Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları (; Uygurca: Beshinchi iyul weqesi), Çin'e bağlı, Doğu Türkistan adıyla da bilinen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkenti Urumçi'de 5 Temmuz 2009 günü başlayan olaylardır. Başkaldırının ilk gününde en az 1.000 Uygur'un katıldığı protesto olayları şiddetlenerek Çin'in en büyük etnik grubu olan Han halkına karşı bir şiddet eylemi haline gelmiştir. Polisin devreye girmesine rağmen yüzlerce Han Uygur'ların yanı sıra polisle de çatışmıştır. Başkaldırılar sonucunda resmi kaynaklara göre en az 197 kişi ölmüş, 1.721 kişi yaralanmış, birçok araç ve bina hasar görmüş olmakla birlikte Uygurlar tarafından ölü sayısının çok daha fazla olduğu ifade edilmiştir. Başkaldırıların arkasından polis tarafından yapılan operasyonlar sonucunda birçok kişi kaybolmuştur. İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından 43 kayıp kayda geçirilmiş, gerçek kayıp sayısının ise çok daha fazla olduğu belirtilmiştir. Olayların gelişimi Şiddet olayları Çin'deki en kalabalık etnik grubu oluşturan Hanlar ile Çin'deki etnik gruplardan biri olup köken olarak Türk halklarından biri olan ve çoğunluğu Müslüman olan Uygurlar arasında etnik çatışmaya dönüşmüştür. Başkaldırının başlangıcı, 25 Haziran'ı 26'sına bağlayan gece Guangdong eyaletinin Shaoguan şehrinde bir oyuncak fabrikasında meydana gelen şiddet olaylarından birkaç gün sonrasına denk gelir. Oyuncak fabrikasındaki olayda, 2 Han kadın fabrika işçisinin 6 Uygurlu işçi tarafından tecavüze uğradığı dedikodusunun yayılmasının ardından Hanlar ve Uygurlar arasında etnik kökenli gerilim tırmanmaya başlamış ve iki Uygurlu işçinin ölümü ile sonuçlanmıştır. Uygurlu liderlerin iddiasına göre ölü sayısı çok daha fazladır. Yerel medyaya göre tecavüz dedikodusu işinden memnun olmayan bir Hanlı işçi tarafından uydurulmuş olup olaylar sonrasında resmi kaynaklar tarafından tecavüz olayı ile ilgili herhangi bir kanıta rastlanmadığı belirtilmiştir. Her ne kadar Resmi Çin Haber Ajansı dedikoduyu yayan kişinin tutuklandığını bildirse de Uygurlu liderler yetkililerin öldürülen Uygurları korumakta aciz kaldığı gibi katillerin yakalanması için yeterli çabayı göstermediğini iddia etmişlerdir. Buna dayanarak detaylı bir soruşturma açılması talebiyle Urumçi kentinde bir protesto gösterisi organize edilmiştir. Protesto gösterileri bir noktadan sonra Han halkına karşı bir şiddet eylemine dönüşmeye başlamış, hükûmet tarafından protestonun barışçı olmadığı açıklanmış ve şiddet olaylarının Dünya Uygur Kongresi tarafından internet üzerinden koordine edilerek yapıldığı iddia edilmiştir. Çin güvenlik güçleri gösterilere sert karşılık vermiştir. Çin medyasına göre çıkan çatışmalarda 137'si Han, 46'sı Uygur, 1'i Hui olmak üzere 184 kişi hayatını kaybetmiş, 1.680 kişi yaralanmış, 1.434 kişi tutuklanmıştır. Dünya Uygur Kongresi lideri Rabiye Kadir ise; Washington'da yaptığı açıklamada "Edindiğimiz bilgilere göre ölü sayısı 1000'in üzerinde, kimileri de 3 bin rakamını telaffuz ediyor" demiştir. Çin Haber Ajansı tarafından Uygur göstericilerin yüzlerce aracı ateşe verdiği ve 14 ev ve 200'ü aşkın dükkânı tahrip ettiği ileri sürüldü. Şincan yönetiminin yaptığı açıklamada, olayların Rabiye Kadir'in önderliğindeki, Dünya Uygur Kongresi tarafından düzenlendiği iddia edildi. Rabiye Kadir bu iddiaları yalanladı. Olayların 1989'daki Tiananmen Katliamı'ndan sonra Çin'de görülen en büyük çatışmalardan biri olduğu yorumları yapılmaktadır. Bazı uzmanlar Urumçi olaylarının büyümesinde Çin'in 1949'dan bu yana Uygurlara uyguladığı kötü muamele ve asimilasyon politikalarının etkisi olduğunu ifade etmiştir. Olaylardan sonra Çinli yetkililer bölgedeki internet erişimini kapattı ve telefon servislerini sınırlandırdı. Bölge hükûmeti tarafından Sincan'da gece sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Polis