Tığujıqo Qızbeç

bullvar_katip · 28 Mayıs 2024

Hacı Tığujıqo Qızbeç Şeretlıqo (; ; Kazbek, Ğezil Bek veya Ğuz bek olarak da yazılır), Çerkes asker ve komutan. Rus-Çerkes savaşı sırasında bir süvari komutanıydı ve düşman hatlarının gerisine baskın yapmadaki başarılarıyla öne çıktı. Rus İmparatorluğu'ndan taraf değiştirmek veya savaşmayı bırakmak için teklifler aldı, ancak reddetti. Kendisini tanıyan James Bell, ona "Çerkesya Aslanı" denildiğini kaydetmiştir. Qızbeç hakkındaki kaynaklar ve çağdaşı yazarlar arasında Portfolio adlı dergisiyle İngiltere'nin İstanbul Büyükelçiliği Sekreteri olan ve Çerkeslere destek sağlayan David Urquhart, The Times için Çerkesya'dan haber yapan seyyahlar Edmund Spencer ve John E. Longworth ile Urquhart'ın izinden giden ve İngiliz kamuoyuna mektuplar yazan James Stanislaus Bell bulunur. Bunlardan son üçü Qızbeç ile bizzat tanışmış ve anılarını kaleme almıştır. O dönem yaşamış Çerkes yazarlar arasında Sultan Han-Girey Qızbeç hakkında bilgi vermektedir. Rus tarafında, her ikisi de Kafkas Savaşı'na katılmış olan şair Mihail Lermontov ve Rus Korgeneral ve Kafkas Savaşı'nın ilk ayrıntılı tarihçisi Vasily Alexandroviç Potto ondan bahsediyor. Fyodor Şerbina da Qızbeç hakkında bilgiler sunuyor. Bunun yanı sıra sözlü Çerkes geleneğinde Qızbeç adına türküler yazılmıştır. Bu türküler, Qızbeç hayattakyen yazıldıkları ve Qızbeç tarafından da bilindiği için alışılmadıktı. Qızbeç, bu türkülerde de "Çerkesya Aslanı" olarak geçer. Biyografi İsim Qızbeç ismi Qızılbeç isminin kısa hali olup, çeşitli kaynaklarda Ğuz Bek, Ğezil Bek ve Kazbek şeklinde de yazılmıştır. Osmanlı belgelerinde Kızıl Bey olarak geçer. Qızbeç'in asıl soy adı Şeretlıqo olup, Tığujıqo "Tığuj'un oğlu" anlamına gelmektedir. Tığuj kelimesi Çerkesçe bir isim olmakla beraber aynı zamanda "kurt" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır. [[Dosya:Hadji Ghezil Beg, the lion of Circassia. Wellcome L0040078.jpg|sol|küçükresim|248x248pik|Qızbeç atıyla birlikte. Qızbeç'in arkadaşı James Bell tarafından çizilmiştir.]] Gençliği Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış kaynaklarından geldiği için Qızbeç'in gençliği hakkındaki bilgiler detaylı değildir. 1777 yılında bugünkü Krımsk şehrinin yakınlarında bulunan Naşhe (; Beannaş olarak da bilinir) köyünde soylu Şeretlıqo ailesinde Şapsığların en önde gelen figürlerinden olan Şeretlıqo Tığuj'un (; ) oğlu olarak doğdu. Qızbeç'in gençlik yıllarında Canbolat Bolotoqo, Qızbeç'ten daha etkiliydi. Askerî kariyer Qızbeç gençken Çerkesya'da köylülerin prenslere karşı isyanı başladı. Soylu olmasına rağmen Qızbeç köylülerin tarafını seçti ve köylü isyancılarla beraber savaştı. Bu olayın ardından Qızbeç 1796-1810 arasındaki hiçbir kaynakta geçmiyor. Çerkes sözlü hikâyelerine göre bu döndemde Qızbeç önce Anapa'daki Osmanlı paşası Hasan Paşa ile görüşüp hacca gitti. 1810'da kesin olarak geri geldi ve yazılı kaynaklarda yeniden geçmeye başladı. Bunun ardından Çerkes ordusu için savaşmaya devam etti. 1810-1839 yılları arasında ün kazandı. Bu dönemde Rus tahkimatlarına yapılan büyük Çerkes baskınlarının neredeyse tamamı onun adıyla ilişkilendirilir. Çerkesya'ya döndükten sonra Qızbeç, Kafkas hattındaki bazı Kazak stanitsalarına ve kalelerine karşı savaş ve baskınlar düzenledi. Ana rakibi Kazak atamanı Maksim Vlasov'du. 1820'de Qızbeç Vlasov'u mağlup ederek şöhrete yükseldi. Vlasov döneminde Çerkes köylerine yönelik şiddet o kadar boyutlara ulaşmıştı ki, Çar I. Aleksandr onu Temmuz 1826'da görevinden aldı. 1821'de Qızbeç, Şapsığ topraklarında bir