Ubuntu, Linux tabanlı özgür ve ücretsiz bir işletim sistemidir. Bilgisayarlar, sunucular ve akıllı telefonlara yönelik olarak geliştirilmektedir. Ubuntu projesi Linux ve özgür yazılımın, bilgisayar kullanıcılarının günlük yaşamının bir parçası haline gelmesi amacıyla başlatılmış olup ilk kararlı masaüstü sürümü Ekim 2004'te yayınlanmıştır. Ubuntu’nun masaüstü sürümü günümüzde 40 milyonu aşkın kullanıcı sayısıyla dünyanın en yaygın kullanılan masaüstü Linux dağıtımı konumundadır. Ubuntu, herkesin özgürce kullanabildiği; yayınlamakta, kopyalamakta ve kodlarını değiştirip geliştirebilmekte özgür olduğu yazılımlardan oluşur. Bunların çoğu GNU Genel Kamu Lisansı ile güvence altına alınmış, özgür yazılım / açık kaynak yazılımlardır. Ubuntu Güney Afrikalı girişimci Mark Shuttleworth ve şirketi Canonical Ltd. tarafından finanse edilmektedir. Canonical, Ubuntu'yu bireysel ve kurumsal tüm kullanıcılara tamamen ücretsiz olarak sunmakta, teknik destek almak isteyen kuruluşlara destek vererek gelir elde etmeyi amaçlamaktadır. Canonical Ubuntu'yu açık kaynak kodlu ve özgür yazılım olarak sunduğu için, dünya çapında bu işletim sistemini kullanan ve geliştiren gönüllü kullanıcıları sayesinde, tüm bir işletim sistemini tek başına geliştirmek zorunda kalmaz. Diğer Linux katkıcılarının yaptığı geliştirmeler, onu temel alan Ubuntu'yu da doğrudan geliştirir. Ubuntu'nun altı ayda bir yeni sürümünü yayınlanmaktadır. Canonical, iki yılda bir yayınlanan LTS (Uzun Süreli Destek; Long Term Support) sürümlerine, hem masaüstü için hem de sunucu ortamlarında 5 yıl boyunca güncelleme desteği sunmaktadır. Ara sürümler için ise 9 ay boyunca güvenlik yamaları, geliştirmeleri ve yazılım güncelleştirmeleri desteği sunulmaktadır. Canonical; Ubuntu Desktop, Ubuntu Server, Ubuntu Cloud, Ubuntu Core türevlerini resmî olarak geliştirmekte ve kullanıcılarını desteklemektedir. Çin Halk Cumhuriyeti ile 2013 yılında yapılan anlaşma gereğince Çin'e yönelik olarak yerelleştirilmiş UbuntuKylin sürümünü yayınlamaktadır. Ayrıca Ubuntu benzeri Ubuntu GNOME, Ubuntu MATE, Kubuntu, Xubuntu, Lubuntu, Ubuntu Budgie, Edubuntu, Ubuntu Studio ve Mythbuntu isimli masaüstü türevlerini de geliştirmektedir. Bu türevler resmî olarak Canonical tarafından yayınlanmakla birlikte kullanıcıları resmî olarak desteklememektedir. Bu türevleri kullanan kullanıcılar ilgili gönüllü topluluklardan destek alabilirler. Ubuntu'nun akıllı telefon ve tabletlere yönelik olarak geliştirilmiş Ubuntu Touch isimli türevi ise ilk kez Şubat 2015'te piyasaya sürülmüştür. BQ ve Meizu firmalarının birkaç telefon modelinde ve BQ'nun bir tablet modelinde kullanılmıştır. 5 Nisan 2017'de Ubuntu Touch projesine artık yatırım yapılmayacağı, projenin sona ereceği duyurulmuştur. Ubuntu sözcüğü, Zulu dilinde "insanlık" anlamına gelir, aynı zamanda "başkalarına karşı merhametli, şefkatli, iyiliksever" olmak gibi insani değerlerin temel alındığı bir dünya görüşüdür. Buradan hareketle Ubuntu, İnsanlık için Linux (Linux For Human Beings) sloganını kullanır. Tarihçe [[Dosya:Mark Shuttleworth by Martin Schmitt.jpg|180px|küçükresim|Ubuntu Projesi'nin kurucusu Mark Shuttleworth]] Linux, sunucu pazarında 2004 yılına kadar zaten geniş bir yer edinmişti ancak özgür yazılım, bilgisayar kullanıcıları için günlük yaşamın bir parçası haline gelememişti. Bu nedenle Mark Shuttleworth Linux tabanlı Debian projesinde çalışan geliştiricilerden küçük bir grup oluşturarak kullanımı kolay Ubuntu Linux masaüstü sistemini oluşturmuştur. Debian Linux dağıtımı temel alınarak yola çıkılan ilk Ubuntu sürümü, 20 Kasım 2004 tarihinde yayımlanmıştır. O zamandan beri her 6 ayda bir yeni sürüm yayımlanmaktadır. MEPIS, Xandros, Linspire, Progeny ve Libranet gibi diğer Debian tabanlı işletim sistemlerinin aksine Ubuntu, Debian'ın felsefesine sadık kalmış ve özgür bir yazılım olarak yoluna devam etmiştir. Mark Shuttleworth, 8 Temmuz 2005'te, Ubuntu'nun uzun vadede geleceğinin korunması ve gelişiminin sürdürülebilmesi için Ubuntu Vakfı'nı kurmuştur ve başlangıç fonu olarak 10 milyon dolarlık bir bağışda bulunmuştur. Ubuntu logosu ilk sürümden beri değişmemiştir. Elde çizilmiş ve şimdi ubuntu-title adlı bir yazıtipi olan bu logo, Andy Fitzsimon tarafından yapılmıştır. Logoda işlenen tema, insanlar arasındaki eşitliğe ve kardeşliğe dikkat çekmektedir. Ubuntu logosu, el ele tutuşmuş insanları temsil eder. Ubuntu 10.04 Lucid Lynx sürümüyle birlikte logo güncellenerek yeniden tasarlanmıştır. Ubuntu paketlerinin çoğunluğu Debian tasarısının kararsız bölümünden derlenir. Ubuntu ve tüm resmi türevleri .deb paketleri ve APT/Synaptic tabanlı paket yöneticisi kullanır. Ubuntu tasarısı, paketlerle ilgili bazı konularda Debian ile ortak çalışmaktadır. Ubuntu'ya yüklenen paketler Debian'ın kararlılık seviyesi için bir deneme ortamı yaratmaktadır. Öte yandan Ubuntu ve Debian çok sayıda kişi tarafından yeterince beraber çalışmamakla suçlanmaktadır; zira Ubuntu .deb'leri ve Debian .deb'leri birbiriyle uyumlu değildir. Her ne kadar çok sayıda Debian geliştiricisi aynı zamanda Ubuntu'nun gelişimine yardım ediyor olsa da Debian'ın kurucusu Ian Murdock, Ubuntu'nun ayrı bir proje olduğunu ve Debian ile yeterince ortak noktaya sahip olmadığını belirtmiştir. Ubuntu, 11.04 sürümüne kadar GNOME arayüzünü kullanmış, bu sürümle birlikte GNOME masaüstü ortamına, Ubuntu'ya özgü Unity kabuğu eklenmiştir. Ancak 2018 Nisan ayında çıkması planlanan Ubuntu 18.04 sürümünde Unity yerine tekrar GNOME arayüzüne dönüş yapılacağı duyurulmuştur. Yine aynı duyuru ile Ubuntu Touch, Mir görüntüsü sunucusu ve Unity projelerine son verileceği bildirilmiştir. Özellikler Ubuntu, başta Linux işletim sistemi çekirdeği olmak üzere, çok sayıda yazılım paketinden oluşmaktadır. Büyük çoğunluğu bir özgür yazılım lisansı altında dağıtılan bu bileşenler içinde tek istisna, bazı