Han Çinlileri ve Uygurların yaşadığı mahalleler arasında güvenlik koridoru oluşturdu. Hanların geceleri bu koridoru geçerek kendilerine saldırdığını ifade eden Uygurlar, ertesi gün protesto gösterisi düzenledi. Bu arada Han Çinlileri de Hanların tutuklanması nedeniyle polise tepki göstermek amacı ile kalabalık gruplar oluşturdu. Olayların sakinleşmemesi üzerine Urumçi'ye 20 bin takviye asker gönderildi. Hükûmet yetkilileri olaylarda ölümlerin arkasındaki kişilerin idam edileceğini açıkladı. Çin Devlet Başkanı Hu Jintao, G8 zirvesi için bulunduğu Roma ziyaretini kısa keserek zirveye katılmadan 8 Temmuz'da Pekin’e döndü. Ayrıca olaylar kısa sürede Kaşgar'a da sıçramış, Çinli yetkililer 10 Temmuz'da yabancı habercilerin şehri terk etmelerini istemiştir. Tursun Gül isimli bir Uygur kadınının 7 Temmuz'da zırhlı araçların önünde tek başına dikilerek yaptığı eylem, Tiananmen Meydanı’nda tankların önüne çıkan Çinlinin hareketine benzetildi ve Urumçi başkaldırısının sembolü haline geldi. 10 Temmuz'da Urumçi'de Cuma namazı kılınmasını yasaklanmasına karşın tepkiler üzerine bazı camilerde ibadete izin verildi. Namaz sonunda olayları protesto etmek isteyen Uygurlara ise polis müdahale ederek bazı göstericileri gözaltına aldı. 13 Temmuz'da Urumçi polisi 2 Uyguru vurarak öldürdü, birini ise yaraladı. Bu üç kişinin sopa ve bıçaklarla başka bir Uygura saldırmakta olduğu ifade edildi. Kanal D, olaylardan sorumlu tutulan 196 Uygur'un 18 Temmuz'da Çin yönetimi tarafından kurşuna dizildiği şeklinde bir haber yayımladı. Haberin Azerbaycan Basın Ajansı'nda yayımlanmasının ardından Çin elçisi bu kurumu ziyaret ederek Kanal D'nin haberini yalanladı. Tepkiler Uluslararası örgütler Birleşmiş Milletler - Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Navi Pillay, olaylarda can kaybı olmasından endişe duyduğunu söyledi. Avrupa Birliği - AB Dönem Başkanlığın yaptığı açıklamada, Urumçi'de yaşanan çatışmalardan “derin endişe” hissettiklerini can kaybını "esefle karşıladığını" belirtti ve tüm tarafların sakin olmaları telkin edilerek sorunun barışçıl yolla çözülmesi çağrısı yaptı. İslam Konferansı Örgütü - İKÖ ölçüsüz güç kullanılmasından derin endişe duyduğunu bildiren açıklamasında; Çin’den, ülkedeki Müslüman azınlığının sorunlarına, bunların köklerinde yatan nedenlerle mücadele edecek daha geniş bir bakış açısıyla yaklaşmasını istedi. İKÖ Genel Sekreteri Ekmelettin İhsanoğlu ise, Uygurların bir korku ikliminde yaşamaya zorlanmalarından derin üzüntü duyduklarını, Uygur halkının sorunlarının salt güvenlik önlemleriyle çözülemeyeceğini belirtti. İhsanoğlu, Çin'deki olayları teşkilat olarak yakından takip etmeye devam edeceklerini de sözlerine ekledi. Devletler Amerika Birleşik Devletleri - Beyaz Saray sözcüsü Robert Gibbs, Doğu Türkistan'da yaşanan can kayıpları konusunda Birleşik Devletler'in duyduğu üzüntüyü ve derin kaygıyı dile getirerek, tarafları sakin olmaya davet etti. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ABD'nin tüm taraflara itidal çağrısında bulunduğunu bildirdi ve Sincan'daki etnik çatışmalardan derin endişe duyduğunu söyledi. Fransa - Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Eric Chevallier kontrolden çıkan olaylarla ilgili olarak endişesini belirtti ve "yaşananlara muhtemelen bir Avrupa tepkisinin olacağını" sözlerine ekledi. İsviçre - İsviçre Dışişleri Bakanlığı her iki tarafı da sükûnete davet ederek yaşananlardan endişe duyduğunu belirtti. Olaylarda hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı diledi ve Çin'in basın ve ifade özgürlüğüne saygı göstermesini istedi. Japonya - Dışişleri Bakan Yardımcısı Mitoji Yabunaka, olaylarla ilgili olarak "Japon hükümeti meseleyle yakından ilgileniyor ve yaşananlardan endişe duyuyor" dedi. Kazakistan - Çinli ve Kazak yetkililer, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ni