Tonyukuk Yazıtı

[bullvar_katip]

küçükresim|upright=0.91|Bilge Tonyukuk yazıtı, Moğolistan Tonyukuk Yazıtları ya da uluslararası literatürdeki adıyla Bain Tsokto Yazıtları, Orhun Irmağı vadisinde 8. yüzyılda yazılıp dikilmiş olan Göktürk Yazıtlarından birisidir. Tonyukuk Yazıtı, 720-725 senelerinde Tonyukuk'un kendisi tarafından dikilmiştir. Bu yazıtta, Türklerin savaş stratejileri, bağımsızlık mücadelesi için verilen savaşlar, Bilge Tonyukuk'un Türk milleti için verdiği mücadeleler göze çarpmaktadır. Türk tarihinin en eski yazılı belgelerinden olan Tonyukuk yazıtları, II. Köktürk Kağanlığı döneminin büyük veziri, kumandanı ve danışmanı Bilge Tonyukuk'un ölümünden önce bizzat kendisi tarafından diktirilen dört cepheli iki yazıttan ibarettir. Köktürk dönemine ait tarihi olaylardan bahseden Köktürk harfli Türkçe bir metin içerir. Bilge Kağan Yazıtı ile Kül Tigin Yazıtının 360km doğusunda yer alır. 1897 yılında, botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur. Açık alanda bulunduğu ve yeterince korunmadığı için büyük ölçüde tahribata maruz kalmıştır ve orijinal şeklinden oldukça farklı görünüm arz etmektedir. Genel bilgiler Moğolistan'da Baykal gölünün güneyinde, Orhun Irmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır. Dört yönlü iki taş üzerindeki iki yazıttan birincisi 243cm; ikinci yazıt ise, 217cm yüksekliğindedir. Birinci taş üzerinde batı ve doğu yüzlerinde yedişer, güney yüzünde 10, kuzey yüzünde ise 11 satır olmak üzere toplam 35 satır; ikinci taşın ise batı yüzünde 9, doğu yüzünde 8, güney yüzünde 6 ve kuzey yüzünde 4 olmak üzere toplam 27 satır Köktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. İki taşın toplam satır sayısı 62'yi bulmaktadır. Yazıtı, Bilge Kağan dönemine kadar başkomutanlık ve vezirlik yapmış olan Tonyukuk dikmiştir. Yazıtın yazılış/dikiliş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Araştırmacıların bir kısmı bu tarihi 720-725 olarak gösterirken; bir kısmı ise (Köl Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı ve Bilge Tonyukuk Yazıtlarının içeriklerinde hareketle) Bilge Tonyukuk Yazıtıları'nın Bilge Tonyukuk'un bizzat kendisi tarafından Köl Tigin yazıtına cevap olarak yazıldığını, bu sebeple de Köl Tigin Yazıtı'ndan sonraki Bilge Kağan Yazıtı'ndan önceki bir dönemde (732- 734) dikilmiş olabileceğini ileri sürmektedirler. Yazıtlarda Köktürk dönemine ait tarihi olaylar anlatılır. Olayları nakleden bizzat Bilge Tonyukuk'un kendisidir. Tonyukuk, ilk 47 satırda İlteriş Kağan ile Kapgan Kağan'ın dönemlerinden bahsetmektedir. Daha sonraki satırlarda ise kendisinden bahsederek Göktürk tarihi hakkında önemli bilgiler vermektedir. 1897 yılında, botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur. İnsan heykelleri, üzerleri çiçek motifleriyle işlenmiş lahitler, balballar, kaide parçaları içeren büyük bir külliye içerisinde yer alır. 1897, 1909, 1925 ve 1957 yıllarında külliyede gerçekleştirilen resmi ve gayriresmî kazıların da etkisiyle külliye orijinal şeklini kaybedip harabeye dönüşmüştür. Bu kazılar sonucunda ortaya çıkarılan Türk kültür ve sanat eserlerinin bugün nerede ve kimlerin elinde olduğu da bilinmez. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) koordinasyonunda Bilge Tonyukuk Anıt bölgesindeki kazı çalışmaları Prof. Dr. Ahmet Taşağıl başkanlığında devam edilmektedir. Kazılarda 1300 yıl öncesine ait parmak izleri bulunmuştur. Ayrıca ortaya çıkarılan su tahliye kanallarının zamanının örneklerine göre ileri teknolojiyle yapılmış olduğu, iyi durumda korunması sayesinde görülebilmiş, bu da çalışmaların önemli buluşlarından biri kabul edilmiştir. Kazı alanında bir müze kurulması planlanmaktadır. Ayrıca bakınız Kül Tigin Yazıtı Bilge Kağan Yazıtı Kaynakça Dış bağlantılar Tonyukuk Yazıtı tam metni Kategori:Orhun yazıtları Kategori:Türk yazıtları Kategori:Göktürk yazıtları