özel donanım sürücüleridir. Ubuntu'da kullanılan ana lisans, GNU Genel Kamu Lisansı (GNU GPL) ile birlikte GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (GNU LGPL)'dır. Bu özgür lisanslar, yazılımın kullanıcısına ve yazılımın kodlarını kullanmak isteyen kimselere kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme, geliştirme gibi çeşitli hak ve özgürlükler vermektedir. Ubuntu ile birlikte LibreOffice ofis seti, Mozilla Firefox İnternet tarayıcı, Mozilla Thunderbird e-posta istemcisi gibi yaygın kullanılan özgür yazılım araçlarının yanı sıra müzik çalar, video oynatıcı, sohbet iletişim aracı, CD/DVD yazdırıcı, PDF görüntüleyici, çeşitli hafif oyunlar (örneğin, sudoku ve satranç gibi) gibi geniş bir yazılım yelpazesi yüklü olarak gelmektedir. Ayrıca Ubuntu Software arayüzü üzerinden Ubuntu paket depolarında yer alan binlerce yazılım ücretsiz olarak kolayca indirilip kullanılabilir. Ubuntu aynı zamanda canlı sistem (DVD/USB) özelliklidir. Bir başka deyişle, Ubuntu bilgisayara kurulmadan, bilgisayarınızdaki mevcut işletim sistemine ve belgelere zarar vermeden doğrudan DVD ya da USB bellek üzerinden çalıştırılarak denenebilir. Böylece kullanıcılar Ubuntu'yu kurmadan Ubuntu'nun genel işleyişi hakkında fikir sahibi olabilirler ve donanım uyumluluklarını kontrol edebilirler. Ubuntu'nun sistem kurulum aracı olan Ubiquity yükleyicisi, kullanıcının canlı sistem ortamını terk etmeden Ubuntu kurulumuna başlatıp tamamlamasına da olanak vermektedir. UNIX ve Linux tabanlı sistemlerde bu sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlerle virüslerin bilgisayarlar arasında yayılması çok güçtür. Ubuntu Linux mimarisini kullanarak bu korunaklı ortamı kullanıcılara aynen sunmaktadır. Sistem gereksinimleri Ubuntu için tavsiye edilen minimum sistem gereksinimleri şöyledir: 2GHz çift çekirdek işlemci 4 GB RAM bellek 25 GB boş sabit disk alanı 1024 x 768 piksel VGA destekli ekran İnternet erişimi tavsiye edilir Gerekli minimum sistem gereksinimlerini karşılayamayan eski bilgisayarlar için, resmî olarak tanınan Ubuntu türevlerinden Lubuntu ya da Xubuntu kullanılabilir. Bu türevleri, hafif bir masaüstü ortamı (LXQt, Xfce) ile geldiklerinden dolayı epey düşük sistem kaynağı tüketirler. Kurulum Ubuntu, temel masaüstü kullanıcılarını hedefleyen bir işletim sistemi olması itibarıyla kurulum kolaylığına ayrıca önem vermektedir. Kurulum sırasında ihtiyaç duyulacak olan sabit disk yapısı, saat grubu, kullanıcı adı ve parolası gibi gerekli bilgileri kuruluma başlamadan önce girmenizi ister ve kurulum başladıktan sonra bitene kadar sizi oyalamaz. Böylece isterseniz kurulumu bir an önce başlattıktan sonra diğer ilgilenilmesi gereken işlerinize geri dönebilirsiniz. Aynı bilgisayarda Windows ve Ubuntu'nun bir arada kullanılması da mümkündür. Aynı bilgisayara Windows ve Ubuntu kurulması durumunda bilgisayarın açılış ekranında, kullanıcıya hangi işletim sistemini