Tunç Çağı

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

[[Dosya:AlacaStandarte.jpg|küçükresim|Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nden MÖ 3. binyıla tarihlenen Hitit öncesi bir mezarın Alaca Höyük bronz standartlarından biri, Ankara]] Tunç Çağı veya Bronz Çağı, bölgeden bölgeye fark etmekle birlikte yaklaşık olarak MÖ 3300'den MÖ 1200'e kadar süren, bronz kullanımı, bazı bölgelerde yazı'nın varlığı ve diğer erken kentsel uygarlığın özellikleriyle tanımlanan tarihi bir dönemdir. Tunç Çağı, eski toplumları ve tarihi sınıflandırmak ve incelemek için Christian Jürgensen Thomsen tarafından 1836'da önerilen üç-çağ sisteminin ikinci ana dönemidir. Eski bir uygarlığın Tunç Çağına ait olduğunun kabul edilmesi için ya kendi bakırını ergitip kalay, arsenik veya diğer metallerle alaşım yapıp bronz üretmesi ya da başka yerlerdeki üretim alanlarından bronz için gereken diğer öğeleri takas etmesi gerekir. Tuncun o dönemde var olan diğer metallere göre daha sert ve dayanıklı olması, Tunç Çağı uygarlıklarına teknolojik avantaj sağladı. Karasal demir doğada çok olsa da eritme için gerekli ’lik yüksek sıcaklık, demir kullanımını MÖ 2. binyılın sonuna kadar erteletti. MÖ 6.000'lerden beri kullanılan ve 'den yüksek sıcaklıklar verebilen Neolitik çanak çömlek fırınlarında ’lik erime noktalı kalay ve ‘lik erime noktalı bakır eritilerek tunç yapıldı. Tunç Çağı, Antik Avrupa, Asya ve Orta Doğu halklarının hammadde ve alet kültürlerindeki üçüncü evredir. Kalay ve bakırın karışımından oluşan tunç Anadolu'da Kalkolitik sonunda görülür. Ancak tunç madeninin alet ve kap yapılmasında kullanılması MÖ 3. binyıl başlarına rastlar. [[Dosya:Collier de Penne.jpg|küçükresim|upright=1.09|sağ|Tunç gerdanlık - .]] Mezopotamya'da ve Mısır'da tunçtan eserlerin yapılmaya başlandığı sıralarda (MÖ 4. binyıl sonu) yazı keşfedilmiş bulunduğundan bu ülkeler için Tunç Çağı deyimi yerine yazılı belgelerden elde edilen kronoloji ve sınıflandırmalar kullanılır. Buna karşılık yazıyı henüz kullanmayan Anadolu, Hellas (Yunanistan), Balkanlar ve Avrupa gibi bölgeler için Tunç Çağı deyimi geçerlidir. Tunç Çağı Anadolu'da MÖ 3000, Girit'te, Ege'de ve Hellas'ta MÖ 2500 - MÖ 2000, Avrupa'da ise MÖ 2000 yıllarında başlar. Anadolu'da Tunç Çağı üç evre gösterir: Tunç Çağı üç bölüme ayrılır: Erken Tunç Çağı (MÖ 3000 - MÖ 2000) Orta Tunç Çağı (MÖ 2000 - MÖ 1750) Geç Tunç Çağı (MÖ 1750 - MÖ 1200) Metal kullanımı Metalin, özellikle de bronzun yaygın kullanımı Bronz Çağı boyunca Avrupa ve Küçük Asya'da yaygındı. Bu dönem, kalay cevherinin çıkarılması ve eritilmesi ve bronz alaşımını oluşturmak için sıcak bakıra kalay eklenmesi gibi özel üretim teknikleri gerektiren bronz teknolojisinin gelişmesiyle karakterize edilmiştir. Kalay kaynaklarının ticaretinde görüldüğü gibi, bu dönemde ticaret ağları da kurulmuştur. Ancak tunç teknolojisinin ortaya çıkışı ve gelişiminin tüm bölge ve kültürlerde eşzamanlı olmadığına dikkat etmek önemlidir. Buna ek olarak, kalay alaşımlı