Tyrannosauridae (Grekçe: "zorba kertenkeleler"), Geç Kretase döneminde Asya ve Amerika da yaşamış teropod dinozorları kapsayan ve genellikle göreli olarak büyük boyutlara ulaşan bir Coelurosauria familyasıdır. Açıklama [[Dosya
r. Bob Bakker with Dino.jpg|sağ|upright=1.18|küçükresim|Gorgosaurus iskeleti ve paleontolog Bob Bakker]] Tyrannosauridae familyası, ilk defa 1906 yılında Henry Fairfield Osborn tarafından Tyrannosaurus tip cinsiyle tanımlandı. Tanımlanmasından bu yana familyaya birçok yeni tür atandı. Bu devasa etobur dinozor grubu, 85 ila 65 milyon yıl önce Kretase'nin son dönemlerinde muhtemelen dünyaya hükmediyordu. Muz büyüklüğünde keskin dişleri, uzun arka bacakları, küçük boncuk gözleri ve küçük ön kolları olan kısa ama derin çeneler bir tyrannosauridi simgelemektedir. Tyrannosauridae; Albertosaurus, Gorgosaurus, Daspletosaurus, Tarbosaurus ve Tyrannosaurus rex gibi dinozorları içerir. Diğer teropodlarla karşılaştırıldığında, tyrannosauridlerin daha büyük kafatasları, daha güçlü çeneleri, daha kalın dişleri, daha kalın bir boynu, daha kısa bir gövdesi ve çok küçük kolları vardı. Kafatası, kalçalar ve baş arasındaki omurganın neredeyse yarısı kadardı – kalın boyun, ağırlığını desteklemek ve taşımak için son derece güçlü kaslara sahip olmalıydı. Kollar tipik olarak bir insanınıkinden daha uzun değildi, ama çok kaslıydı. Bütün bunlar, tyrannosauridlerin kemik kıran, et parçalayan ağızları etrafında tasarlanmış yırtıcı hayvanlar olduğunu gösteriyor. 1990'dan beri ortaya çıkarılan iskeletler, şimdiye kadar keşfedilen en büyük Tyrannosaurus örneklerini içeriyor. Bunlar, tyrannosauridlerin cinsel farklılıklar gösterip göstermediği konusunda tartışmalara yol açtı – belki de erkeklerden daha büyük dişilerle. Evrim [[Dosya:Stokesosaurus by Tom Parker.png|sağ|upright=1.27|küçükresim|Tyrannosauridler, Stokesosaurus gibi atalardan evrimleşmiştir.]] İlk tyrannosauridler, bir insandan daha kısa ve daha hafif olan atalardan evrimleşmişlerdir. Buna rağmen, tyrannosauridler zamanla muazzam bir boyuta ulaştı – yetişkin bir Tyrannosaurus bir tenis kortunun genişliğinden daha uzun, bir fil kadar ağır ve birinci kat penceresinden bakabilecek kadar yüksek olabilir. Devasa bacaklar, kuşa benzer pençeli üç büyük parmakta ağırlığını taşıyordu. Tyrannosaurid kolları saçma bir şekilde kısaydı ama aynı zamanda güçlüydü ve korkunç iki pençeli ellerle son buluyordu. Bununla birlikte, baş silahları, en az bir timsahınki kadar güçlü bir ısırık verebilen devasa dişlerle donanmış harika çenelerdi. Paleobiyoloji Ontojeni sol|upright=1.36|küçükresim|Tyrannosauridlerin boyut karşılaştırması Tyrannosauridlerin en büyüğü olan Tyrannosaurus rexin ağırlığı, yumurtadan çıktığında 20kg iken 20 yıl içinde 6000kg ağırlığa kadar ulaşırken dikkate değer değişiklikler geçirdi. Bu değişiklikler, T. rexteki hareketin ontojenik değişikliklerini etkileyebilecek olan vücudun kütle merkezinin yanı sıra, ilgili morfolojik dönüşümler, en yüksek büyüme oranları ve aşırı büyük kas boyutlarının ölçeklenmesi hakkında ilginç sorular ortaya çıkarmaktadır. Bu sorular, dört büyük, iyi korunmuş fosil örneğinin yanı sıra bir genç bireyin üç boyutlu olarak taranmış bilgisayar modellerini kullanarak ele alındı.Bazı sorunlar belirsizliğe yol açsada, yetişkin bir T. rexin vücut kütlesinin 6000 ila 8000kg civarında olduğu ve bilinen en büyük numunenin (“Sue”) muhtemelen 9500kg olduğu sonucuna varıldı. Sonuçlar, T. rexin gelişimi sırasında gövdesinin uzadığını ve ağırlaştığını, buna karşılık kolların orantılı olarak daha kısa ve daha hafif hale geldiğini göstermektedir. Benzer tyrannosauridlerde de aynı ontojeni görülebilir. Bu, aynı