ziyaret etmek isteyen Kazakistan vatandaşlarının vizelerini askıya alma kararı almışlardır. Ayrıca Kazakistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü 1,000'den fazla Kazakistan vatandaşının bölgeyi terk ettiğini söylemiştir. Rusya - Dışişleri bakanlığı, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki çatışmaların Çin'in içişleriyle alakalı bir durum olduğunu savundu. Sri Lanka - Devlet, olaylardan endişe duyduğunu belirtirken, yaşananları Çin'in iç meselesi olarak gördüğünü ve Çin'in tekrar sükûneti sağlayacağına inandıklarını belirtti. Türkiye - Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Doğu Türkistan'daki olayların vahşet boyutuna vardığını ve olayların bir an evvel engellemesi ve sorumlularının adalet karşısında hesap vermesi gerektiğini kaydetti. Erdoğan ayrıca olayı Türkiye'nin geçici üyesi olduğu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne taşıyacaklarını duyurdu. Olayların "iç meselesi" olduğunu savunan ve konseyde veto hakkı bulunan Çin, Türkiye'nin bu girişimine karşı çıktığını açıkladı. Erdoğan, birkaç gün sonra İtalya'da düzenlediği bir basın toplantısında Çin'deki ölümler hakkında "adeta bir soykırım yaşanıyor" ifadesini kullandı.Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Erdoğan'ın bu açıklamasını "akla ve mantığa uymayan sözler" olarak niteledi. Aynı gün Dışişleri Bakanlığı tarafından "Çin Halk Cumhuriyeti’nden de, aramızda bir dostluk köprüsü oluşturan Uygurların, barış, güven ve huzur içinde yaşamaları için gerekli ortamı sağlamasını bekliyoruz. Bunun, uluslararası toplum ve Türkiye için haklı bir beklenti olduğunu düşünüyoruz" şeklinde açıklama yapıldı. Diğer organizasyonlar Uluslararası Af Örgütü - Örgütün Asya-Pasifik Yardımcı Direktörlüğü görevini sürdüren Roseann Rife, “Çinli yetkililer, ölen ve gözaltına alınanlar için hesap vermeliler. Barışçıl bir şekilde görüşlerini dile getirdikleri veya dernek kurma ve toplanma özgürlüklerini kullandıkları için gözaltına alınanlar derhal salıverilmelidir. Ölüm cezasına başvurmadan, uluslararası standartlara uygun adil mahkemelerin görevlendirileceği adil ve tam bir soruşturma başlatılmalıdır” dedi. İnsan Hakları İzleme Örgütü - Örgüt, Çin'in bölgedeki gerilimi yatıştırmasını istedi ve olaylar hakkında bağımsız bir soruşturma başlatmaya, Çin'i de bu soruşturmaya izin vermeye çağırdı. Örgüt ayrıca Çin'in uluslararası kurallara saygı göstermesini ve göstericilere orantısız güç kullanmamasını istedi. Medya gafları 6 Temmuz'da, Reuters önceki gün meydana gelen olaylar ile ilgili olarak sunduğu, çok sayıda insanın silahlı güvenlik güçleri ile çevrelendiğini gösteren fotoğraf 2009 Shishou olaylarına ait olduğu ortaya çıktı. Bu fotoğraf ilk olarak 26 Haziran'da Southern Metropolis Weekly dergisinde kullanılmıştı. 7 Temmuz'da Rabiye Kadir katıldığı El Cezire televizyonundaki haberlerde, aynı fotoğrafı Urumçi olaylarında Çin polisinin aşırı güç kullandığını savunmak için kullandı. Daha sonra bir WUC temsilcisi hata için özür dileyerek resmin uzaktan çekilmiş olması gerekçesi ile yanlışlığın hemen fark edilemediğini açıkladı. 7 Temmuz'da Hürriyet, Milliyet, Posta, Radikal ve Sözcü gazetelerinin ilk sayfalarında çıkan 'katliam' fotoğrafının Çin’in Hangcou şehrinde Mayıs ayında gerçekleşen bir trafik kazasına ait olduğu ifade edildi. Fotoğrafı kullanan gazeteler henüz bir düzeltme yayımlamadı. Kaynakça Dış bağlantılar Çin polisi ve zırhlı araçların önünde Uygur kadın: Tursun Gül Uluslararası haber ajanslarında olaylarla ilgili yayımlanan fotoğraflar Urumçi’de 30 yıl önce Uygur Türkleri ile geçen zaman..., Hasan Cemal, Milliyet, 12.07.2009 Kategori:Urumçi Kategori:2009'da Çin Kategori:2009'da protestolar Kategori:2009'da çatışmalar Kategori:Etnik ayaklanmalar Kategori:Uygur sorunu

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi