Umlaut (diğer adıyla Trema veya Çiftnokta), Türkçede ve pek çok dilde yalnızca sesli harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir işarettir. Bu değişim genellikle ince bir harfe dönüme şeklinde ortaya çıkar. Bazı harfler Ä: Tatarcada, Gagavuzcada ve Türkmencede kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal "e" sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu hâlde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumu'na uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä. Türkçede Selçuk ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk” olarak, Akçe sözcüğü ise “Akçä” olarak yazılır. Türkçede her ikisi de "Ben" olarak yazılan Bän (Azerice: Mən, 1. Tekil Şahıs Zamiri) ve Ben (Azerice: Ben, Deri Kabartısı) sözcükleri birbirinden farklı anlamlar içerir ve ses değerleri de farklıdır. Kimi Latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır (Kiril Э harfinden farklıdır). Ë: Türkçede günümüzde kullanılmayan İ-E arasında seslendirilen bir harftir. Bu ses Rusçada bulunur (Kiril: Є) ve bu dilde sıklıkla kullanılır. Bu harfe "İe" (Ye) adı verilir ve çevirilerde bu ses değeri ile gösterilir ancak bu kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü bu harf art arda gelen "İ" ve "E" seslerini ifade etmez. Tamamen İ-E arası farklı bir sestir. Anadolu Türkçesinde ise gerçekte mevcut olan ancak ölü bir ses olduğu bile söylenebilir. Rusçada ise yoğun olarak kullanılan ve açık olarak işitilen bir harftir. Ancak Türkçedeki gibi kaynaşan harflerin arasında değil, herhangi bir koşula bağlı olmadan ortaya çıkan ve Ruslar tarafından diğer seslerden rahtalıkla ayırt edilebilen belirgin bir sestir. Bu sese Türkçede verilebilecek başka bir örnek ise El (organ) ve Ël (yurt) sözcüklerinin arasındaki farktır. Ël sözcüğü zamanla "İl" biçimine dönüşmüştür. Türkmenëli, Kırklarëli, Tuncëli... Ï: Türkçedeki İ sesidir. Ÿÿ: Pek çok dilde Türkçedeki İ sesine denk gelir. Çünkü bu dillerde Y Türkçedeki "I" sesini gösterir. Örneğin: Kyrgyz (Kırgız okunur). Bu durumda Türkçedeki İ sesi ise Ÿ olarak da gösterilir. Örneğin: Ÿkÿ (İki). Kaynakça Fausto Cercignani: Early „Umlaut“ Phenomena in the Germanic Languages. In: «Language», 56/1, 1980, S. 126-136. Kategori:Noktalama işaretleri Kategori:Alfabeler Kategori:Harfler Kategori:Ortografi Kategori:Türkçe Kategori
ilbilim
ilbilim