zamanda tyrannosauridlerin küçük ellere sahip olma nedenini de açıklamaktadır. Azami hız [[Dosya:Tyrannosaurus Triceratops Los Angeles, Natural History Museum.jpg|sol|280x|upright=1.27|küçükresim|Tyrannosaurus ve Triceratops, Los Angeles Doğa Tarihi Müzesi]] Jurassic Park adlı dinozor filminde bir Tyrannosaurusun 50-60mph hıza kadar ulaşabileceği söylenmişti. Ancak bu bilgi gerçekleri yansıtmaz. Manchester Üniversitesi'nin araştırması, T. rexin 29km/h (18mph) maksimum koşu hızına sahip olduğunu gösteriyor. En hızlı dinozor olan, yaklaşık tavuk büyüklüğündeki Compsognathus ise 64km/h (40mph) hızla koşabiliyordu. Bu hıza yakın hızda koşabilen tek modern kuş devekuşudur. Birçok bilim insanı tyrannosauridlerin azami hızının 10 ila 20mph arasında olduğunu düşünüyor. Tyrannosauridler diğer küçük teropodların yanında boyutları ve ağırlıkları nedeniyle oldukça yavaşlardı. Sınıflandırma [[Dosya:TarbosaurusP1050352.jpg|sağ|upright=1.14|küçükresim|Tarbosaurus]] Geleneksel olarak tyrannosauridler, Carnosauria'ya dahil edilmişti. Bu sınıflandırma şemasında Carnosaurlar, karada yürüyen en büyük etobur hayvanları temsil eder. Ancak son çalışmalar, tiranozorların aslında, çoğunlukla daha küçük dinozorlardan oluşan, Coelurosauria grubunda sınıflandırılması gerektiğini göstermiştir. Filogeni Dış sistematik Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauroidea kladogramında Tyrannosauridlerin yeri. İç sistematik Yine Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauridae kladogramı. Cinslerin zaman çizelgesi Ayrıca bakınız Tyrannosaurus – en iyi bilinen tyrannosaurid Dinozorlar listesi Kuzey Amerika dinozorları listesi Dinozorların evrimi Kaynakça Dipnotlar Kitap Dış Bağlantılar Tyrannosauridae Theropod Veritabanı'nda örnek listesi. Kategori:Tyrannosauridae Kategori:Henry Fairfield Osborn tarafından adlandırılmış taksonlar Kategori:Geç Kretase dinozorları Kategori:1906'da tanımlanan fosil taksonları
r. Bob Bakker with Dino.jpg|sağ|upright=1.18|küçükresim|Gorgosaurus iskeleti ve paleontolog Bob Bakker]] Tyrannosauridae familyası, ilk defa 1906 yılında Henry Fairfield Osborn tarafından Tyrannosaurus tip cinsiyle tanımlandı. Tanımlanmasından bu yana familyaya birçok yeni tür atandı. Bu devasa etobur dinozor grubu, 85 ila 65 milyon yıl önce Kretase'nin son dönemlerinde muhtemelen dünyaya hükmediyordu. Muz büyüklüğünde keskin dişleri, uzun arka bacakları, küçük boncuk gözleri ve küçük ön kolları olan kısa ama derin çeneler bir tyrannosauridi simgelemektedir. Tyrannosauridae; Albertosaurus, Gorgosaurus, Daspletosaurus, Tarbosaurus ve Tyrannosaurus rex gibi dinozorları içerir. Diğer teropodlarla karşılaştırıldığında, tyrannosauridlerin daha büyük kafatasları, daha güçlü çeneleri, daha kalın dişleri, daha kalın bir boynu, daha kısa bir gövdesi ve çok küçük kolları vardı. Kafatası, kalçalar ve baş arasındaki omurganın neredeyse yarısı kadardı – kalın boyun, ağırlığını desteklemek ve taşımak için son derece güçlü kaslara sahip olmalıydı. Kollar tipik olarak bir insanınıkinden daha uzun değildi, ama çok kaslıydı. Bütün bunlar, tyrannosauridlerin kemik kıran, et parçalayan ağızları etrafında tasarlanmış yırtıcı hayvanlar olduğunu gösteriyor. 