bronzun bilinen en eski kullanımı, bazı uzmanlar bu tarihlendirmeye itiraz etse de, Sırbistan'ın Pločnik kentindeki bir Vinča kültür alanında MÖ 5. binyılın ortalarına tarihlendirilmiştir. [[Dosya:Hattusa_Bronze_Tablet_Cuneiform.JPG|küçükresim|Çorum-Boğazköy'den MÖ 1235 yılına tarihlenen Hitit bronz tableti, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara]] Yakın Doğu Batı Asya'yı da içine alan Yakın Doğu, MÖ 4000 civarında Mezopotamya'da Sümer uygarlığının yükselişiyle başlayan Bronz Çağı'na giren ilk bölgelerden biriydi. "Medeniyetin beşiği" olarak bilinen bu bölge, yazı sistemleri, merkezi hükûmetleri, yazılı hukuk kuralları ve gelişmiş mimari projeleri olan ileri toplumlar geliştirmiştir. Ayrıca yoğun tarım uyguluyorlardı, şehir devletleri ve imparatorlukları vardı ve kölelikle birlikte karmaşık bir sosyal hiyerarşiye sahiptiler. Ayrıca matematik, astronomi, astroloji, savaş, tıp ve din alanlarında da önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Yakın Doğu'daki Tunç Çağı üç döneme ayrılabilir: Erken, Orta ve Geç. Kuzey Anadolu'da bulunan Hitit İmparatorluğu, Tunç Çağı boyunca önemli bir uygarlık olmuştur. MÖ 14. yüzyılda güçlerinin doruğuna ulaşmışlar, ancak daha sonra Deniz Halkları'nın istilaları nedeniyle dağılmışlardır. Tunç Çağı'nda bölgedeki diğer önemli uygarlıklar arasında Batı Anadolu'daki Arzawa ve Assuwa ile Tunç Çağı'nın MÖ 3150 civarında Protodinastik dönemde başladığı Mısır yer almaktadır. Anadolu Hitit İmparatorluğu MÖ 18. yüzyıldan itibaren Kuzey Anadolu'da Hattuşa'da kurulmuştur. MÖ 14. yüzyılda Hitit Krallığı, Orta Anadolu'yu, Ugarit'e kadar güneybatı Suriye'yi ve yukarı Mezopotamya'yı kapsayacak şekilde zirveye ulaşmıştır. MÖ 1180'den sonra, Deniz Halkları'nın ani gelişiyle ilişkili olduğu varsayılan Levant'taki genel kargaşanın ortasında, krallık, bazıları MÖ 8. yüzyılın sonlarına kadar ayakta kalan birkaç bağımsız "Yeni Hitit" şehir devletine parçalanmıştır. MÖ ikinci binyılın ikinci yarısında Batı Anadolu'da Arzawa, muhtemelen Göller Yöresi yakınlarından Ege kıyılarına kadar uzanan bir kuşakta Güney Anadolu boyunca uzanıyordu. Arzawa, Orta ve Yeni Hitit Krallıkları'nın batı komşusu, bazen rakibi bazen de vasalıydı. Assuwa Birliği, MÖ 1400 civarında daha önceki Tudhaliya I yönetimindeki Hititler tarafından yenilgiye uğratılan Batı Anadolu'daki bir devletler konfederasyonuydu. Arzawa, genellikle kuzeyinde bulunan çok daha silik Assuwa ile ilişkilendirilmiştir. Muhtemelen onunla sınırdaştı ve hatta onun için alternatif bir terim bile olabilir (en azından bazı dönemlerde). Mısır Erken Tunç hanedanları Antik Mısır'da Tunç Çağı Protodinastik dönem'de başlar, MÖ 3150. Arkaik Mısır'ın Erken Tunç Çağı, Mısır'ın Erken Hanedanlık Dönemi olarak bilinir, Aşağı ve Yukarı Mısır'ın birleşmesinin hemen ardından, MÖ 3100. Genellikle Mısır'ın Protodinastik Döneminden yaklaşık MÖ 2686'ya ya da Eski Krallığın başlangıcına kadar süren Birinci ve İkinci Hanedanlıkları içerdiği kabul edilir. Birinci