açmak istediğini soran bir menü eklenir. Böylece kullanıcılar bilgisayarı her yeniden başlattığında bu menü üzerinden dilediği işletim sistemini seçip kullanabilir. Bu şekilde çift işletim sistemi kullanıldığında iki sistem aynı anda çalışmadığı için bilgisayarın çalışma performansına herhangi bir olumsuz etkisi olmaz. Ubuntu kalıp dosyası, bir DVD'ye yazdırılarak DVD üzerinden kurulabileceği gibi bir DVD sürücüsü olmayan bilgisayarlar için, kurulum kalıp dosyası bir USB belleğe yazdırılarak USB bellek üzerinden de kurulum gerçekleştirilebilir. Ubuntu'nun ücretsiz olarak nasıl indirileceği, bir DVD ya da USB belleğe nasıl yazdırılacağı ve bilgisayara nasıl kurulacağı konuları, Ubuntu Türkiye Wiki sayfalarında detaylı olarak yer almaktadır. Ubuntu'da yazılım kurma [[Dosya:GNOME Yazılımlar.png|küçükresim|300px|sağ|Ubuntu Software paket yöneticisi üzerinden binlerce uygulama kurulabilir ve kaldırılabilir.]] Ubuntu'da yazılımlar Windows'tan farklı olarak, *.exe değil, *.deb ya da .snap uzantılı paketler/dosyalar halinde sunulur. Ubuntu'da yazılım kurmak için Ubuntu Software paket yöneticisi kullanılır. Bu aracın arayüzünde yer alan arama kutucuğu kullanılarak ya da listelenen kategoriler (Örn. eğitim, grafik, internet gibi) arasında gezinerek ihtiyaç duyulan bir program bulunur ve ardından Kur düğmesine tıklanır. Bu şekilde indirme ve yükleme işleme işlemi başlatılmış olur. Seçilen paketler internetteki depo sunucularından indirilir ve otomatik olarak bilgisayara kurulur. Canonical tarafından oluşturulmuş Snap Paket Yöneticisi sayesinde yazılım merkezi (snap store), snapcraft.io (web sitesi) veya terminal aracılığıyla da ($snap install {paketismi}) kolayca yazılımlar indirilip kurulabilir. Ticari lisanslı yazılımlar Ubuntu, özgür olmayan ticari ve kapalı kaynaklı bazı yazılımları doğrudan bünyesinde barındırmamaktadır. Bunların bir kısmı aşağıda sıralanmıştır: Bölge ayarı yapılmış DVD'leri çözebilen yazılımlar. Her ne kadar özgür libdvdcss kütüphanesi bu işlevi yerine getirebiliyorsa da kimi ülkelerde yasadışı sayıldığı için Ubuntu ile hazır olarak gelmemektedir. WMV ve MP3 gibi bazı ticari ses biçimlerinin çözücüleri. Adobe Flash gibi çeşitli ticari tarayıcı eklentileri. WinRAR vb. yazılımların sıkıştırdığı "rar" uzantılı dosyaları açmak için gerekli unrar paketi. Microsoft Webcore TrueType yazıtipleri. Lisans kısıtlamaları nedeniyle Ubuntu ile birlikte gelmeyen bu yazılımlar kurulumdan sonra ubuntu-restricted-extras paketinin yüklenmesiyle kolayca edinilebilir. Paket sınıflandırılması Ubuntu yazılım depoları, dört sınıfa ayrılmaktadır. Main: Canonical tarafından destekli özgür yazılımları barındıran depodur. Ana depo niteliğindedir. Universe: Ubuntu topluluğu tarafından bakılan özgür yazılımları barındıran depodur. Restricted: Bazı donanımlar için gerekli kapalı kaynak sürücüleri barındıran paketler bu depoda yer almaktadır. Multiverse: Telif haklarıyla veya yasal sorunlar nedeniyle kısıtlanmış olan yazılımlar bu depoda yer almaktadır. Tüm bu depolar Ubuntu'nun resmî yazılım depoları olmakla birlikte "Main ve Restricted" depolarındaki yazılımlar Ubuntu tarafından desteklenirken "Universe ve Multiverse" depolarındaki yazılımlar Ubuntu tarafından desteklenmemektedir. Bir yazılımın "desteklenmiyor" olması o yazılımın "önerilmediği" anlamına gelmez. Bir yazılımın Ubuntu tarafından desteklenmiyor olması o yazılımın güncelleştirmelerinin resmî olarak Ubuntu tarafından, ancak Ubuntu toplulukları tarafından sunulabileceği ile ilgilidir. Sürümler sağ|200px|küçükresim|Ubuntu'nun eski sürümlerinden Ubuntu 6.10'dan bir görüntü Ubuntu'nun altı ayda bir yeni sürümünü yayınlanmaktadır, ayrıca Canonical iki yılda bir yayınlanan ve LTS (Uzun Süreli Destek; Long Term Support) sürümlere, hem masaüstü için hem de sunucu ortamlarında 5 yıl boyunca güncelleme desteği sunmaktadır. Altı ayda bir yayınlanan ara sürümler için ise 9 ay boyunca güvenlik yamaları, geliştirmeleri ve yazılım güncelleştirmeleri desteği sunulmaktadır. Ubuntu'nun sürüm numaraları, çıktığı yıl ve ayı işaret eder. Örnek olarak Ubuntu 4.10, 2004 yılının 10. ayında sunulmuştu. Sürümün kod adları belirlenirken birinci sözcük sıfat, ikinci sözcük de kimi zaman mitolojik özellikler taşıyan bir hayvan adı olarak belirlenmektedir. Ayrıca sıfat ve isim aynı harfle başlamaktadır. Birkaç örnek: Hoary Hedgehog (Saygıdeğer Kirpi), Breezy Badger (Umursamaz Porsuk), Hardy Heron (Cüretkâr Balıkçıl), Natty Narwhal (Zarif Denizgergedanı). Bu isimler, sıralamayı hatırlamayı kolaylaştırmak amacıyla, her bir sürümde alfabenin bir sonraki harfiyle başlamaktadır. Türevleri Ubuntu Desktop, masaüstü/dizüstü bilgisayar kullanıcıları için tasarlanmıştır. "Ubuntu" denilince genellikle Ubuntu'nun standart sürümü olan "Ubuntu Desktop" kastedilir. Dell, System76 Ubuntu 18.04 sürümünden itibaren öntanımlı olarak GNOME masaüstü ortamıyla geliyor. Ubuntu Desktop'ın ayrıca Canonical Ltd. tarafından resmi olarak yayınlanan fakat resmi olarak desteklenmeyen türevleri bulunur. Bu türevleri kullanan kullanıcılar, ilgili gönüllü topluluklardan destek alabilirler. Ubuntu GNOME: GNOME masaüstü ortamını kullanan türevi. Ubuntu MATE: MATE masaüstü ortamını kullanan türevi. Kubuntu: KDE masaüstü ortamını kullanan türevi. Lubuntu: Düşük sistem kaynağı tüketen LXQt masaüstü ortamını kullanan türevi. Xubuntu: Düşük sistem kaynağı tüketen Xfce masaüstü ortamını kullanan türevi. Ubuntu Budgie: Budgie masaüstü ortamını kullanan türevi. Edubuntu: Eğitim amaçlı olarak okul ortamına ve ev kullanıcılarına yönelik olarak geliştirilen türevi. Ubuntu Studio: Profesyonel video ve ses düzenleme işlerine yönelik olarak hazırlanan türevi. Mythbuntu: MythTV yayınlarını Ubuntu ile birleştirmeyi amaçlayan türevi. Ubuntu Server: Sunucu bilgisayarlar için özelleştirilmiş türevidir. Diğer Ubuntu