1990'dan beri ortaya çıkarılan iskeletler, şimdiye kadar keşfedilen en büyük Tyrannosaurus örneklerini içeriyor. Bunlar, tyrannosauridlerin cinsel farklılıklar gösterip göstermediği konusunda tartışmalara yol açtı – belki de erkeklerden daha büyük dişilerle. Evrim [[Dosya:Stokesosaurus by Tom Parker.png|sağ|upright=1.27|küçükresim|Tyrannosauridler, Stokesosaurus gibi atalardan evrimleşmiştir.]] İlk tyrannosauridler, bir insandan daha kısa ve daha hafif olan atalardan evrimleşmişlerdir. Buna rağmen, tyrannosauridler zamanla muazzam bir boyuta ulaştı – yetişkin bir Tyrannosaurus bir tenis kortunun genişliğinden daha uzun, bir fil kadar ağır ve birinci kat penceresinden bakabilecek kadar yüksek olabilir. Devasa bacaklar, kuşa benzer pençeli üç büyük parmakta ağırlığını taşıyordu. Tyrannosaurid kolları saçma bir şekilde kısaydı ama aynı zamanda güçlüydü ve korkunç iki pençeli ellerle son buluyordu. Bununla birlikte, baş silahları, en az bir timsahınki kadar güçlü bir ısırık verebilen devasa dişlerle donanmış harika çenelerdi. Paleobiyoloji Ontojeni sol|upright=1.36|küçükresim|Tyrannosauridlerin boyut karşılaştırması Tyrannosauridlerin en büyüğü olan Tyrannosaurus rexin ağırlığı, yumurtadan çıktığında 20kg iken 20 yıl içinde 6000kg ağırlığa kadar ulaşırken dikkate değer değişiklikler geçirdi. Bu değişiklikler, T. rexteki hareketin ontojenik değişikliklerini etkileyebilecek olan vücudun kütle merkezinin yanı sıra, ilgili morfolojik dönüşümler, en yüksek büyüme oranları ve aşırı büyük kas boyutlarının ölçeklenmesi hakkında ilginç sorular ortaya çıkarmaktadır. Bu sorular, dört büyük, iyi korunmuş fosil örneğinin yanı sıra bir genç bireyin üç boyutlu olarak taranmış bilgisayar modellerini kullanarak ele alındı.Bazı sorunlar belirsizliğe yol açsada, yetişkin bir T. rexin vücut kütlesinin 6000 ila 8000kg civarında olduğu ve bilinen en büyük numunenin (“Sue”) muhtemelen 9500kg olduğu sonucuna varıldı. Sonuçlar, T. rexin gelişimi sırasında gövdesinin uzadığını ve ağırlaştığını, buna karşılık kolların orantılı olarak daha kısa ve daha hafif hale geldiğini göstermektedir. Benzer tyrannosauridlerde de aynı ontojeni görülebilir. Bu, aynı zamanda tyrannosauridlerin küçük ellere sahip olma nedenini de açıklamaktadır. Azami hız [[Dosya:Tyrannosaurus Triceratops Los Angeles, Natural History Museum.jpg|sol|280x|upright=1.27|küçükresim|Tyrannosaurus ve Triceratops, Los Angeles Doğa Tarihi Müzesi]] Jurassic Park adlı dinozor filminde bir Tyrannosaurusun 50-60mph hıza kadar ulaşabileceği söylenmişti. Ancak bu bilgi gerçekleri yansıtmaz. Manchester Üniversitesi'nin araştırması, T. rexin 29km/h (18mph) maksimum koşu hızına sahip olduğunu gösteriyor. En hızlı dinozor olan, yaklaşık tavuk büyüklüğündeki Compsognathus ise 64km/h (40mph) hızla koşabiliyordu. Bu hıza yakın hızda koşabilen tek modern kuş devekuşudur. Birçok bilim insanı tyrannosauridlerin azami hızının 10 ila 20mph arasında olduğunu düşünüyor. Tyrannosauridler diğer küçük teropodların yanında boyutları ve ağırlıkları nedeniyle oldukça yavaşlardı. Sınıflandırma [[Dosya:TarbosaurusP1050352.jpg|sağ|upright=1.14|küçükresim|Tarbosaurus]] Geleneksel olarak tyrannosauridler, Carnosauria'ya dahil edilmişti. Bu sınıflandırma şemasında Carnosaurlar, karada yürüyen en büyük etobur hayvanları temsil eder. Ancak son çalışmalar, tiranozorların aslında, çoğunlukla daha küçük dinozorlardan oluşan, Coelurosauria grubunda sınıflandırılması gerektiğini göstermiştir. Filogeni Dış sistematik Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauroidea kladogramında Tyrannosauridlerin yeri. İç sistematik Yine Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauridae kladogramı. Cinslerin zaman çizelgesi Ayrıca bakınız Tyrannosaurus – en iyi bilinen tyrannosaurid Dinozorlar listesi Kuzey Amerika dinozorları listesi Dinozorların evrimi Kaynakça Dipnotlar Kitap Dış Bağlantılar Tyrannosauridae Theropod Veritabanı'nda örnek listesi. Kategori:Tyrannosauridae Kategori:Henry Fairfield Osborn tarafından adlandırılmış taksonlar Kategori:Geç Kretase dinozorları Kategori:1906'da tanımlanan fosil taksonları