Hanedanlıkla birlikte başkent Abydos'tan Memphis'e taşınmış ve Mısırlı bir tanrı-kral tarafından yönetilen birleşik bir Mısır ortaya çıkmıştır. Abydos güneydeki en önemli kutsal toprak olarak kaldı. Sanat, mimari ve dinin birçok yönü gibi eski Mısır medeniyetinin ayırt edici özellikleri Erken Hanedanlık Dönemi'nde şekillenmiştir. Erken Tunç Çağı'nda Memphis dönemin en büyük şehriydi. Bölgesel Tunç Çağı'nın Eski Krallık dönemi MÖ 3. binyılda Mısır'ın karmaşıklık ve başarı bakımından uygarlığın ilk sürekli zirvesine ulaştığı döneme verilen addır - Aşağı Nil Vadisi'ndeki uygarlığın en yüksek noktalarını işaret eden üç "Krallık" döneminden ilki (diğerleri Orta Krallık ve Yeni Krallık). Mısır'ın Birinci Ara Dönemi, Eski Mısır tarihinde genellikle "karanlık dönem" olarak tanımlanan bu dönem, Eski Krallık'ın sona ermesinden sonra yaklaşık 100 yıl boyunca MÖ 2181'den 2055'e kadar sürmüştür. Bu dönemden, özellikle de erken dönemlerinden günümüze çok az anıtsal kanıt ulaşmıştır. Birinci Ara Dönem, Mısır'ın yönetiminin kabaca iki rakip güç merkezi arasında bölündüğü dinamik bir dönemdi: Aşağı Mısır'daki Heracleopolis ve Yukarı Mısır'daki Thebes. Bu iki krallık sonunda çatışmaya girecek, Teb kralları kuzeyi fethederek 11. Hanedanlığın ikinci bölümünde Mısır'ın tek bir hükümdar altında yeniden birleşmesiyle sonuçlanacaktı. Nübye Nubye'da Bronz Çağı MÖ 2300 gibi erken bir tarihte başlamıştır. Bakır eritme işlemi Mısırlılar tarafından MÖ 2600 civarında günümüz Sudan'ındaki Nubya şehri Meroë'ye getirilmiştir. Kerma'da MÖ 2300-1900 yıllarına tarihlenen bir bronz döküm fırını bulunmuştur. Orta Tunç hanedanları Mısır'ın Orta Krallığı MÖ 2055'ten 1650'ye kadar sürmüştür. Bu dönemde, Osiris mezar kültü Mısır popüler dinine egemen olmuştur. Dönem iki aşamadan oluşmaktadır: Teb'den yönetilen 11. Hanedanlık ve 12. ve el-Lişt merkezli 13. Hanedanlıklar. Birleşik krallığın daha önce 11. ve 12. Hanedanlıklardan oluştuğu düşünülüyordu, ancak tarihçiler artık 13. Hanedanlığı en azından kısmen Orta Krallığa ait olarak kabul etmektedir. İkinci Ara Dönem sırasında, Antik Mısır, Orta Krallık'ın sonu ile Yeni Krallık'ın başlangıcı arasında ikinci kez kargaşaya düştü. En çok 15. ve 16. hanedanlıkları kapsayan Hiksoslar ile bilinir. Hiksoslar Mısır'da ilk olarak 11. Hanedanlık döneminde ortaya çıkmış, 13. Hanedanlık döneminde güçlenmeye başlamış ve İkinci Ara Dönem'den Avaris ve Delta'nın kontrolünü ele geçirerek çıkmıştır. 15. Hanedanlık döneminde aşağı Mısır'a hükmetmişler ve 17. Hanedanlığın sonunda buradan çıkarılmışlardır. Geç Tunç hanedanları Mısır İmparatorluğu olarak da anılan Mısır'ın Yeni Krallığı, MÖ 16. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar sürmüştür. Yeni Krallık, İkinci Ara Dönem'i takip etmiş ve Üçüncü Ara Dönem tarafından takip edilmiştir. Mısır'ın en müreffeh dönemiydi ve Mısır'ın gücünün zirvesine işaret ediyordu. Daha sonraki Yeni Krallık, yani 19. ve 20. Hanedanlar (MÖ 1292-1069), Ramesses adını alan on bir firavundan sonra Ramesside dönemi olarak da bilinir. İran platosu küçükresim|Marvdasht, Fars'tan MÖ Geç 3. binyıl gümüş kupa, çizgisel Elam yazıtlı Elam Mezopotamya'nın doğusunda yer alan "İran öncesi" antik bir uygarlıktı. Eski Elam döneminde (Orta Tunç Çağı) Elam, İran Platosu üzerinde, Anshan merkezli krallıklardan oluşuyordu ve MÖ 2. binyılın ortalarından itibaren Huzistan ovalarındaki Susa merkezliydi. Kültürü, Gutian İmparatorluğu'nda ve özellikle onu takip eden İran Ahameniş hanedanlığı döneminde çok önemli bir rol oynadı. Oxus Uygarlığı MÖ 2300-1700 yıllarına tarihlenen ve yukarı Amu Darya (Oxus) merkezli bir Tunç Çağı Orta Asya kültürüdür. Erken Tunç Çağı'nda Kopet Dag vahaları ve Altındepe kültürü proto-kentsel bir toplum geliştirmiştir. Bu, Namazgah-Tepe'de IV. tabakaya karşılık gelmektedir. Altındepe o dönemde bile önemli bir merkezdi. Çömlekçilik çarkta yapılıyordu. Üzüm yetiştiriliyordu. Bu kentsel gelişimin doruğuna Orta Tunç Çağı'nda MÖ 2300'de ulaşıldı, bu da Namazgah-Tepe'de V. tabakaya karşılık gelir. Bu Tunç Çağı kültürü Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi olarak adlandırılır. Kulli kültürü, İndus Vadisi Uygarlığı'nınkine benzer şekilde, güney Belucistan'da (Gedrosia) MÖ 2500-2000'de bulunuyordu. Bu insanların ekonomik temeli tarımdı. Birçok yerde, oldukça gelişmiş bir su yönetim sistemi için kanıt sağlayan barajlar bulunmuştur. [[Dosya:Chlorite_object_Jiroft,_Kerman_ca._2500_BCE,_Bronze_Age_I,_National_Museum_of_Iran.jpg|küçükresim|Master of Animals, Jiroft kültürü, MÖ 2500, Tunç Çağı I, İran Ulusal Müzesi]] Konar Sandal, 2001 yılında ele geçirilen bir eser koleksiyonuna dayanılarak varsayılan ve MÖ 3. binyıla ait bir kültür olan "Jiroft kültürü" ile ilişkilendirilmektedir. Levant [[Dosya:TimnaChalcolithicMine.JPG|küçükresim|Kalkolitik bakır madeni Timna Vadisi, Necev Çölü, Israel]] Modern akademik çalışmalarda, Bronz Çağı'na ait Levant'ın kronolojisinde Erken/Proto Suriye dönemi; Erken Tunç Çağı'na karşılık gelir. Eski Suriye dönemi; Orta Tunç Çağı'na karşılık gelir. Orta Suriye dönemi; Geç Tunç Çağı'na karşılık gelir. Terim olarak Neo-Suriye, erken Demir Çağı'nı tanımlamak için kullanılır. Eski Suriye dönemine Ebla, Nagar ve Mariote ikinci krallığı hâkim olmuştur. Akadlar Levant'ın geniş bölgelerini fethettiler ve onları Mari, Yamhad, Qatna, Asur'da ortaya çıkan Amorit krallıkları, MÖ 2000-1600 izledi. MÖ 15. yüzyıldan itibaren Amurru terimi genellikle Kenan'ın kuzeyinde Asi Nehri üzerindeki Kadeş'e kadar uzanan bölge için kullanılır. Mısır ile bilinen en eski Ugaritik temas (ve Ugaritik uygarlığın ilk kesin tarihlendirmesi) MÖ 1971-1926 yılları arasında yaşamış Orta Krallık firavunu I. Senusret ile özdeşleştirilen bir akik boncuktan gelmektedir. Mısır firavunları Senusret III ve Amenemhet III'e ait bir stela ve bir heykelcik de bulunmuştur. Ancak bu anıtların Ugarit'e ne zaman ulaştığı belli değildir. Amarna mektuplarında, Ugarit'ten gelen mesajlarda MÖ 1350'de I. Ammittamru, II. Niqmaddu ve kraliçesi tarafından yazılmış mesajlar bulunmuştur. MÖ 16. