Tibet

[bullvar_katip]

[[Dosya:Flag of Tibet.svg|küçükresim|sağ|235px|1912 ile 1950 yılları arasında Tibet bayrağı. Bu versiyon 13. Dalay Lama tarafından 1912'de kullanılmaya başlandı. Sürgündeki Tibet Hükümeti tarafından hâlen kullanılan bu bayrak Çin'de yasadışı sayılmaktadır.]] Tibet ( bod; , Köktürkçe: ????? Tüpüt) Orta Asya'da Tibet halkının anavatanı olan bölge. Ortalama 4.900 metrelik yükseltisiyle "Dünyanın Çatısı" diye tanınır. Kuzeyinde Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Qinghai, doğusunda Sichuan, güneyinde Hindistan, Nepal ve Bhutan vardır. Başkenti Lhasa'dır. Bağımsızlık durumu Tibet'in bağımsızlığını destekleyenler, geçmişte bağımsız bir krallık olan Tibet'in Çin tarafından 1950'de işgal edildiğini iddia etmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti ise bölgenin tarihi olarak Çin'e ait olduğunu, Tibet'in yalnızca 1913-1950 yılları arasında Çin'in politik nüfuzundan çıktığını düşünmektedir. 1950'de Çin, bu bölgeyi ele geçirerek politik bir özerklik verdiğini belirtmektedir. Tibet'in bağımsızlığını destekleyenler bölgedeki kültür ve zenginliklerinin "kültürel bir soykırım"a tabi tutulduğunu iddia ederken Çin hükûmeti bu "kültürel soykırım" iddialarının gerçek dışı olduğunu savunmaktadır. 1959'da Çin yönetimine karşı bir isyan başlatan Dalay Lama, barışın sağlanamamasının ardından Hindistan hükûmetinin daveti üzerine Hindistan'a gitmiştir. Günümüzde Çin ile Sürgündeki Tibet Hükümeti arasında Tibet'in ne zaman Çin'in bir parçası olduğu ve Çin'in Tibet'i egemenliği altına alma geçerliliği konusunda anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Coğrafya [[Dosya:Tibet and surrounding areas topographic map 3.png|küçükresim|Tibet Platosu ve 1600 m'nin üzerindeki çevre alanlar – topografya. Tibet'e genellikle "dünyanın çatısı" denir.]] küçükresim|Tibet platosunun güney kenarında Himalayalar Tibet dahil tüm modern Çin, Doğu Asya'nın bir parçası olarak kabul edilir. Tarihsel olarak, bazı Avrupa kaynakları Tibet'in bazı kısımlarının Orta Asya'da olduğunu düşündü. Tibet, Orta Çin Ovası'nın batısındadır ve Çin anakarası içinde, Tibet, 'nin bir parçası olarak kabul edilir, Çin medyası tarafından genellikle "Batı Çin" anlamına gelen "Batı bölümü" olarak çevrilen bir terimdir. küçükresim|Lhasa üzerinden bakış. 1993 [[Dosya:IMG 0839 Yarlong Tsangpo.jpg|küçükresim|sol|Yarlung Tsangpo Nehri]] Tibet, dünyanın en yüksek dağlarından bazılarına sahiptir ve bunlardan bazıları ilk on listede yer alır. Nepal sınırında bulunan Everest Dağı, 'da, dünyadaki en yüksek dağ'dır. Bazı büyük nehirlerin kaynağı Tibet Platosu'ndadır (çoğunlukla günümüz Qinghai Eyaletinde). Bunlar arasında Yangtze, Sarı Nehir, İndus Nehri, Mekong, Ganj, Salween ve Yarlung Tsangpo Nehri (Brahmaputra Nehri) vardır. Yarlung Tsangpo Nehri boyunca yer alan Yarlung Tsangpo Büyük Kanyonu, dünyanın en derin ve en uzun kanyonları arasındadır. Tibet, Asya'nın "Su Kulesi" olarak anılır ve Çin, Tibet'teki su projelerine büyük yatırımlar yapmaktadır. [[Dosya:Yamdrok Lake (37228713076).jpg|küçükresim|Yamdrok Gölü]] İndus ve Brahmaputra nehirleri, Batı Tibet'teki Kailash Dağı yakınlarındaki Mapam Yumco gölünün civarından doğar. Dağ hem Hindu hem de Tibetliler için kutsal bir hac yeridir. Hindular, dağı Lord Shiva'nın meskeni olarak görürler. Kailash Dağı'nın Tibetçe adı Khang Rinpoche'dir. Tibet, Tibetçe'de "tso" veya "co" olarak adlandırılan çok sayıda yüksek rakımlı göle sahiptir. Bunlar arasında Qinghai Gölü, Manasarovar Gölü, Namtso, Pangong Tso, Yamdrok Gölü, Siling Co, Lhamo La-tso, Lumajangdong Co, Puma Yumco Gölü, Paiku Gölü, Como Chamling, Rakshastal Gölü, Dagze Co ve Dong Co yer alır. Qinghai Gölü (Koko Nor), Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki en büyük göldür. Atmosfer yılın dokuz ayı aşırı derecede kurudur ve yıllık ortalama kar yağışı yağmur gölgesi etkisi nedeniyle yalnızca 'dir. Batı geçitleri her yıl az miktarda taze kar alır ancak tüm yıl boyunca geçilebilir durumda kalır. Düşük sıcaklıklar, kasvetli ıssızlığın alçak bir çalıdan daha büyük herhangi bir bitki örtüsü tarafından giderilmediği ve rüzgarın uçsuz bucaksız kurak düzlüklerde kontrolsüzce estiği bu batı bölgelerinde yaygındır. Hindistan muson doğu Tibet üzerinde bir miktar etkiye sahiptir. Kuzey Tibet, yazın yüksek sıcaklıklara, kışın ise yoğun soğuğa maruz kalır. [[Dosya:Gongbo'gyamda, Nyingchi, Tibet, China - panoramio (19).jpg|küçükresim|Gongbo'gyamda İlçesi, doğu Tibet'te Basum Tso]] Kültürel Tibet birkaç bölgeden oluşur. Bunlar, idari olarak Qinghai, Gansu ve Sichuan eyaletlerinin bir parçası olan kuzeydoğudaki Amdo'yu ("A mdo") içerir. Güneydoğudaki Kham (Khams) batı Siçuan, kuzey Yunnan, güney Qinghai ve Tibet Özerk Bölgesi'nin doğu kısmını kapsar. Ü-Tsang (dBus gTsang) (Ü ortada, Tsang orta batıda ve Ngari ('mNga' ris) uzak batıda) Tibet Özerk Bölgesinin orta ve batı kısmını kapladı. Tibet kültürel etkileri komşu eyaletler olan Bhutan, Nepal, Hindistan'ın Sikkim, Ladakh, Lahaul ve Spiti, Spiti gibi Hindistan’ın bölgelerine, Kuzey Pakistan Baltistan veya Balti-yul'a ek olarak Çin'in komşu eyaletlerinde belirlenmiş Tibet özerk bölgelerine kadar uzanır. Tibet'te Kültür Budizm [[Dosya:IMG 1972 Sakya.jpg|İki Budist rahip, Sakya Manastırı, Tibet.|küçükresim|190px|sol]] [[Dosya:IMG 0996 Lhasa Barkhor.jpg|195px|küçükresim|Yaşlı bir Tibetli kadın Barkhor'da Lhasa hacı yolunda elinde bir dua çarkı tutarken. Jokhang Tapınağı'nın çevresindeki sokaklardan oluşan Barkhor hem kutsal şehrin manevi kalbi hem de Tibetlilerin ana ticari merkezidir.]] [[Dosya:Sera Monastery - monks in the courtyard.jpg|195px|küçükresim|Sera Manastırı, Lhasa, Tibet (2006)]] Tibet'te budizm, diğer bir adıyla 'lamaizm' olarak da bilinir, la - ma (üstün) 'lük manasındadır ayrıca bir nevi rütbe belirtir. Tibet'te budizmin başlangıcı M. S. 5. yüzyıla dayanmakla beraber M. S. 7. yüzyılda Tibet Kralı Srongsten Campo ile halkın çoğunluğuna bu inanç sistemi yayılmıştır. Budizm aslında bir din değildir temel ilkeleri felsefe ve ahlak öğretileridir, herhangi bir tanrı kavramları yoktur ve özünde Brahma inanışının değiştirilmiş bir şeklidir. Tabiata tapma, nefsine hakim olma, ahlaki değerlere önem vermek Budizm sisteminin temellerini oluşturur. Tibet budizmi günümüz bilim adamlarının gruplandırmasına göre; Kuzey Budizmi (Vajrayana) olarak ele alınır ve Tibet, Moğolistan, Bhutan ve Hindistan başta olmak üzere birçok ülkede inananları vardır. İlgili Filmler 'Küçük Buda, (İngilizce: Little Buddha)', (1993) 'Tibet'te Yedi Yıl, (İngilizce: Seven Years in Tibet)', (1997) 'Kundun', (1997) İlgili Belgeseller Asya Geçidi (İngilizce:Asian Coridor in Heaven'') İlgili Müzikler Mecano, 'Aidalai'. Rage Against the Machine Tibetan Freedom Concert (Tibet Özgürlük Konseri) Ayrıca bakınız Tibet Özerk Bölgesi Tibet Budizmi Kaynakça