Türkçede ismin hâlleri

[bullvar_katip]

Türkçede ismin hâlleri (bk. durum kuramı); kelimeleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâl ile hâl eki almış durumlarından her biridir. Türkçede ismin beş farklı hâlleri vardır: Yalın hâli -e hâli (yönelme) -i hâli (belirtme) -de hâli (bulunma) -den hâli (ayrılma/çıkma) Hâl ekleri, büyük ve küçük ünlü uyumuna göre "i" yerine "ı", "u" veya "ü" ile "e" yerine "a" harfi ile oluşturulacak şekilde değişir. çayı, okulu, tatlıyı, çöpü... çaya, okula, tatlıya, çöpe... Benzer şekilde -de ve -den eklerindeki "d" sesleri de ünsüz sertleşmesine uğrayarak "t"ye dönüşebilir. işte, çöpten, tatlıda, tatlıdan vb. Yalın hâl Kelimelerin hâl eki almamış hâlidir. Başka dillerde nominatif olarak bilinir. Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki almış sözcükler de yalın durumdadır. -e hâli (yönelme hâli) Sözcüklerin -e ya da -a eki almış hâlleridir. Adın yönelme durumu sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Yüklemin bildirdiği eylemin "nereye" yöneldiğini gösterir. Başka dillerde datif olarak bilinir. Yarın okula beni annem bırakacak. Bu yaz Rusya'ya gideceğiz. Adana'ya mı gideceğiz ? -i hâli (belirtme hâli) Sözcüklerin -i, -ı, -u ya da -ü eki almış hâlleridir. Adın belirtme durumu eki, adın sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar. Yüklemin neyi, neleri, kimi, kimleri belirttiğini gösterir. Başka dillerde akuzatif olarak bilinir. Annem bizi eve götürdü. Bulaşıkları yıkadım. 3. tekil şahıs iyelik eki olan -i ve -si ekleri hâl eki değil (Onun) Kitabı yere düşmüş. (isim tamlamasında iyelik eki) Şu kitabı verir misin? (belirtme hâl eki) -de hâli (bulunma hâli) Sözcüklerin -de ya da -da almış hâlleridir. Bu ekler sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemi gösterir. Çoğu Hint-Avrupa dilinde mevcut olmayan bu isim hâline bu dillerde lokatif de denmektedir. Eski Latince ve Almancada bulunan bu hâl, zamanla ismin yönelme (datif) ve genitif (aidiyet) hâlleriyle kaynaşmıştır. Günümüzde Hint-Avrupa dillerinden Lehçede ve Slovakçada bulunur. -den hâli (ayrılma hâli) Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Çoğu Hint-Avrupa dilinde mevcut olmayan bu isim hâline bu dillerde ablatif de denmektedir. Hint-Avrupa dillerinden Latincede, Arnavutçada, Ermenicede ve Sanskritçede bulunmaktadır. Başka dillerdeki hâller Genitif İsmin hâlleri olarak tanımlanmasına rağmen isim olmayan sözcükler de hâl ekleri alabilirler. Bunun dışında Hint-Avrupa dillerinde bilinen genitif ya da aidiyet hâli Türkçede ismin sonuna -in eki getirilerek yapılmasına rağmen ismin hâllerinden sayılmamaktadır. Türkçede genitif, ilgi eki olarak tanındı. Vokatif Ayrıca bir kişiye hitap için bazı dillerde vokatif adı verilen bir başka hâl de örnek olarak Hint-Avrupa dillerinden Kürtçe ve Latincede bulunmaktadır. Dünya dillerinde ismin hâlleri Türkçedeki İsmin Hâl (Durum) Eklerinin Örnekleri Kaynakça