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar Ugarit, Mısır ve Kıbrıs (Alaşiya olarak adlandırılır) ile sürekli temas halindeydi. Mitanni, 'MÖ 1500–1300'den itibaren kuzey Suriye ve güneydoğu Anadolu'da gevşek bir şekilde örgütlenmiş bir devletti. Ağırlıklı olarak Hurrili bir nüfusu yöneten Hint-Aryan bir yönetici sınıf tarafından kurulan Mitanni, Hititlerin Kassit Babil'ini yıkmasının Mezopotamya'da bir güç boşluğu yaratmasının ardından bölgesel bir güç haline geldi. Başlangıçta Mitanni'nin en büyük rakibi Thutmosidler yönetimindeki Mısır'dı. Ancak Hitit İmparatorluğu'nun yükselişiyle birlikte Mitanni ve Mısır, ortak çıkarlarını Hitit egemenliği tehdidinden korumak için ittifak kurdu. Gücünün zirvesindeyken, MÖ 14. yüzyılda, arkeologların Habur Nehri'nin kaynak suları üzerinde konumlandırdığı başkenti Washukanni merkezli ileri karakolları vardı. Sonunda Mitanni, Hitit ve daha sonra Asur saldırılarına yenik düştü ve Orta Asur İmparatorluğu'nun bir eyaleti haline geldi. İsrailoğulları, kabilesel ve monarşik dönemler (MÖ 15 ila 6. yüzyıllar) sırasında Kenan'ın bir bölümünde yaşayan Eski Yakın Doğu'nun antik Sami dilli halklar idi, ve monarşinin yıkılmasından sonra bölgede daha az sayıda yaşamışlardır. "İsrail" adı ilk kez MÖ 1209, Geç Tunç Çağı'nın sonu ve Demir Çağı'nın başlangıcında, Mısır firavunu Merneptah tarafından dikilen Merneptah Steli üzerinde görülür. Mezopotamya Tunç Çağı Mezopotamya'da yaklaşık MÖ 3500'de başlamış ve Kassit dönemiyle sona ermiştir ( MÖ 1500 - MÖ 1155). Erken, Orta ve Geç Tunç Çağı olarak alışılagelmiş üçlü ayrım kullanılmaz. Bunun yerine, öncelikle sanat-tarihsel ve tarihsel özelliklere dayalı bir ayrım daha yaygındır. Eski Yakın Doğu'nun şehirleri on binlerce insanı barındırıyordu. Orta Tunç Çağı'nda Ur, Kiş, İsin, Larsa ve Nippur ile Geç Tunç Çağı'nda Babil, Kalah ve Assur benzer şekilde büyük nüfuslara sahipti. Akad İmparatorluğu (MÖ 2335-2154) bölgedeki baskın güç haline geldi ve yıkılışından sonra Sümerler Neo-Sümer İmparatorluğu ile bir rönesans yaşadılar. Asur, Amorit kralı Shamshi-Adad I yönetiminde Eski Asur İmparatorluğu ( MÖ 1800-1600) ile bölgesel bir güç haline geldi. O zamanlar küçük bir idari kasaba olan Babil'den en erken bahsedilen yer MÖ 23. yüzyılda Akadlı Sargon dönemine ait bir tablettir. Amorit hanedanı MÖ 19. yüzyılda Babil şehir devletini kurmuştur. 100 yıldan fazla bir süre sonra, diğer şehir devletlerini kısa süreliğine ele geçirdi ve Eski Babil Dönemi olarak da adlandırılan kısa ömürlü Birinci Babilonya İmparatorluğu'nu kurdu. Akkad, Asur ve Babil'in tümü, yazılı Doğu Sami Akad dilini resmi kullanım ve konuşma dili olarak kullandı. O zamana kadar Sümer dili artık konuşulmuyordu, ancak Asur ve Babil'de hala dini kullanımdaydı ve MS 1. yüzyıla kadar da öyle kalacaktı. Babil (askeri açıdan daha güçlü olan Asur'un aksine) yerli olmayan Amoritler tarafından kurulmuş ve genellikle Asurlu komşularının yanı sıra