türevlerinde olduğu gibi ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Kullanıcıları, isterlerse belli bir ücret ödeyerek resmî danışmanlık ve teknik destek hizmetleri alabilirler. Ubuntu Cloud: Ubuntu Core: Ubuntu'nun gömülü aygıtlar ve nesnelerin interneti için Snappy paketlerine dayalı olarak hazırlanmış Ubuntu'nu son derece küçültülmüşmüş türevidir. Ubuntu Core birçok yonga setini, anakartı, yongada sistemi, sanal makineleri ayrıca Raspberry Pi 2 ve 3, DragonBoard, Intel NUC, Intel Joule, Samsung Artik ve KVM'yi destekler. UbuntuKylin: Ubuntu masaüstü sürümünün Çin'e yönelik olarak geliştirilen türevidir. Canonical ile Çin Halk Cumhuriyeti Sanayi Bakanlığı arasında 2013 yılında yapılan anlaşma ile hayata geçmiştir. Ubuntu Touch: Akıllı telefonlar ve tabletler için tasarlanmış türevidir. İlk olarak 2 Ocak 2013'te Mark Shuttleworth tarafından duyurulmuştur. İlk kez Şubat 2015'te BQ firmasının "Aquaris E4.5 Ubuntu Edition" model telefonu ile Avrupa'da piyasaya sürülmüş olup BQ ve Meizu firmalarının çeşitli telefonlarında ve BQ'nun bir tablet modelinde kullanılmıştır. Ancak 5 Nisan 2017'de Ubuntu Touch projesi için yapılan yatırımların sona ereceği duyuruldu. Kullanım oranı Ubuntu resmî web sitesinde Ubuntu'nun 40 milyonu aşkın kullanıcıya sahip olduğu yazmaktadır. Alttaki kaynaklarda, Ubuntu'nun dünya çapında en yaygın kullanılan Linux dağıtımı olduğunu doğrulayan bazı istatistikler bulabilirsiniz: Clicky.com 'un işletim sistemi pazar payları verileri; başlıca Linux dağıtımlarının dünya çapında güncel pazar payı verileri. Wikimedia.org (Haziran 2015); Wikimedia.org'un site trafik analiz raporu. Eleştiriler Canonical, geçmişte kullandığı Unity arayüzünde yer alan bazı seçke menüsü (Dash) bileşenleri yüzünden Richard Stallman ve Özgür Yazılım Vakfı tarafından sertçe eleştirildi. Ubuntu'nun seçke menüsü aracılığıyla aradığınız herhangi bir bilgi, anonimleştirilerek de olsa, Amazon'a gitmektedir. Eleştiriler sonrasında çevrimiçi arama özelliği Ubuntu 16.04 LTS sürümü ile beraber öntanımlı olarak kapalı konumda gelmeye başladı. Dış bağlantılar Ubuntu resmi web sitesi Ubuntu Türkiye - Gönüllü topluluk sitesi Ubuntu Türkiye Viki'si - Gönüllü belgelendirme sitesi Ubuntu Türkiye forum sayfaları Windows'tan Ubuntu'ya geçiş rehberi Help.ubuntu.com - Resmî Ubuntu belgeleri Help.ubuntu.com/community - Topluluk belgeleri Ubuntu El Kitabı - Topluluk tarafından hazırlanmış kılavuz OMG! Ubuntu! - Ubuntu hakkında haberler insights.ubuntu.com - Ubuntu hakkında haberler Full Circle Magazine - E-dergi Kaynakça Kategori:2004 yazılımları Kategori
owerPC işletim sistemleri Kategori
ebian tabanlı dağıtımlar Kategori:IA-32 Linux dağıtımları Kategori:Özgür işletim sistemleri Kategori:X86-64 Linux dağıtımları
owerPC işletim sistemleri Kategoriebian tabanlı dağıtımlar Kategori:IA-32 Linux dağıtımları Kategori:Özgür işletim sistemleri Kategori:X86-64 Linux dağıtımları