Toju ağzı

[bullvar_katip]

Kuzeydoğu ağzı veya Toju ağzı Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğusunda, Biyhem akarsuyunun üst havzasında, Toju bölgesinde söyleşilen, Tuva ağzılarının arasında en sade, bozulmamış ve eski Tuva Türkçesine en yakın ağızdır. Toju bölgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler. Tuva Cumhuriyetinde Toju ağzı günümüzde artık çok az kişi toplam 5000 kişi söyleşmektedir. Toora-hem, İy, Adır-Kejik yerleşimlerinde ve yaylaklarda yaşayanlar tarafından konuşulur. Halkı geyik (ivi) ve avcılık yapar. Tuva'nın öbür bölgelerinden çok uzak olan bu bölge diğer ağızlara göre biraz daha farklıdır. Tuva Türklerinden bazı araştırmacılar Toju ağzını da iki topluluğa ayırır. Akarsu boyu konuşması ve tayga (ormanlıktakilerin) konuşması. Yazı dili küçükresim|sağ|upright=1.36|Tıva'nın kuzeydoğu ve güneydoğu bölümünde (Toju ve Tere-Höl bölgelerinde) Toju ağzı konuşulur küçükresim|sağ|upright=1.36|Tere-Göl bölgesi küçükresim|sağ|upright=1.36|Toju bölgesi Tuva Türkçesinin genel kabul görmüş ve yazı dili olmuş ağzı, Kızıl ve dolayı olan orta bölük ağzıdır. Dolayısıyla yazı dili bir merkez ağzından gelişmiştir denebilir. Özellikler Başlıca özellikleri şöyledir. Parantez içi resmî Tuva Türkçesidir. Söz başındaki i- yerine e, e yerine i gelebilmektedir. inik (enik), ijik (eşik). Bu durum Türk ağızlarında çoğunlukla görülen bir haldir. Sözdeki ı ile u sesleri değişebilmektedir, buzaa (resmî dilde bızaa, İstanbul Türkçesinde buzağı). Rusçadan geçen sözlerin başına ünlü ses gelir. Irayon (rayon, bölge, ilçe). Söz başındaki m- sesleri b- sesi olur. Bal'gaş (Ma'lgaş), borzuk (morzuk), booldurga(moldurga), bo'zur(mo'zur). Söz başındaki h- sesi k- sesiyle söylenir. kol (resmî Tuvaca: hol, Türkçe: kol ), karagan (haragan), kerim (herim), kürüyek (hüürek). Tayga (orman yöresindekiler) resmî Tuva Türkçesinde ç- ile başlayan sözleri eski Tuva dili gibi y- ile başlatırlar. yañgıs (resmî Tuvaca: çañgıs, Türkçe: yalnız), yanında (çanında), yançık (çançık), yaak (çaak, yanak demektir), yoon (çoon), yem (çem), yiir (çiir), yodur (çodur), yımçak (çımçak, yumuşak demektir), yok (çok, hayır demektir). Yaa (yeni), yemnenir (yemek yemek). Resmî Tuva dilindeki y- ile başlayan sözler ç- şeklinde söylenir. çadıı (yadıı), ço'zu (yo'zu),, çora (yora). Bu tür söyleniş öteki ağızlarda da dinlenilmektedir. Ayrıca bakınız Toju Tuvaları Toju (il) Tojuların ay adları Türk halkları Tuva Devlet Üniversitesi Tuva nüfusu Bay-Tayga (il) Tuva Türkçesi Tuva Türkleri Tuvalılar listesi Toora-Hem Duhaca Duhalar Tofalar Sayan dilleri Kaa-Hem (il) Turan (şehir) Kaynakça Tuva Türkçesi ve Tuva ağızları ile ilgili çalışmalar Bičeldey K. A. (Pharyngealisation in the Tuvan language). Kyzyl: Tipografija tyvinskogo gosudarstvennogo universiteta, 1999. Chadamba, Z. B. (The Tozhu dialect of the Tuvan language). Kyzyl: Tuvknigoizdat, 1974. Dambyra, I. D. [Vocalism of the vernacular of Kaa-Xem in comparison with other vernaculars and dialects of the Tuvan language]. Novosibirsk, ID "Sova", 2005. Doržu, M. D. [The vernacular of Bay-Tayga in the dialect system of the Tuvan language]. Kyzyl: Tuvinskoe knižnoe izdatel'stvo, 2002. Katanov, N. F. (Preliminary investigation of the Uriankhai language, with indications of its main genetic affiliations with other languages of Turkic stock). Kazan: 1903. PDF pt. 2 Mart-ool, K. B. (Tyvan Language Teacher's Methodology for Classes 5-9). Kyzyl: Tyvanyŋ Nom Ündürer Cheri, 2002. ISBN 5765502296 Mongush, D. A. (ed.). (Tyvan Orthography and Punctuation Rules). Kyzyl: Respublika Tipografijazy, 2001. ISBN 5926700191 Mongush, D. A., & Sat, Sh. Ch. (Development of the Tuvan language during the Soviet period). Kyzyl: Tyvanyŋ Nom Ündürer Cheri, 1967. Poppe, Nikolaus. Über einige Vokalentsprechungen in mongolischen Lehnwörtern im Tuvinischen. 118, 131-123. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1968. PDF Pomorska, Marzanna. On the phonetical adaptation of some Russian loanwords in Tuvinian. 1164, Prace Jȩzykoznawcze 117, 93-102. Kraków: 1995. PDF Sat, Shuluu Chyrgal-oolovich. (An overview of the history of the study of the Tuvan language). Kyzyl: Tuvinskoe knizhnoe izdatel'stvo, 1964. Sat, Shuluu Chyrgal-oolovich. (Formation and development of the Tuvan national literary language). Kyzyl: Tuvinskoe knizhnoe izdatel'stvo, 1973. Seren, P. S. [The Tere-Xol dialect of the Tuvan language]. Abakan: Izd-vo Xakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. H. F. Katanova, 2006. Tatarincev, B. I. (Semantic connections and relations of words in the Tuvan language). Moscow: Nauka, 1987. Ulamsurèngijn Cècègdar'. [Samples of the folklore and speech of the Tuvans of Kobdo]. Kyzyl: Tuvinskoe knižnoe izdatel'stvo, 2003. Dış bağlantılar Tuva - Todu dili Чадамба-3-б-тоджинский-диалект-тувинского-языка_ecfbc9df69f.htmlСамоучитель тувинского языка "Поговорим по-тувински" -Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей Тоджинский диалект Z. Çadamba О кек-мончакском языке Toju diyalektiğinde avcılık ile ilgili sözler, Suvandii N. D Kategori:Türk dilleri Kategori:Tuva Türkçesi Kategori:Lehçeler Kategori:Tuva'da kültür Kategori:Sibirya