Rus seferini bozguna uğrattı.küçükresim|209x209px|Şapsığ bölgesinin sancağıSultan Han-Giray, onun hakkında şunları söylemişti: Tığujıqo Qızbeç Şapsığ sancağını tasarlayan ekibin parçasıydı. Rusya üst sınıf Çerkesleri taraf değiştirmeye ikna etmeye çalıştı. Yüksek ayrıcalıklar sundular. Qızbeç, bu tekliflere direndi ve reddetti. Albay Matveyev, 8 kasım 1824 tarihli mektupta Tümgeneral Vlasov'a şunları yazıyordu: İngiliz Favell Lee Mortimer şunları söylemişti: sol|küçükresim|131x131pik|Çerkes gerillaların saldırısı 1830 yılında Elizavinskaya kalesine saldırdı ve yok etti. 1834'de 700 (diğer kaynaklara göre 1.700) askeriyle 14.000 kişilik Rus ordusunu tuzağa düşürerek yok etti. Aynı yılda 1.200 askeriyle 6.000 kişilik bir Rus ordusunu daha tuzağa düşürerek yok etti. Aynı yıl, 1.200 atlı ile Qızbeç, 300 kişiden az bir Kazak müfrezesiyle karşılaştı. Kazakların cesaretine ve kararlılığına hayran kalan Qızbeç, atlıların bir kısmını geri çekti. Taraflar eşit sayıda savaştı ve Qızbeç atlıları kazandı. Maryanskaya, Georgie, Afepskaya ve Apenskaya dahil olmak üzere birçok Rus garnizonunu yok etti. Savaşların arasında Hacca gitti ve bu sırada Mısır'ı da ziyaret etti. Mısır yöneticileri onu Mısır ordusuna almak istedi ancak Qızbeç bunu reddetti. Rus ordusunda Kafkasya'da görev yapmış Rus askerî tarihçisi Vasily Potto Qızbeç hakkında şunları söylemişti: Haziran 1837'nin başlarında, Nikolaevsky tahkimatının (şimdi Shapsugskaya köyü) muhafızlarına tek başına saldırdı, bir asker yakaladı ve 9 tüfek aldı. Aynı yıl 250 adamıyla bir Rus tahkimatına yaptığı saldırıda 200 esir aldı. Qızbeç, Rusya ile her türlü uzlaşmaya karşı duruyordu. 1838'de Rusya'ya bağlılık yemini eden Karakuban bölgesindeki Jane Çerkeslerine karşı bir saldırı düzenledi. Ekim 1838'de hayatta kalan diğer çocuklarının da ölümüne şahit oldu. Orada olan James Bell'e göre Qızbeç bundan etkilenmedi ve bunun kader olduğunu düşündü. 1840'da Waya, Tuapse ve Şaps garnizonlarını ele geçirdi. Qızbeç'in çağdaşı olan Kör Osman'ın Qızbeç için yazdığı şarkı şuydu: Ölüm Qızbeç, yaygın görüşe göre 29 Şubat 1840 tarihinde Velyaminovski Kuşatması sırasında aldığı yaralardan öldü. O sırada altı farklı ölümcül yarası vardı. Diğer kaynaklara göre ise 12 Aralık 1839 veya 12 Mart 1840 tarihinde öldü. Ölümünden sonra Kozak efsanelerinde Kozaklara musallat olan bir figür olarak ortaya çıktı. Çerkes efsanelerinde ise beyaz kıyafetli bir şövalye olarak savaşlarda Çerkesleri destekleyen bir figürdü. Özel hayatı Qızbeç 7 çocuklu bir ailede dünyaya geldi. Hayatının sonraki aşamalarında çocuklarının savaşta ölümüne şahit oldu. Dindar bir Müslümandı ve hacca gitti. James Bell, Qızbeç'in müziği çok sevdiğinden bahsetmiştir. Dans etmekten hoşlandığına ve iyi şarkı söylediğine dair bilgiler de vardır. Rus Çarının Qızbeç'in fotoğrafını yaptırıp satın almak için Qızbeç'e istek gönderdiği, Qızbeç'in reddettiği kaynaklarda geçmektedir. Miras Kazbek/Qızbeç ismi, bugün Çerkesler ver genel olarak Kuzey Kafkasyalılar arasındaki en yaygın isimlerden birisidir. 2014 yılında, Rus-Çerkes savaşı'nın 150. yıldönümünde, Çerkes aktivistler Qızbeç'in heykelini dikmek için kampanya başlattı. 2015 yılında para toplama işlemleri başlatıldı. 28 Nisan 2018'de heykel tamamlandı. Türkiye Cumhuriyeti Hacı Qızbeç'in anısına posta pulu yapmıştır. Kaynakça Kategori:1777 doğumlular Kategori:Çerkes soylular Kategori:Kafkas Savaşı'nda kişiler Kategori:1840 yılında ölenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Tığujıqo Qızbeç

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi