiller) Rapateaceae Restionaceae Thurniaceae §Typhaceae (Sparganiaceae 'yi içine alır.) Xyridaceae Zingiberales Takımı Cannaceae Costaceae Heliconiaceae Lowiaceae Marantaceae Musaceae (Muzgiller) Strelitziaceae Zingiberaceae (Zencefilgiller) Kullanımlar Tek çenekliler ekonomik ve kültürel açıdan en önemli bitkiler arasındadır, tahıl taneleri ve nişastalı kök mahsulleri, palmiyeler, orkideler ve zambaklar dünyadaki temel besinlerin çoğunu oluştururken birçokları da inşaat malzemesi ve ilaç olarak kullanılır. Tek çeneklilerden olan otlar, bir hayvan ve insan gıdası kaynağı olarak çok büyük ekonomik öneme sahiptir ve üretilen biyokütle bakımından tarım türlerinin en büyük bileşenini oluşturmaktadır. Notlar Kaynakça Bibliyografya Books Historical , see also Modern 1st edition See also ebook 2010 (see also: Excerpts at Amazon Symposia Excerpts Chapters , in , In . , in , In , in , in , In , in In In , In . , in , in , in in , In In , in , In . Articles (also at ) Phylogenetics APG Websites and databases (see also Angiosperm Phylogeny Website) Dış bağlantılar Kategori:Bir çenekliler