Kassitler, Aramiler ve Keldaniler gibi yerli olmayan diğer halklar tarafından yönetilmiş olsa da, Akad ve Sümer gelenekleri daha sonraki Asur ve Babil kültüründe önemli bir rol oynamıştır. Asya Orta Asya Agropastoralizm Uzun yıllar boyunca akademisyenler Orta Asya'dan yüzeysel olarak "pastoral bölge" veya "göçebe dünya" olarak bahsetmiş, bu da tarımsal kökenlerin araştırılmasında 5.000 yıllık bir sürenin ihmal edilmesine neden olmuştur. Ancak son araştırmalar, Orta Asya ile Çin arasında karmaşık ticaret yolları kuran, Çin'e buğday ve arpayı tanıtan ve Orta Asya'da darıyı yayan Bronz Çağı tarımcılarına ışık tutmuştur. Bactria-Margiana Arkeolojik Kompleksi Oxus uygarlığı olarak da bilinen Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi (BMAC), Orta Asya'da MÖ 2400-1600 yıllarına tarihlenen bir Bronz Çağı uygarlığıydı, günümüz kuzey Afganistan, doğu Türkmenistan, güney Özbekistan ve batı Tacikistan'da, yukarı Amu Derya (Oxus Nehri) merkezli olarak yer almaktadır. Bölgeleri Sovyet arkeolog Viktor Sarianidi tarafından keşfedilmiş ve adlandırılmıştır (1976). Baktria, günümüzde kuzey Afganistan'da bulunan Bactra (modern Balkh) bölgesinin Yunanca adıydı ve Margiana, başkenti günümüz güneydoğu Türkmenistan'ında bulunan Merv olan Pers satraplığı Marguš'un Yunanca adıydı. Çok sayıda bilgi, BMAC'nin İndus Vadisi, İran Platosu ve muhtemelen dolaylı olarak Mezopotamya ile yakın uluslararası ilişkileri olduğunu ve tüm uygarlıkların kayıp balmumu dökümü'ne çok aşina olduğunu göstermektedir. Son çalışmalara göre, BMAC, daha sonraki Güney-Asya genetiğine birincil katkıda bulunmamıştır. Seima-Turbino fenomeni Bugün güney Rusya ve orta Moğolistan'da bulunan Altay Dağları, Seima-Turbino Fenomeni olarak adlandırılan kültürel bir muammanın çıkış noktası olarak tanımlanmıştır. MÖ 2000'lerde bu bölgedeki iklim değişikliklerinin ve bunu izleyen ekolojik, ekonomik ve siyasi değişikliklerin batıya doğru kuzeydoğu Avrupa'ya, doğuya doğru Çin'e ve güneye doğru Vietnam ve Tayland'a doğru hızlı ve büyük bir göçü tetiklediği tahmin edilmektedir. yaklaşık 4,000 millik bir sınır boyunca. Bu göç sadece beş ila altı nesil içinde gerçekleşmiş ve batıda Finlandiya'dan doğuda Tayland'a kadar aynı metal işleme teknolojisini kullanan ve bazı bölgelerde at yetiştiriciliği ve biniciliği yapan halklara yol açmıştır. Aynı göçlerin Uralca dil grubunu Avrupa ve Asya'ya yaydığı da tahmin edilmektedir: Macarca, Fince ve Estonca da dahil olmak üzere bu gruptan yaklaşık 39 dil halen varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte, güney Sibirya ve Kazakistan (Andronovo ufku) bölgelerinde yapılan son genetik testler, bronz teknolojisinin Hint-Avrupa göçleri yoluyla doğuya doğru yayıldığını desteklemektedir, çünkü bu teknoloji batı bölgelerinde uzun süredir iyi bilinmektedir. Ayrıca bakınız Bronz Çağı Çöküşü Kaynakça Kategori:Anadolu arkeolojisi

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Tunç Çağı

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi